Documentary Cinema as a Place of Memory: People, Place and Things in the Movie Forty Thousand Steps in the Grand Bazaar

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 109 - 138

Ayşe Gül Toprak Ökmen

https://doi.org/10.60077/medkul.1489161

Öz

In this study, it is aimed to examine how documentaries, as a memory space, contribute to the reproduction of individual, collective and cultural memory. The documentary Forty Thousand Steps in the Grand Bazaar by Suha Arın, who contributed to Turkey's collective and cultural memory with numerous documentaries, was chosen as an example. While comparing the ancient past of the Grand Bazaar, one of the places of symbolic memory, with the period in which it was filmed, the film produces collective and cultural memory by narrating the changing, transforming and preserving aspects of the place; It starts a second memory study about the period in which it was shot, approximately half a century later. The themes in the movie, which was analyzed with the qualitative content analysis technique, were discussed under three headings: main place, human element and cultural symbols, and places, human descriptions and objects were examined as subcategories. The narrative of the film and other cinematographic features are considered as other elements. The documentary portrays the Grand Bazaar as a reflection of the commercial activities, cultural interactions and daily life of Istanbul that have been going on for thousands of years, in addition to its physical features. In terms of human-space interaction; How people use space and how social relations shape spatial contexts are effectively reflected both through the images and the storyteller's narration. Cultural symbols, such as objects, are shown not only as commercial objects but also as carriers of the same cultural symbols and personal/collective memories. Thus, while the film contributes to the preservation of urban memory, it creatively processes information about the history and cultural heritage of Istanbul of the period and transfers it to future generations.

Anahtar Kelimeler

Documentary Cinema, Cultural Memory, Place of Memory, Suha Arın, Forty Thousand Steps in the Grand Bazaar

Bellek Mekânı Olarak Belgesel Sinema: Kapalıçarşı’da Kırk Bin Adım Filminde İnsan, Mekân ve Eşya

Öz

Bu çalışmada, belgesellerin bir bellek mekânı olarak bireysel, kolektif ve kültürel belleğin yeniden üretimine nasıl katkı sağladığını ortaya koymak amaçlanmıştır. Türkiye’nin kolektif ve kültürel hafızasına çekmiş olduğu sayısız belgeselle katkı sağlayan Suha Arın’ın Kapalıçarşı’da Kırk Bin Adım belgeseli örneklem olarak seçilmiştir. Film sembolik bellek mekânlarından biri olan Kapalıçarşı’nın kadim geçmişi ile çekildiği dönemi karşılaştırırken mekânın değişen, dönüşen ve özelliğini koruyan yönlerini hikâyeleştirerek kolektif ve kültürel belleği güçlü bir anlatımla üretmekte; yaklaşık yarım asır sonra çekildiği döneme dair ikinci bir bellek çalışmasını başlatmaktadır. Nitel içerik analizi tekniği ile incelenen filmde temalar ana mekân, insan unsuru ve kültürel simgeler olmak üzere üç başlıkta ele alınmış ve mekânlar, insan betimlemeleri ve eşyalar alt kategoriler olarak incelenmiştir. Filmin anlatısı ile diğer sinematografik özellikler diğer unsurlar olarak ele alınmıştır. Belgesel Kapalıçarşı’yı fiziksel özelliklerinin yanında, binlerce yıldır süregelen ticari faaliyetlerin, kültürel etkileşimlerin ve İstanbul’un günlük yaşamının bir yansıması olarak resmetmektedir. İnsan-mekân etkileşimi açısından; insanların mekânı nasıl kullandığı ve toplumsal ilişkilerin mekânsal bağlamlarda nasıl şekillendiği hem görüntülerle hem de hikâye anlatıcısının aktarımıyla etkili bir biçimde yansıtılır. Eşyalar gibi kültürel simgeler ise ticari bir nesne özelliğinin yanında kültürel semboller ve kişisel/kolektif anıların taşıyıcısı olarak gösterilir. Böylece film kentsel hafızanın korunmasına katkıda bulunurken, dönemin İstanbul'unun tarihine ve kültürel mirasına ilişkin bilgileri yaratıcı bir biçimde işleyerek gelecek kuşaklara aktarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Belgesel Sinema, Kültürel Bellek, Bellek Mekânı, Suha Arın, Kapalıçarşı’da Kırk Bin Adım

