Modernizme Karşı Entelektüel Bir Platform: Bilgi ve Hikmet Dergisi Üzerine Siyasal ve Eleştirel Bir Okuma

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 464 - 494, 27.10.2025

Arzu Kalkan

https://doi.org/10.33464/mediaj.1726575

Öz

Bu çalışma, İslam dünyasında süregelen modernizm tartışmalarını Bilgi ve Hikmet dergisi örneği üzerinden ele alarak, modernizmin İslami bilgi, sekülerleşme ve siyasal yapı üzerindeki etkilerini incelemektedir. Araştırmada, derginin yayınlanan toplam on iki sayısındaki kırk bir makale tematik analiz yöntemiyle değerlendirilmiş; Müslüman entelektüellerin modernizme yönelik eleştirileri, çözüm önerileri ve alternatif yaklaşımları ortaya konulmuştur. İnceleme, İslamcı düşüncenin modernizm karşısındaki entelektüel pozisyonlarını, Gramsci’nin karşı hegemonya kavramı çerçevesinde analiz etmekte; bu bağlamda İslami vakıf dergiciliğinin düşünsel üretim ve direnç mekanizmalarındaki rolünü tartışmaktadır. Bulgular, Bilgi ve Hikmet’in modernizmin indirgemeci bilgi anlayışına karşı “hikmet” merkezli, bütüncül ve revizyonist bir epistemolojik duruş sergilediğini; savunmacı bir yaklaşım yerine dönüştürücü ve teorik açılımlar geliştirdiğini göstermektedir. Bu yönüyle çalışma, Türkiye’deki İslamcı entelektüel çevrelerin modernizm karşısındaki söylem stratejilerini anlamaya yönelik özgün bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernizm , Bilgi ve Hikmet Dergisi , Sekülerleşme , Medine Vesikası

An Intellectual Platform Against Modernism: A Political and Critical Reading on Bilgi ve Hikmet Journal

Öz

This study examines the debates on modernism in the Islamic world through the case of Bilgi ve Hikmet journal, focusing on the impact of modernism on Islamic knowledge, morality, secularization, and political structures. Employing thematic analysis, a total of forty-one articles published in the journal’s twelve issues were analyzed to reveal Muslim intellectuals’ critiques of modernism, their proposed solutions, and alternative approaches. The analysis interprets the intellectual positions of Islamic thought against modernism within the framework of Gramsci’s concept of counter-hegemony, discussing the role of Islamic foundation-based periodicals in intellectual production and mechanisms of resistance. The findings indicate that Bilgi ve Hikmet adopts a “hikmet”-centered, holistic, and revisionist epistemological stance against modernism’s reductionist understanding of knowledge, developing transformative and theoretically grounded perspectives rather than a defensive posture. In this respect, the study offers an original contribution to understanding the discursive strategies of Islamist intellectual circles in Turkey in response to modernism.

