Erken Cumhuriyetin Hayra Yorduğu Düş: Yerli ve Muasır Çizgiler Arasında Türk Sineması

Yıl 2022, , 159 - 176, 30.06.2022

Yusuf Ziya Gökçek

https://doi.org/10.47951/mediad.1120687

Öz

Erken cumhuriyet ideolojisinin oluşumuna katkı veren Kadro dergisinin başyazarı ve farklı edebi türlerde eser veren önemli isimlerden Yakup Kadri Karaosmanoğlu, pek çok metninde yeni kurulan rejim adına konuşmakta, rejimin nasıl olması gerektiğini ifade etmektedir. Cumhuriyet ilan edildikten sonra Kadri, yeni rejimin kültür sanat hayatına ilişkin yazılar yazmakta, sanat türlerinin onunla birlikte kazanması gerektiği rolleri eserlerinde anlatmaktadır. Yakup Kadri, Cumhuriyet idealleri ile erken cumhuriyette karşılaşılan yozlaşma arasındaki çatışma nedeniyle, yazdığı Ankara romanında Neşet Sabit isimli karakterin sahneye koyduğu piyesini bir yol gösterici olarak konumlandırmakta, buna bağlı olarak o dönemlerde henüz az sayıda üretim yapan Türk sinemasını da romanda arzuladığı evrenin inşasında vazifelendirmektedir. Sinema, yeni kurulan bir şehirde yeni bir anlayışın öncüsü olacak, Sodom ve Gomore’de gelmesinden korkulan gelecekten Ankara romanında olmasını dilediği sancılı geçen bir gecenin umut dolu bir şafağına ütopyacı rolünü arttıracak bir araç olarak görülmektedir. Sinema çağdaş bir ütopya, aynı zamanda yerli bir içerik olarak görülmektedir. Çalışmada, Yakup Kadri’nin Ankara romanı dolayımıyla erken cumhuriyet döneminin sinemaya ilişkin görevci yaklaşımı söylem analizi kullanılarak tespit edilmeye çalışılmaktadır. Ankara romanında ve Kadro dergisindeki modernite anlayışı çerçevesinde yeni rejim yerli sinema kodları üzerinden arzulanan bir cumhuriyet ütopyası olarak tiyatronun yanında konumlandırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Erken Cumhuriyet, Türk Sineması, Yerli Sinema, Yakup Kadri, Ankara (roman), Ütopya

The Dream That The Early Republic Interpret Favourably: Turkish Cinema between National and Contemporary Lines

Öz

Yakup Kadri, the lead author of Kadro magazine, who contributed to the formation of the ideology of the early republic, and one of the important names who produce works in different literary genres, speaks on behalf of the regime in many of his texts and expresses how the regime should be. After the proclamation of the Republic, Kadri writes about the culture and art life of the new regime, and describes the roles that art genres should gain with it in his works. Due to the conflict between the ideals of the Republic and the corruption encountered in the early republic, Yakup Kadri positions the play of the character named Neşet Sabit as a guide in his Ankara novel, which he wrote, and accordingly, he assigns the Turkish cinema, which was produced in a small number at that time, to the task of building the universe he desires in the novel. Cinema is seen as a tool that will pioneer a new understanding in a newly established city, increase its utopian role from the feared future in Sodom and Gomorrah to a hopeful dawn of a painful night that it wishes to be in the Ankara novel. Cinema is seen as a contemporary utopia, as well as a domestic content. In this study, it is tried to determine the missionary approach to cinema of the early republican period through Yakup Kadri's Ankara novel by using discourse analysis. It is seen in the novel and in Kadro magazine that it is located next to the theater in the construction of a desired republic utopia through modernity, new regime, and national cinema codes.

Anahtar Kelimeler

Early Republic Era, Turkish Cinema, National Cinema, Yakup Kadri, Ankara (novel), Utopia