Kaynakça

• Arın, S. (Yönetmen). (1980). Kapalıçarşıda Kırk Bin Adım [Film]. MTV.
• Arın, S. (2001, 14 Haziran). Suha Arın’la bir röportaj, MTV Film. https://www.mtvfilm.com/tr/yazi-sa/suha-arinla-bir-roportaj/
• Assman, J. (2015). Kültürel bellek: Eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. Ayrıntı Yayınları.
• Aytekin, H. (2017). Türkiye toplumsal değişme ve belgesel sinema. BSB Yayınları.
• Bilgin, N. (26013). Tarih ve kolektif bellek. Bağlam Yayıncılık.
• Bingöl, C. (2018). Toplumsal bellek, ‘Sürgün’ ve belgesel sinema. Asya’dan Avrupa’ya Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 4, 51-57. https://doi.org/10.31455/asya.435226
• Çakıcı, G. (2007). Suha Arın belgesellerinde insan-mekan ilişkisi [Yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=_AGhKzqtgeTzNAei-mZtJw&no=oWCKn2_ie8maH-AUQzCPUw
• Çakıcı Öztürk, G. (2011). Suha Arın belgesellerinin toplumsal belleğe katkısı. Belgesel sinema (2009-2010). BSB Yayınları.
• Çakıcı Öztürk, G. (2014). Belgesel filmin anlatı yapısının mecraya bağlı değişimi, Ö. İpek (Ed.), Tanıklıklar sineması belgesel sinema üzerine. (ss. 108-136). Agora Kitaplığı.
• Ersoy, R. (2009). Sözlü tarih folklor ilişkisi. Akçağ Yayınları.
• Neyzi, L. (2004). "Ben kimim?" Türkiye'de sözlü tarih, kimlik ve öznellik. İletişim Yayınları.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. Dost Kitabevi Yayınları.
• Özaloğlu, S. (2017). Hatırlamanın yapıtaşı mekânın bellek ile ilişkisi üzerine. T. Erman & S. Özaloğlu (Ed.), Bir varmış bir yokmuş: Toplumsal bellek, mekân ve kimlik üzerine araştırmalar. (ss.13-19). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Pösteki, N. (2012). Sinema salonlarının dönüşümünde bellek ve mekân ilişkisi. 2nd Communication and Media Studies in Progress of Social and Cultural Interaction Symposium. Bishkek, Kyrgyzstan.
• Renov M. (1993). Toward a poetics of documentary. M. Renov, (Ed.), Theorizing documentary, (pp. 12-37). Routledge.
• Sancar, M. (2010). Geçmişle hesaplaşma. İletişim Yayınları.
• Sarlo, B. (2012). Geçmiş zaman. Metis Yayınları.
• Sontag, S. (1999). Fotoğraf Üzerine. R. Akçakaya (Çev.). Altıkırkbeş Yayınları.
• Sönmez, S. (2012). Toplumsal bellek ve sinema: Türk sinemasında travmatik temsiller [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=0X5PMZNhqqDQ49qRsqpbcA&no=99m9UC5MPG-8QTJ9zzwgQw
• Susam, A. (2015). Toplumsal bellek ve belgesel sinema. Ayrıntı Yayınları.
• Sütçü, Ö. Y. (2013). Ortak bir dünya deneyimi: Hikâye anlatıcısı. ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 6(2), 76-92.
• Toprak, A. (2013). 2000’li yıllarda Türkiye’de belgesel sinema: Üretim tarzı ve eğilimler. [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Qs_E6ixUvmXunKpvOHg-xQ&no=bCThmoeu_qhz-m36JIsDTw
• Ulusal, D. & M. C. Doğan, (2018). Sinemada protez belleğin oluşumu: “Border Cafe” filmi üzerinden bir inceleme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11 (61), 1039-1054.
• Waterson, R. (2007). Trajectories of memory: Documentary film and the transmission of testimony. History and Anthropology. 18 (1), 51-73.
• Yüksel, C. (2006). Belgesel sinemanın doğruya ulaşma yolları. Selçuk İletişim Dergisi, 4 (2), 199-211.