Water in Mosque Interiors and Detached Water Elements as a Perception Factor

Yıl 2022, , 135 - 153, 30.12.2022

Gamze Tayılga , Sibel Demirarslan

https://doi.org/10.46641/medeniyetsanat.1106286

Öz

Water has been an element suitable for use in many cultures to be supplemented as well as a support for the continuation of living things. Human's relationship with water has affected social life, settlements, and therefore architecture. The water element has taken place as an architectural element in different types of buildings, both inside the building and in the built environment. In Islamic architectural worship structures, applications such as fountains, ornamental pools, and fountains, which center the water elements or include them in the place of worship, have been made and continue to be made. With its use in different forms, static and flowing, water, which contains messages such as physical purification, spiritual purification, renewal and revitalization; It is an element of perception that enlivens the depiction of worldly life and heaven in the mind of the user. In this study, the conscious perception of water, which is used as a design element in mosque architecture, and its perceptual effects are examined. By determining the sample of detached water elements in the interior spaces of various mosques in the Marmara Region, which were built in the period from the Ottoman Empire until 2022; It has been evaluated in terms of its formal properties, usage purposes and physical properties of water. In this research, which was carried out using qualitative research methods, the data were obtained by literature and digital source scanning method. Due to the original nature of the study, it is expected to contribute to the literature.

Anahtar Kelimeler

Islamic Architecture, Perception, Mosque, Water, Marmara Region

Cami Mekânlarında Su ve Bir Algı Unsuru Olarak Müstakil Su Ögeleri

Öz

Su, canlılarda yaşamın devamı için bir ihtiyaç olmasının yanı sıra geçmişten günümüze pek çok kültürde kullanılagelen önemli bir öge olmuştur. İnsanın su ile olan ilişkisi toplumsal hayatın, yerleşimlerin ve dolayısıyla mimarinin etkilenmesini sağlamıştır. Su ögesi, farklı yapı türlerinde hem yapı içerisinde hem de yapılı çevrede mimari bir unsur olarak yer almıştır. İslam mimarisi ibadet yapılarında, su ögelerini merkeze alan veya ibadet mekânı içerisine dâhil eden çeşme, süs havuzu, şadırvan gibi uygulamalar yapılmıştır ve yapılmaya devam etmektedir. Durağan ve akan olmak üzere, farklı biçimlerde kullanımlarıyla su, fiziki temizlenme ile birlikte, ruhsal arınma, yenilenme, canlanma gibi mesajları da içeren; dünya hayatı ve cennet tasvirini kullanıcı zihninde canlandıran bir algı unsurudur. Bu çalışmada; cami mimarisinde bir tasarım elemanı olarak kullanılan suyun mekân içerisinde bilinçli bir şekilde algı unsuru oluşturma durumu ve algısal etkileri incelenmiştir. Osmanlı Devletinden 2022 yılına kadar olan süreçte inşa edilmiş Marmara Bölgesinde yer alan çeşitli camilerin iç mekânlarında bulunan müstakil su ögeleri örneklemi belirlenerek; biçimsel özellikleri, kullanım amaçları ve suyun fiziksel özellikleri yönüyle değerlendirilmiştir. Nitel araştırma yöntemleri kullanılarak yapılan bu araştırmada veriler, literatür ve dijital kaynak taraması yöntemi ile elde edilmiştir. Çalışmanın özgün niteliğiyle literatüre katkı sağlaması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mimarisi, Algı, Cami, Su, Marmara Bölgesi

Kaynakça

• Akçıl Harmankaya, N. Ç. (2019). Edirne Selimiye Külliyesinde Bilinmeyen Bir Çeşme. Art Sanat Dergisi,12: 1-18.
• Altun, S. (2000). Farklı Kültürlerde Mimarlık ve Su İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Atkinson, R. L., R. C. Atkinson, E. R. Hilgard. (1995). Psikolojiye Giriş. Cilt 1, (Çev. Kemal-Mustafa Atakay, Aysun Yavuz). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Bektaş, C. (2013). Su İnsan. İstanbul: Literatür Yayınları.
• Cengizoğlu, P. (2015). Su ile Bütünleşen Bir Yapı Olarak ‘İkincil Konutlar’. Güney Mimarlık Dergisi, 20: 46-47.
• Cüceloğlu, D. (2018). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Dağlı, Y. ve Kahraman, S. A. (2008). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 1.Cilt 1. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Erdönmez Dinçer, M. E. ve Görgülü, T. (2015). Dönüşen ve Yenilenen Bir Mekân Olarak Su. Güney Mimarlık Dergisi, 20: 42-45.
• Erke Yaptı, D. (2015). Su ve Mimarlık. Güney Mimarlık Dergisi, 20: 24.
• Gençtürk, Z. İ. (2006). Meydanlarda Su Ögesi Tasarımı: Sultanahmet ve Beyazıt Meydanları İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Gür, Ş. Ö. (1996). Mekân Örgütlenmesi. Trabzon: Gür.
• Gürkan, S. L. (2009). Su. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37: 440-442.
• Kutluer, İ. (2003). Mekân. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28: 550-552.
• Kürkçüoğlu, E. ve Akın, O. (2013). The effects of water elements in urban space perception: A case study in Üsküdar Municipality Square. A|Z ITU Journal of Faculty of Architecture, 10(1): 159-175.
• Nasr, S. H. (2019). İslam Sanatı ve Maneviyatı (Çev. Ahmet Demirhan). İstanbul: İnsan.
• Narimani, P. ve Sarbangholi, H. S. (2016). Introduction to the Symbol-Identification of the Presence of Water in Iran’s Mosques Architecture. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 6: 217-227.
• Önge, Y. (1981). Türk Su Mimarisinde Suluk Adını Verdiğimiz Çeşmeler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1: 115-121.
• Özyurt, O. (1991). Teknik Yönleriyle Bazı Konya Camilerinin Şadırvanları ve Bunların Türk Şadırvan Mimarisindeki Yeri. Vakıflar Dergisi, 22: 117–132.
• Pala, İ. (2009). Su. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37: 442-443.
• Şentürk, H. (2004). Namaz İbadetinin Uyandırdığı Duygu ve Düşünceler Üzerine Pilot Bir Araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13: 37-62.
• Tayılga, G. (2021). Mekânsal Algı Unsurlarının Günümüz Cami Mimarisi Örnekleminde Geleneksel Camiler Üzerinden Değerlendirilmesi: İstanbul Camileri. Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kocaeli.
• Uzun, G. (1999). Çevre Tasarımında Su Kullanımı. Adana: Çukurova Üniversitesi Yayınları.
• Clare, L., Kinzel, M., Sönmez, D. ve Uludağ, C. (2019). Göbekli Tepe: Unesco Dünya Miras Alanı ve Değişen Yaklaşımlar. (Çev. Sera Yelözer). Mimarlık Dergisi, 415: 14-18.
• Zehir, C. (2000). Osmanlı Su Medeniyetinin Tarihi Gelişimi. Osmanlı Su Medeniyeti Uluslararası Sempozyum, 5-8 Mayıs 2000, İstanbul, 173-185.
• Zevi, B. (2015). Mimarlığı Görebilmek. (Çev. Alp Tümertekin), İstanbul: Daimon.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü. (URL-1: https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 24.09.2020).
• Kur’an-ı Kerim, Diyanet İşleri Başkanlığı. (URL-2: https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/ Erişim Tarihi: 22.08.2022)
• İslam Ansiklopedisi. (URL-3: https://islamansiklopedisi.org.tr Erişim Tarihi: 05.08.2021).