The Perspectives of Religious Groups on the Presidency of Religious Affairs in Türkiye: The Debates on the Presidency in the Periodicals Altınoluk, Köprü and İktibas

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 63 - 81, 31.12.2024

Ayşe Polat , Mahmut Bilal Uzun

https://doi.org/10.47951/mediad.1570300

Öz

This article examines the perspectives of various religious groups in Turkey on the Presidency of Religious Affairs (PRA) through print media, specifically journals. The journals studied include Altınoluk, associated with the Erenköy Community; Köprü, affiliated with the “New Asia” branch of the Nur movement; and İktibas, associated with the radical Islamist figure Ercümend Özkan, covering the period from 1990 to 2016. Articles were identified through a keyword search using terms like "Diyanet" and "secularism." The content analysis method was used to systematically examine both the explicit and implicit meanings in the relevant texts. A key finding is the limited coverage of the of articles addressing the PRA PRA in these journals, with discussions mainly centered around secularism, particularly in relation to repressive secularist policies. Each journal reflects its own religious perspective in evaluating the PRA. Altınoluk, representing a Sufi approach, critiques the PRA’s contradictions, while also emphasizing the PRA's necessity and autonomy as an inclusive institution. İktibas, with a radical Islamist stance, rejects both the PRA and secularism. On the other hand, Köprü advocates for democratic secularism, calling for non-coercive state-religion relations and stressing the PRA's autonomy.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Presidency of Religious Affairs, Religious Groups, Islamist Journals

Türkiye’de Dini Grupların Diyanet İşleri Başkanlığına Bakışı: Altınoluk, Köprü ve İktibas Dergilerinde Diyanet Tartışmaları

Öz

Bu makalede Türkiye’deki çeşitli dini grupların Diyanet İşleri Başkanlığına (DİB) bakışları basılı medya araçları olan dergiler üzerinden incelenmektedir. Erenköy Cemaati’ne ait Altınoluk, Nurculuğun Yeni Asya koluna ait Köprü ve radikal İslamcı Ercümend Özkan’la özdeşleşen İktibas dergileri 1990–2016 yıl aralığı ile sınırlandırılarak incelenmiştir. “Diyanet,” “Diyanet İşleri Başkanlığı,” “laiklik” anahtar kelimeleriyle dergilerin arşivinde tarama yapılarak DİB ile ilgili yazılar tespit edilmiştir. İçerik analizi yöntemi ile metinlerde açık ve örtülü anlamlar sistematik olarak incelenmiştir. Söz konusu dergilerde öne çıkan ortak özellik, DİB ile ilgili az sayıda yazı olması, konunun ağırlıklı olarak laiklik ve özellikle baskıcı laiklik politikaları çerçevesinde ele alınmış olmasıdır. Ayrıca her üç dergi kendi dini yaklaşım ve ekolünü DİB ile ilgili değerlendirmelerinde doğrudan yansıtmaktadır. Tasavvufi bir dini yaklaşımı benimseyen Altınoluk, bir yandan DİB’in Türkiye’de laiklik ve din-devlet-toplum ilişkileri açısından sorunlarına ve çelişkilerine değinirken diğer yandan cemaatler üstü kuşatıcı bir kurum olarak DİB’in gerekliliği ve özerkliğinin önemine dikkat çekmektedir. Radikal İslamcı çizgideki İktibas, DİB ve laikliği reddederken; Köprü, demokratik laiklik savunusuyla dinin devlet, devletin din üzerinden baskıcı olmadığı bir model ile DİB’in özerkliğini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Diyanet İşleri Başkanlığı, Dini Cemaatler, İslamcı Dergiler

Etik Beyan

Bu çalışma, M. Bilal Uzun'un sorumlu yazarın danışmanlığında yaptığı "Laiklik tartışmaları bağlamında Altınoluk, Köprü ve İktibas dergilerinin Diyanet İşleri Başkanlığı'na bakışı" başlıklı tezinin gözden geçirilip yeni kaynakların eklenmesiyle hazırlanmış genişletilmiş halidir.