Kaynakça

• Aristoteles. ( 1993). Poetika (Çev. İ. Tunalı) İstanbul: Remzi.
• Asaf, B. (1934). Inkılap San’atına varmak yolları. Kadro(29), 28-32.
• Berkes, N. (2022). Türkiye'de çağdaşlaşma, İstanbul: YKY.
• Buck-Morss, S. (2004) Rüya âlemi ve felaket: Doğu'da ve Batı'da kitlesel ütopyanın karışması. (Çev. T. Birkan) İstanbul: Metis.
• Cavell, S. (1971) The world viewed: Reflections on the ontology of film. Cambridge, MA: Harvard University Press.
• Deleuze, G. (2007) Kant üzerine dört ders. (Çev. U. Baker). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Dirlikyapan, M. (2014). Kadro hareketi ve bir Kadro Kitabı olarak Ankara. Erdem(66), 53-70.
• Eaglaton, T. (2020). İdeoloji. (Çev. M. Özcan). İstanbul: Ayrıntı.
• Fanon, F. (2007). Yeryüzünün lanetlileri. (Çev. Ş. Süer). İstanbul: Versus.
• Fitting, P. (2009). A short history of ütopian studies, Science Fiction Studies. 36(1), 121-131.
• Gökalp, Z. (1972). Hars ve medeniyet. Ankara: Diyarbakır’ı Tanıtma ve Turizm Derneği Yayınları.
• Gökçek, Y. Z. (2017). Üçüncü Sinema'ya Fernando Solanas sineması üzerinden bakış. Marmara Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Guevara, C. (2005). Sosyalizm ve insan. İstanbul: Yar Yayınları.
• Jameson, F. (2005). Modernizm ideolojisi - edebiyat yazıları, İstanbul: Metis.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1996). Ankara. İstanbul: İletişim Yayınları.
• “Kadro [1]” (Ocak 1932). Kadro(1), 3. İmzasız başyazı.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (Haziran 1932). Bedii heyecan, Kadro(6), 19-20.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (Ağustos 1932). Edebiyat buhranına dair. Kadro(8), s. 27-29.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (Şubat 1933). Bir kıssa ve bir hisse. Kadro(14), 25-27.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (Mart 1933). Ankara-Moskova-Roma, Kadro(15), 32-35.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (Nisan 1933). Samimiyete davet, Kadro(16), 29-30.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (Haziran 1934). Yarıda kalan bir “Bahariyye”, Kadro(30), 32-34.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (Eylül 1934). Moskova edebiyat kongrasında, Kadro(33), 27-32.
• Kırel, S. (2012). Kültürel çalışmalar ve sinema (2. Baskı). İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
• Lipkin, S. N., Derek, P. and Jane, R. (2006). Docudrama and Mock-Documentary: Defining terms, proposing canons. (Ed. Rhodes, G. D., & Springer, J. P.) Docufictions: Essays on the Intersection of Documentary and Fictional Filmmaking. Jefferson, N.C.: McFarland & Co.
• Lüleci, Y. (2018). Erken Cumhuriyet döneminde Atatürk ve CHP’nin sinema politikası. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, (31), 222-248.
• Malik, H. (1933). Türkiye’de sinema ve tesirleri. Ankara: Kitap Yazanlar Kooperatifi neşriyatı.
• Mardin, Ş. (2021). Türk modernleşmesi. İstanbul: İletişim
• Miller, J. (2010). Soviet cinema. New York: I. B. Tauris.
• Nichols, B. (2017). Belgesel sinemaya giriş (Çev. D. Eruçman). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları
• Saage, R. (1991). Politische utopien der Neuzeit. Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
• Sarıçiçek, M. (2009). Yakup Kadri’nin romanlarında Cumhuriyet ideali ve düş kırıklıkları. Erdem(54), 189-200.
• Sluyi, A. (2019). Mekteb ve sinema (Çev. A. H. Müftüoğlu, Haz. A. Yılmaz), İstanbul: Bilim ve Sanat Vakfı Yayınları
• Soysüren, A. H. ve Yıldız, N. (2017). Erken Cumhuriyet döneminde Türk sinemasının ulus-devlet politikalarıyla ilişkisi üzerine değerlendirme, Karadeniz Dergi, (35), 95-110.
• Suman, N. (1942). “Resim Sergisi Dolayısıyla” Ülkü Halkevleri Mecmuası, Yeni Seri, 2(13), 1 Nisan.
• Tunalı, İ. (1984). Estetik. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de yeni hayat, inkılap ve travma 1908-1928. Doğan Kitap: İstanbul.
• Van Dijk, T. (2019). İdeoloji (Çev. A. Demir). Ankara: Hece.
• Van Dijk, T. (2000). Opinions and idologies in the press. A. Bell & P. Garrett (Ed.), Approaches to Media Discourse (s. 21-63). Massachusetts: Blackwell.