Anahtar Kelimeler

Modernity , Bilgi ve Hikmet Journal , secularization , Medina Charter

Kaynakça

• Abdiimamoğlu, K. (1994). Modern Anayasa Hukuku Açısından Medine Vesikası. Bilgi ve Hikmet Dergisi, (5), 38-45
• Aktaş, Ü. (1995). Tarihin Anlamı ve Modernizm. Bilgi ve Hikmet Dergisi, (9), 92-102.
• Akyüz, N. (2018). Medine Vesikası ve Anayasal Gelişmeler Bağlamında Değerlendirilmesi. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 31, 45-68.
• Asad, T. (2003). Formations of the Secular: Christianity, Islam, Modernity. Stanford University Press.
• Aydın, M. (1995). Modernizmin Din'den Bilime Yaptığı Yolculuğun Serüveni: Zihin Sürecinin Ayrışması, Bilgi ve Hikmet Dergisi, (12), 119-132.
• ___. (1997). Türkiye’nin Siyasal Hayatında Seçkincilik ve İslam. Umran Dergisi, (36), 15-18.
• Bauman, Z. (2000). Liquid Modernity. Polity Press.
• Berger, P. L. (1999). Dinin toplumsal gerçekliği. İnsan Yayınları.
• Bilgin, M. (2008). Modernleşme, kimlik ve İslamcılık. Ankara: Vadi Yayınları.
• Boggs, C. (1984). The Two Revolutions: Gramsci and the Dilemmas of Western Marxism. Boston: South End Press.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77–101.
• Bulaç, A. (1993). Modernite'nin Seküler Sitesi'nde Kutsala, Hayata ve Tarihe Dönüş. Yeni Zemin Dergisi, (2), 19-34.
• ___. (2013). İslamcılığın Oluşumu, Gelişimi ve Bugünkü Durumu. Gelenek ve Modernlik Arasında İslamcılık, Umram Dergisi, 23-39.
• Canatan, K. (1994). Modernleşme Politikaları ve İlerlemecilik. Bilgi ve Hikmet Dergisi, (7), 17-33.
• Coşkun, A. (1993). Modern Dünyadaki Kimlik Bunalımlarının Toplumsal Boyutları. Bilgi ve Hikmet Dergisi, (4), 47-56.
• Çapçıoğlu, İ. (2012). Sekülerleşme ve modernleşme: Türkiye örneği. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11(21), 25-44.
• Çelik, Ö. (1993). Devlet'in Modern Doğası: "İyi" Siyaset'ten "Etkin" Siyaset'e. Bilgi ve Hikmet Dergisi, (3), 31-40.
• Çevik, S. (2010). İslamcılık düşüncesinde modernlik ve kriz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Erken, M. (2018). 1923-1960 Yılları Türkiye’de İslamcı yayıncılık. L. Sunar (Ed.), İslam’ı Uyandırmak içinde. İstanbul: İlem Yayınları.
• Giddens, A. (1991). Modernity and self-identity: Self and society in the late modern age. Polity Press.
• Gramsci, A. (1971). Selections from the Prison Notebooks (Q. Hoare & G. N. Smith, Eds. & Trans.). International Publishers.
• Hamidullah, M. (2003). İslam peygamberi (S. Tuğ, Çev.). Beyan Yayınları.
• Hall, S. (1996). Cultural Studies and Its Theoretical Legacies. In D. Morley & K.-H. Chen (Eds.), Stuart Hall: Critical Dialogues in Cultural Studies (pp. 262–275). London: Routledge
• Harvey, D. (1990). The condition of postmodernity: An enquiry into the origins of cultural change. Blackwell.
• Karadeniz, E. (2021). 1980-2000 Arası İslamcı Dergilerde Devlet Tartışmaları. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Kartepe, Ş. (1993). Türkiye'de Modernleşme ve Hukuk. Bilgi ve Hikmet Dergisi, (1), 59-70.
• Küçükcan, T. (2005). Modernleşme ve Sekülerleşme Kuramlarş Bağlamında Din, Toplumsal Değişme ve İslâm Dünyası. İslam Araştırmaları Dergisi, 13, 109-128.
• Laclau, E., & Mouffe, C. (1985). Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics. London: Verso.
• Mardin, Ş. (1985). “İslamcılık”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, ed. Murat Belge, Fahri Aral, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Morton, A. D. (2007). Unravelling Gramsci: Hegemony and passive revolution in the global political economy. Pluto Press.
• Nowell, L. S., Norris, J. M., White, D. E., & Moules, N. J. (2017). Thematic analysis: Striving to meet the trustworthiness criteria. International Journal of Qualitative Methods, 16(1), 1–13.
• Özay M. (1994). İslam'ın Modernleşmesi "Türkiye Modeli. Bilgi ve Hikmet Dergisi, (8), 101-110.
• Özemre, Y. A. (1995). Modernist Akım İçinde Kuran Tefsirleri, Bilgi ve Hikmet Dergisi, (11), 133-142.
• Toprak, B. (1996). Modernleşme ve İslam: Türkiye'de Din ve Laiklik. İstanbul: Metis Yayınları.
• Tosun, H. (2003). Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Cumhuriyet. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 19(56), 815-875.
• Türkmen, H. (2014). Türkiye’de İslamcılığın Kökleri. Ekin Yayınları.
• Türköne, M. (2003). Siyasî İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu (3. Baskı). Lotus Yayınları.
• Yağlı, S. (2005). 1990 Sonrası Türkiye’de İslâmi Kimlikteki Dönüşüm ve Medyadaki Yansıması. Ege Üniversitesi İletişim Fakültesi Yeni Düşünceler Hakemli E-Dergisi, 1, 239-249. Yazar, 2024. Yavuz, H. (2003). Islamic Political Identity in Turkey. Oxford University Press.
• Yıldırım, Murat. (2010). Modernizm, Postmodernizm ve Kamu Yönetimi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 7(1), 703-719.
• Yıldız, H. (2018). II. Meşrutiyet Dönemi Din Ve Modernleşme Tartışmaları: Sebilürreşad Dergisi Ve İslam Mecmuası Örneği. Turkish Studies, 13(2), 107-126.