Kaynakça

• Açık, H. (2020). Günümüzde dinî bir akım olarak Erenköy cemaati ve dinî görüşleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir Katip Çelebi Üniversitesi, İzmir.
• Algar, H. (2019). Nakşibendilik. İnsan Yayınları.
• Ali, J. A. (2012). Contemporary Islamic revivalism: Key perspectives. American Journal of Islamic Social Sciences, 25, 60-97.
• Altıkulaç, T. (1993). 13. Diyanet İşleri Başkanı Dr. Tayyar Altıkulaç’ın görüşleri. Altınoluk, 93, 16-19.
• Aras, A. (2011). Demokrasi İslam’ın ne yanına düşer? İktibas, 386, 24-28.
• Arslan, H. (2011). Dini gruplar ve siyaset: Yeni Asya Grubu örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Atacan, F. (1990). Cerrahiler. Hil Yayınları.
• Atalar, K. (2021). Ercümend Özkan: Entelektüel bir portre. İlem Yayınları.
• Aybudak, U. (2022). Türkiye’de devlet ve cemaatler: Laiklik sözleşmesi. Siyasal Kitabevi.
• Büyükkara, M. A. (2016). Çağdaş İslami akımlar. Klasik Yayınları.
• Çakır, N. (2002). Demokrasi ve laiklik açisindan devlet-toplum ikilemi ve şeair kavramı. Köprü, 80.
• Çakır, N. (2008). Demokratik ve laik devlet dine şeaire nasil bakar? Köprü, 104.
• Çakır, N. (2009). Bediüzzaman’a göre İslam devleti ve anayasasinin yeri zamanı-modern zamanlarda devletin dinle ilişkisi. Köprü, 105.
• Çakır, R. (2017). Ayet ve slogan: Türkiye’de İslami oluşumlar. Metis Yayınları.
• Demirel, S. (1995). Süleyman Demirel ile laiklik üzerine. Köprü, 51.
• Doğan, M. (1994). Merhaba laiklik dini. Altınoluk, 102, 12-13.
• Durmuş, M. (2002). Diyanet şurası: Devletin güdümünde din konsili. İktibas, 282, 13-18.
• Durmuş, M. (2006). Laiklik tanımsız mı? İktibas, 335, 13-18.
• Dursun, D. (1992). Din bürokrasisi: Yapısı, konumu ve gelişimi. İşaret Yayınları.
• Ergün, Ö. (2012). Laiklik ilkesinin yeniden düzenlenmesi ve uygulamadaki problemler, Köprü, 120.
• Ergün, Ö. (2015). Din siyaset ve din devlet ilişkisi üzerine bir deneme, Köprü, 131.
• Erkilet, A. (2005). Ercümend Özkan (T. Bora & M. Gültekingil, Ed.). İletişim Yayınları.
• Erkilet, A. (2017). Ortadoğu’da modernleşme ve İslami hareketler. Büyüyenay Yayınları.
• Ermiş, B. (2018). Günümüz dini grupların siyasetle ilişkisi (Altınoluk/Erenköy Cemaati. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Gökçe, O. (2019). Klasik ve nitel içerik analizi. Çizgi Kitabevi.
• Görmez, M. (2015). Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Mehmet Görmez’den hayati uyarılar. Altınoluk, 354, 6-11.
• Görmez, M. (2016). Ümmetin meseleleri üzerine muhasebe. Altınoluk, 366, 5-10.
• Gözaydın, İ. (2020). Diyanet: Türkiye Cumhuriyeti’nde dinin tanzimi. İletişim Yayınları.
• Güleçyüz, K. (1994). Meşihattan Diyanete. Köprü, 46.
• Işık, Z. (2021). Modern kentte farklı kadınlar farklı dindarlıklar. İz Yayınları.
• Kara, İ. (2019). Cumhuriyet Türkiyesi’nde bir mesele olarak İslam. Dergâh Yayınları.
• Karaman, H. (1992). Diyanet, dini hürriyet, baskı ve hoşgörü üzerine. Altınoluk, 74, 17-19.
• Karaman, Y. V. (2020). İslamcı dergilerde kapitalizm tartışmaları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, İstanbul.
