The Construction Process of Zaganos Pasha Mosque and Tomb after the 1898 Balikesir Earthquake with Documents

Yıl 2023, , 237 - 253, 30.12.2023

Oya Şenyurt

https://doi.org/10.46641/medeniyetsanat.1360193

Öz

Balıkesir Zaganos Pasha Complex was built by Zaganos Pasha, one of the viziers of Mehmed the Conqueror, in 1461. The complex included a mosque, a bathhouse, an imaret, a mausoleum, a muvakkithane, a muallimhane, and a bedesten (covered bazaar), but the muallimhane, imaret, and bedesten do not exist today. While the earthquake in Balikesir in January 1898 destroyed many buildings, Zaganos Pasha Complex, the largest complex in Balikesir, was also damaged by the earthquake, and an attempt was made to rebuild it in the last months of 1898. This article aims to examine the process of rebuilding the Zaganos Pasha mosque and mausoleum after the earthquake in Balikesir in January 1898 in the light of archival documents. For the construction of the mosque and mausoleum, a survey was made, a debate was opened, and the mosque and mausoleum were built with the financial support of the people due to the lack of sufficient income from the foundation and the treasury. Complaints and criticisms about the work carried out throughout the construction process. Convincing the administration and the public and finding solutions to financial problems were identified as process management challenges.

Anahtar Kelimeler

Balıkesir, Debate, Drawings, 1898 Earthquake, Zaganos Pasha Complex

Belgelerle 1898 Balıkesir Depremi Sonrasında Zağanos Paşa Cami ve Türbesinin İnşa Süreci

Öz

Balıkesir Zağanos Paşa Külliyesi, Fatih Sultan Mehmed’in vezirlerinden Zağanos Paşa tarafından 1461 yılında inşa ettirilmiştir. Külliye cami, hamam, imaret, türbe, muvakkithane, muallimhane ve bedestenden gibi yapıları içermekteyken bu yapılardan muallimhane, imaret ve bedesten bugün bulunmamaktadır. Balıkesir’de 1898 yılının Ocak ayında yaşanan deprem pek çok yapının yıkılmasına sebep olurken Balıkesir’in en büyük külliyesi olan Zağanos Paşa külliyesi de bu deprem sebebiyle hasar almış ve 1898 yılının son aylarında yeniden inşası için girişimde bulunulmuştur. Makalede, 1898 yılının Ocak ayında Balıkesir’de meydana gelen deprem sonrasında Zağanos Paşa cami ve türbesinin yeniden inşa edilmesine ilişkin sürecin arşiv belgeleri ışığında ele alınması amaçlanmıştır. Yapıların inşası için öncelikle keşif yapılmış, münakasa açılmış, vakfın ve hazinenin yeterli gelire sahip olmaması nedeniyle halkın maddi destekleriyle cami ve türbenin inşa işleri gerçekleşmiştir. İnşa süreci boyunca yapılan işler hakkında şikâyetler ve eleştiriler olmuş, yönetimin ve halkın ikna edilmesi ve maddi sorunlara çare bulunması süreç yönetiminin güçlükleri olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çizimler, Balıkesir, 1898 Depremi, Zağanos Paşa Külliyesi, Münakasa

Kaynakça

• Ayverdi, Ekrem Hakkı. (1973). Osmanlı Mimârîsinde Fâtih Devri 855-886 (1451-1481). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü.
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk. (2022). Osmanlı Maliyesinde Akçe Farkı Meselesi (1880 - 1916) Mâhiyetine, Yol Açtığı Sorunlara ve Bulunan Çözümlere Dair Bazı Tespitler. Vakanüvis Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (7/2): 602-626.
• Çobanoğlu A. Vefa, Erzincan, Tuğba. (2013). Zağanos Paşa Külliyesi. TDV İslam Ansiklopedisi, 44: 73-75.
• Egawa, Hikari. (2008). Tanzimat Döneminde Şehir ve Kasabaların Yeniden İmarı: Balıkesir Şehri Örneği. Türklük Araştırmaları Dergisi, 20: 421-443.
• Ekinci, Resul. (2011). Zağnos Paşa’nın Balıkesir’deki Vakıfları (16 Numaralı Zağnos Paşa Evkaf Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi) (H.1278-M.1862). Y. Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.
• Erken, Sabih. (1977). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kuban, Doğan. (2007). Osmanlı Mimarisi. İstanbul: YEM Kitabevi.
• Mutaf, Abdülmecit. (t.y.). Tarihi Eserleriyle Balıkesir. Balıkesir: Balıkesir Belediyesi Kültür Yayınları Serisi 7.
• Öntuğ, M. Murat. (2013). Osmanlı Dönemi Balıkesir Hamamları (XVI-XVII. Yüzyıl). Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Roth, Leland M. (2019). Mimarlığın Öyküsü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Satılmış, Selahattin. (2020). Balıkesir ve Çevresinin Tarihsel Depremleri (1850-1900). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, 40: 531-547.
• Sözlü, Halil. (2014). Balıkesir’de Türk Dönemi Mimari Eserleri. Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Şimşir, Nahide. (2006). XVIII. Yüzyılda Zağanos Paşa’nın Balıkesir’deki Vakıfları Hakkında Notlar. Türk Dünyası Araştırmaları, 164: 139-146.
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit. (2006). Balıkesir’de Erken Osmanlı Dönemi Hamamları. IX. Ortaçağ ve Türk Donemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (s. 447-456), Erzurum.
• Yazıcı, Nesimi. (2003). Ocak 1898 Balıkesir Depremi ve Sonrası. Ankara.
• Yazıcı, Nesimi. (2001). Ocak 1898 Balıkesir Depremi Oluşu ve Sonrası. Tarih Boyunca Anadolu’da Doğal Afetler ve Deprem Semineri. İstanbul: Globus Dünya Basımevi: 151-195.
• Yüzbaşı İshak Hakkı Bey. (1997). 1920’de Balıkesir. Balıkesir: Balıkesir Valiliği Kültür Yayınları.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA): ŞD., (Şurâ-yı Devlet) 148/42.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA): DH.MKT., (Dâhiliye Mektûbi Kalemi) 2119/22, 2590/17, 765/24.