Tahrir Defteri Verilerinin Nüfus Hesaplamaları için Güvenilirliğine Dair Mukayeseli Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 3, 20 - 34, 30.12.2022

Mine Arslan

Öz

Bu çalışmada, 1559-1561 (966-969) yıllarını kapsayan Üsküdar Kadı Sicillerinden istifade edilerek, Üsküdar beldesi için 1560 yılına ait tahrir defterine kaydedilmeyen kişiler tespit edilmiştir. Kişilerin unvan ve meslek bilgilerine sicil kayıtlarından bakılarak, vergi muafiyetine sahip olup olmadıkları irdelenmiştir. Bunların içerisinden vergiden muaf olan kişiler tespit edilmiş, geriye kalanların ise vergiden muaf olmalarını gerektirecek hiçbir özelliğine sicil kayıtlarında rastlanmamıştır. Çalışmada, vergiden ötürü kaydedilmesi beklenen bu kişilerin tahrir defterine neden kaydedilmedikleri tartışılmış, bunun için çeşitli tahminler yürütülmüştür. Elde edilen sonuçlar, Üsküdar özelinde tahrir için yapılan sayımların eksik olduğunu ve tahrir verilerinin geçmişe dönük nüfus hesaplamaları bakımından sorgulanması gerektiğini göstermiştir. Bunun yanında vergiye tâbî oldukları tahmin edilen kişilerin de deftere kayıtlı olmaması, bu defterleri sadece vergiden muaf olan kişilerin sayımı bakımından değil, aynı zamanda vergilendirilebilen kişilerin sayımı bakımından da problemli kılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Üsküdar, Nüfus, Nüfus Sayımı, Tahrir Defterleri, Kadı Sicilleri

Kaynakça

• Acun, Fatma. “Osmanlı Tarihi Araştırmalarının Genişleyen Sınırları: Defteroloji”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. S. 1 (1999): 319-332.
• Akgündüz, Ahmet, haz. Osmanlı Kanunnameleri, Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnameleri. 3. Cilt. (İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1991).
• Barkan, Ömer Lütfi. “Avarız”, İslâm Ansiklopedisi. 2: 13-19. İstanbul: MEB., 1986.
• Barkan, Ömer Lütfi ve Enver Meriçli, haz. Hüdavendigâr Livası Tahrir Defteri. (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1988).
• Behar, Cem, haz. Osmanlı İmparatorluğu’nun ve Türkiye’nin Nüfusu: 1500-1927. (Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü,1996).
• Bostan, Hanefi. “XV.-XVII. Yüzyıllarda Üsküdar Nahiyesi Köylerinde Sosyal ve İktisadi Hayat”. Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI: 6-9 Kasım 2008 Bildiriler. C. 2, (2009): 365-402.
• Cohen, Amnon. Jewish Life Under Islam. (İngiltere, 1084).
• Cook, M. A. Population Pressure in Rural Anatolia 1450-1600. (Londra: Oxford University Express, 1972).
• Çelik, Faika. ““Community in Motion”: Gypsies in Ottoman Imperial State Policy, Public Morality and at the Sharia Court of Üsküdar (1530s-1585s)”. Doktora Tezi. Montreal: Institute of Islamic Studies McGill University, 2013.
• Çiçek, Kemal. “Osmanlı Tahrir Defterlerinin Kullanımında Görülen Bazı Problemler ve Metot Arayışları”. Türk Dünyası Araştırmaları. S. 97 (1995): 93-111.
• Darling, Linda. Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk. Çev. Adnan Tonguç. (İstanbul: Alfa Yayınları, 2019). David, G. “The Age of Unmarried Children in the Tahrir Defters”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae. 3/31 (1977): 347-357.
• Elifoğlu, Eugenie. “Ottoman-Defters Containing Ages of Children A New Source for Demographic Research”. Archivum Ottomanicum. (1984): 321-329.
• Emecen, Feridun. XVI. Asırda Manisa Kazası. (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013).
• Erder, Leila ve Suraiya Faroqhi. “Population Rise and Fall in Anatolia 1550-1620”, Middle Eastern Studies. S. 15 (1979): 322-345.
• Ergenç, Özer. “XVIII. Yüzyılın Başlarında Edirne’nin Demografik Durumu Hakkında Bazı Bilgiler”. Osmanlı Tarihi Yazıları. (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013): 178-192.
• Fekete, L. “Türk Vergi Tahrirleri”. Çev. Sadrettin Karatay. Belleten. 11/42 (1947): 299-328.
• Gerber, Haim. Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700. (Kudüs: The Hebrew University, 1988).
• Göyünç, Nejat. “Hane”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15: 552-553. İstanbul 1997.
• Jennings, Ronald. “Urban Population in Anatolia in the Sixteenth Century: A Study of Kayseri, Karaman, Amasya, Trabzon and Erzurum”. International Journal of Middle East Studies. S. 7 (1976): 21-57.
• Kaldy-Nagy, J. “The Administiration of the Sancak Registration in Hungary”. Acta Orientalia. S. 21 (1968): 189-219.
• Kiel, Machiel. “Remarks on the Admnistration of the Poll Tax (Cizye) in the Ottoman Balkans and Value of Poll Tax Registers (Cizye Defterleri) for Demographic Research”. Etudes Balkaniques. 26/4 (1990): 70-104.
• Mandaville, Jon E. “The Jerusalem Shari’a Court Records: A Supplement and Complement to the Central Ottoman Archieves”. Studies on Palestine During the Ottoman Period. (1975): 520-522.
• Öz, Mehmet. “Tahrir”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39: 425-429. 2010.
• Özel, Oktay. “Osmanlı Demografi Tarihi ve Osmanlı Arşivleri”. Uluslararası Türk Arşivleri Sempozyumu, 17-19 Kasım 2005 İstanbul. (2006): 52-63.
• Raymond, Andre. Osmanlı Döneminde Arap Kentleri. Çev. Ali Berktay. (İstanbul: Alfa Yayınları, 2018).
• Russell, Josiah C. “Late Medieval Balkan and Asia Minor Population”. Journal of the Economic and Social History of Orient. S. 3 (1960): 265-274.