Coffehouse and Play in Turkish Cultural Formation

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 6 - 14, 30.04.2022

Mahmut Burak Atasever

https://doi.org/10.55055/mekcad.1054334

Öz

This article is about the coffeehouse, which emerged as a tool-space in the Ottoman period, especially in Istanbul, in the modernization period and in an obligatory way to meet social and psychological needs. It tries to show that the playful spirit of Homo Ludens, which was present in its archaic form specific to the Turkish cultural formation, emerged as a result of remembering itself and taking on different forms while remaining essentially the same. In this context, in addition to the interest of reaching coffee as a beverage at the beginning, the coffeehouse as a social and cultural institution is also discussed to be simultaneous with the search for a place called playfulness, which is required by the spiritual essence that is believed to be present in all people with an anthropological quality. Unlike similar examples around the world, the changes and transformations that Homo Ludens went through in the Cultural Formation of Turkey, on a plane extending to coffee houses and today's modern cafes, as a result of the emergence of playful practices, which can be traced back to Shamanism historically, on a theatrical plane, are discussed. Although the spiritual essence of this change and transformation remains, its worldly nature shaped by daily practices has been revealed. This research was carried out from a social, political, cultural, historical and philosophical backgrounds.

Anahtar Kelimeler

Coffehouse, Ottoman, Turkish, Homo Ludens, Spirit

Türkiye Kültürel Formasyonunda Kahvehane ve Oyun

Öz

Osmanlı modernleşme döneminde toplumun sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik, başta İstanbul’da olmak üzere, bir araç-mekân olarak zorunlu bir biçimde kahvehane adı verilen mekânlar ortaya çıkmıştır. Bu mekânların, oyun oynayan insan anlamında Homo Ludens’ in, Türkiye kültürel formasyonuna özel biçimiyle oyunsal tinin, kendini yeniden hatırlamasının ve özünde aynı kalarak değişik formlara bürünmesinin bir sonucu olarak ortaya çıktığı saptanmaktadır. Bu makalede sosyal ve kültürel bir kurum olarak kahvehanenin, başlangıçta bir içecek olarak kahveye ulaşmak amacına ek olarak, oyunsallık denen ve antropolojik bir nitelikte tüm insanlarda mevcut bulunduğu varsayılan tinsel özün gerektirdiği bir mekân arayışıyla eş zamanlı oluşu ele alınmıştır. Dünya üzerindeki benzer örneklerinden farklı olarak ise Homo Ludens’ in, Türkiye kültürel formasyonu içinde tarihsel olarak kökeni Şamanizm’e dayandırılabilecek oyunsal pratiklerin, teatral bir düzlemde ortaya çıkması sonucu kahvehane ve günümüzün modern kafelerine uzanan bir düzlemde yaşadığı değişim ve dönüşümler ele alınmıştır. Bu değişim ve dönüşümün tinsel özü baki kalmakla birlikte, gündelik pratiklerle şekillenen dünyevi doğası ortaya konulmuştur. Bu araştırma sosyal, politik, kültürel, tarihsel ve felsefi bir zeminden gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kahvehane, Osmanlı, Türkiye, Homo Ludens, Tin

Kaynakça

• And, M., Oyun ve Bügü. Türk Kültüründe Oyun Kavramı., İstanbul: YKY, 2003.
• Arendonk, C., ‘’Kahwa.’’ Encylopedia of Islam. C. IV. Yeni Baskı., Leiden: E.J: Brill, 1997.
• Bakhtin, M., Rebelias and His World. Bloomington: Indiana University Press, 1984.
• Batur, E., ‘’Pleasures Hidden in a Coffee-Color Bean.’’ Selahattin Özpalabıyıklar (ed.), Coffee: Pleasures Hidden in a Bean., İstanbul: Yapı Kredi Publications, 2001.
• Dawud, A., ‘’ Coffehouse.’’ Encylopedia Iranica, c. VI, California: Costa Mesa, 1992.
• Hattox, R.S., Kahve ve Kahvehaneler Bir Toplumsal İçeceğin Yakındoğu’daki Kökenleri. çev.Nurettin Elhüseyni, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Tarif Vakfı Yayınları, 1998. Heise, U., Kahve ve Kahvehane. çev. Mustafa Tüzel, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2001.
• Huizinga, J., Homo Ludens. Oyunun Toplumsal İşlevi Üzerine Bir Deneme., çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul: Ayrıntı, 1995.
• Kömeçoğlu, U., Homo Ludens ve Homo Sapiens Arasında Kamusallık ve Toplumsallık: Osmanlı Kahvehaneleri. Osmanlı Kahvehaneleri, haz. Ahmet Yaşar., İstanbul: Kitap Yayınevi, 2009.
• Mardin, Ş., Türk Modenleşmesi Makaleler IV, Tanzimat’tan Sonra Aşırı Batılılaşma., İstanbul: İletişim, 1991.
• Perry, C., A view of the Levant, Particularly of Constantinople, Syria, Egypt and Greece. London: T. Woodward, 1743.
• Sennett, R., ‘’Reflections on the Public Realm.’’ Gary Bridge and Sophie Watson(eds.), A Companion to the City, Oxford:Blackwell, 2003.
• Yaman, T. M., Türkiye’de Kahve ve Kahvehaneler. Ehlikeyfin Kitabı, haz. Fatih Tığlı, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.