Mekânın “İttihâz”ı: Osmanlı’nın Son Dönemlerinde Cizvitlerin Kayseri ve Adana’da Bazı İnşaat Faaliyetleri

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 2, 91 - 103, 30.12.2019

Oya Şenyurt

Öz

Osmanlı arşiv belgelerinde,
özellikle mekân üzerine yazılmış resmi yazılarda, “ittihâz” sözcüğünün çok sık
kullanıldığı görülür. Belgelerde geçtiği biçimiyle bu sözcük mekânı “edinme”,
“öyleymiş gibi kabul etme ya da kullanma” anlamlarına gelmektedir. Bir mekânın
bir başka mekân yerine kullanılması durumunda da sıkça rastlanan bu sözcük,
kuşkusuz Osmanlı dünyasında kural dışı mekân kullanımlarına dair bulguları da
ortaya çıkarmıştır. Özellikle gayrimüslimler tarafından kullanılan yapıların dönüştürülmesi
ve genişletilmesi hakkında yazılan belgelerde, “ittihâz” sözcüğünün mekânın
kural dışı işlevlendirilmesini ifade etmek için sıkça kullanıldığı
belirlenmiştir. Bu makalede öncelikle arşiv belgelerine ilişkin özetlerin genel
taraması yapılarak “ittihâz” sözcüğünün mekâna ilişkin kullanım biçimleri
değerlendirilmiş ardından Kayseri ve Adana’da Cizvit rahip ve rahibelerinin
inşa faaliyetleri örneğinden yola çıkılarak mekânların “ittihâz” biçimleri ele
alınmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Kayseri, Adana, Katolik Mezhebi, Cizvit, İttihaz

The Acceptance “Ittihâz” of Place: Some Construction Works of Jesuits (Society of Jesus) in Kayseri and Adana on Late Periods of Ottoman

Öz

The “ittihâz” word was frequently used in Ottoman archive records, particularly in the official writings about places. This word was used with various denotations in records as acquiring, assuming or substituting the place. The situation of place refunctionings was also often states with this word definitely comes in sight the anomalous place usage in Ottoman world. The “ittihâz” word was used for stating anomalous functionings of places and it more often took part in the records about transformation and enlarging of buildings used by non-muslim people. Primarily, summaries of the archive records are researched and lexical meanings of “ittihâz” word about place usage are commentated in this article. Subsequently, the acceptance (“ittihâz”) types of places are analysed according to construction works of Jesuits (Society of Jesus) in Kayseri and Adana.

Kaynakça

• Birsel, H. (2013). Peder Monier’in Gözlemleri ile Fransız Cizvit Misyonerlerinin Osmanlı Topraklarındaki Çalışmaları. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, C. 2, S. 2, 120-128.Çabuk, M. (2013). 1875–1925 Yılları Arasında Adana, Antakya, Antep, Maraş ve Mersin Bölgelerinde Misyonerlik Faaliyetleri ve Ermeni Olayları, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi. Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat (20. B.). Ankara: Aydın Kitabevi. Esenkal, E. (2007). Yabancı Ülkeler Tarafından Osmanlı Coğrafyasında Açılan Okullar, Lisansüstü Eğitim, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne: Trakya Üniversitesi.İçli, H. H. (2013). Tanzimat Sonrası Erzincan’da Eğitim, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.Karlangıç, O. (2018). Adana’da Misyonerlik Faaliyetleri ve Bu Çalışmalara Müslüman Ulemanın Tepkisine Bir Örnek (1876-1909). Journal of Ottoman Civilization Studies, S. 4, N. 7, 176 – 194.Kılıç, R. (2006). Misyonerlik ve Türkiye’ye Yönelik Misyoner Faaliyetleri. TÜBAR, S. XIX, 327-342. Şenyurt, O. (2018). Talep ve Niyet İkilemi ya da Tasarımın İtibarsızlaştırılması: 19. Yüzyılın Sonunda Kandilli’de Fransız Mektebi İnşası. Süleyman Demirel Üniversitesi Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi, 3(2), 52-62.Parmaksız, E. İ. (2007). Ermeni Tarihçi Arşak Alboyacıyan’ın Kayseri Ermenileri Tarihi Adlı Eserine Göre Kayseri’de XIX. Yüzyıl Başlarında Faaliyet Gösteren Ermeni Okulları. Hoşgörü Toplumunda Ermeniler, C.: 2, Erciyes Üniversitesi I. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Sempozyumu, 137-159. Sezer, A. (1999). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e; Misyonerlerin Türkiye'deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 16, 169-183.Osmanlı Arşiv (O.A.) BelgeleriA. MKT.MHM., Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı,BEO., Bâb-ı âlȋ Evrak Odası,DH. ŞFR., Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi,HR.MKT., Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi Belgeleri, İ.DH., İrade Dahiliye,İ.MVL., İrade Meclis-i Vâlâ, M.VL., Meclis-i Vâlâ, MF.MKT., Maarif Nezareti Mektubi Kalemi,Y.A.HUS., Yıldız Tasnifi Sadaret Hususȋ Evrakı.