• Kaya, E. (2018). Secularism and state religion in modern Turkey: Law, policy-making and the Diyanet. I.B. Tauris.
• Kentel, F. (2004). 1990’ların İslami düşünce dergileri ve yeni Müslüman entelektüeller: Bilgi ve Hikmet, Umran, Tezkire dergileri. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, 6.
• Kılıç, M. A. (2016). İslamcı hafızada emek sorunu: Türkiye’de 1980-2000 arası İslamcı dergilerde sosyal adalet söylemi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• Kutlu, S. (2009). Diyanet İşleri Başkanlığı ve İslam içi dini gruplarla (mezhep ve tarikatlar) ilişkileri. Dini Araştırmalar, 12(33), 107-127.
• Livaneli, Z. & Tanla, B. (2001). Diyanet’e güven yok. İktibas, 268.
• Mahçupyan, E. (2005). Öteki Diyanet de resmileşiyor. İktibas, 316.
• Mardin, Ş. (1991). Türkiye’de din ve siyaset. İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2017). Bediüzzaman Said Nursi olayı: Modern Türkiye’de din ve toplumsal değişim. İletişim Yayınları.
• Maviş, N. (2017). Türkiye’de İslamcılığın değişen siyasi dili: 1990’lı yıllarda İslamcı dergiler. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Mayring, P. (2000). Qualitative content analysis. Forum Qualitative Sozialforschung Forum: Qualitative Social Research, 1(2).
• Mezarcı, H. (1992). Diyanet Vakfı soygun yapıyor. İktibas, 159.
• Okumuş, F. (2011). Türk tipi laiklik. Altınoluk, 309, 57-58.
• Öğüt, Z. (2022). Sosyolojik bağlamda İsmailağa cemaati. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Öktem, N. (1995). Devlet ve din. Köprü, 50.
• Özkan, E. (1990). Laiklik ve demokrasi. İktibas, 139, 10-12.
• Özkan, E. (1996). Tasavvuf ve İslam. Anlam Yayınları.
• Özkan, E. (1999). İnanmak ve yaşamak-III. Anlam Yayınları.
• Öztekin, S. (2022). Dini cemaat-siyasi parti ilişkisi bağlamında İskenderpaşa cemaati Refah Partisi örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kocaeli Üniversitesi.
• Sözer, S. (2018). Modernleşme sürecinde geleneksel dini gruplar: İskenderpaşa Cemaati örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi.
• Sunar, L. (Ed.). (2019). Bir başka hayata karşı: 1980 sonrası İslamcı dergilerde meseleler, kavramlar ve isimler. Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Şahin, S. (2020). Din siyaset ilişkilerine yönelik yaklaşım çerçevesinde Diyanet Dergisi ile İslamcı dergilerin kıyası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Tan, Y. S. (1992). Laik ambargo ne zaman bitecek. Altınoluk, 76, 13-14.
• Taşgetiren, A. (1993). Diyanet’teki sancı. Altınoluk, 93, 3.
• Taşgetiren, A. (1994). Hangi laiklik. Altınoluk, 102, 3-4.
• Taşgetiren, A. (2008). Ana sorun din ve laiklik yorumu. Altınoluk, 265.
• Tekin, M. (2017). Işıkçılık: Bir dönüşümün hikayesi. Yakındoğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3(2), 81-96.
• Toprak, H. K. (2019). Mihrap, minber ve devlet tek parti döneminde Diyanet İşleri Başkanlığı. Küre Yayınları.
• Vezir, A. (2000). Avrupalı Diyanet. Altınoluk, 172.
• Weismann, I. (2015). Nakşibendilik. Litera Yayıncılık.
• Yılmaz, M. N. (1993). Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Nuri Yılmaz. Altınoluk, 93, 9-11.