Eski Köye Yeni Zihniyet: İhap Hulusi Görey’in Grafik Tasarımlarında Köycü Söylem

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 50 - 69, 29.10.2022

Bilgen Aydın Sevim , Ali Can Metin

https://doi.org/10.55055/mekcad.1176996

Cited By: 1

Öz

İhap Hulusi Görey (1898-1986), grafik tasarımlarıyla Türkiye’nin kitle iletişim tarihinde önemli yer edinmiş sıra dışı bir sanatçıdır. Kamu kurumu afişlerinden özel işletmelerin basın ilanlarına kadar birçok farklı türde gerçekleştirdiği çalışmalarla Cumhuriyet’in görsel hafızasının şekillenmesine büyük katkı sağlamıştır. Görey’in gerçekleştirdiği tasarımlar; görsel, işitsel ve basılı kitle iletişim araçlarının zayıf olduğu Erken Cumhuriyet Dönemi’nde (1923-1950), yeni kurulan rejimin mesajlarını halka götüren bir mecra hâline gelmiştir. Görey’in tasarımları, %85’i köylerde yaşayan ve okuryazarlık oranı %5 civarında olan imparatorluk bakiyesi bir toplumda tutum ve davranış değişikliği yaratmanın en etkili aracı olur. Görey, üst sınıf bir aileden geliyor olmasına rağmen köylünün psikolojisini çok iyi tahlil etmiş; yaptığı grafik tasarımlarda görsel ve sözel mesajları empatik bir dille kodlamıştır. Romantik bir bakış açısıyla tasarlanan bu çalışmalar, Erken Cumhuriyet Dönemi’nin köylülere yönelik ikircikli tavrının tüm handikaplarını taşır. Görey’in tasarımlarında idealize edilmiş bir kompozisyon içerisinde sunulan Türk köylüsü, hem yeni kurulan rejimin gerçek sahibi hem de Cumhuriyet elitlerinin davranış mühendisliği projesinin nesnesi olarak konumlandırılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Mehmet Asım Karaömerlioğlu’nun köycülükle ilgili argümanlarından yola çıkarak Cumhuriyet’in köylülere yönelik çelişkili söyleminin Görey’in grafik tasarımlarındaki yansımasını ortaya koymaktır. Bu çerçevede, amaçlı örneklem kapsamında kriter örneklem olarak seçilen Görey’e ait on tasarımın Eleştirel Söylem Çözümlemesi (ESÇ) yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İhap Hulusi Görey, Grafik Tasarım, Erken Cumhuriyet Dönemi, Köycü Söylem, Davranış Mühendisliği

New Mentality to the Old Village: Peasant Discourse on the Graphic Designs of İhap Hulusi Görey

Öz

İhap Hulusi Görey (1898-1986) is an extraordinary artist who has an important place in Turkey’s mass media history with his graphic designs. He made a great contribution to the shaping of the visual memory of the Republic with his works in many different genres from public institution posters to press announcements of private enterprises. Görey’s designs became a medium that conveyed the messages of the newly established regime to the public in the Early Republican Period (1923-1950), when visual, audio and printed mass media were weak. Görey’s designs were the most effective means of creating a change in attitude and behavior in an imperial remnant society, 85% of whom lives in villages and whose literacy rate is around 5%. Although Görey came from an upper class family, he analyzed the psychology of the peasants very well and encoded visual and verbal messages in an empathetic language in his graphic designs. These works, designed with a romantic point of view, carry all the handicaps of the ambivalent attitude towards the peasants of the Early Republican Period. The Turkish peasant, presented in an idealized composition on Görey’s designs, was positioned both as the real owner of the newly established regime and as the object of the behavioral engineering project of the Republican elites. The aim of this study is to reveal the reflection of the contradictory discourse of the Republic towards the peasants in Görey’s graphic designs, based on Mehmet Asım Karaömerlioğlu’s arguments about peasantism. In this framework; a Critical Discourse Analysis (CDA) of ten designs belonging to Görey, which was chosen as the criterion sample within the scope of purposeful sampling, was conducted.

Anahtar Kelimeler

İhap Hulusi Görey, Graphic Design, Early Republican Period, Peasant Discourse, Behavioral Engineering

Kaynakça

• Ahmad, F. (2012). Modern Türkiye’nin oluşumu. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Anderson, B. (1995). Hayali cemaatler: Milliyetçiliğin kökenleri ve yayılması. (Çev.: İskender Savaşır), İstanbul: Metis Yayınları.
• Ata Güreşen, H. (2017). İhap Hulusi Görey’in reklam afişlerinin göstergebilimsel analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Atatürk Ansiklopedisi: Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihi (1971). Cilt IX. (hzl.: K. Z. Gencosman), İstanbul: May Yayınları.
• Avcıoğlu, D. (1996). Türkiye’nin düzeni 1: Dün - Bugün - Yarın. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Baykurt. F. (2005). Onuncu köy. İstanbul: Adam Yayınları.
• Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve ulusun inşası: Erken cumhuriyet döneminde mimari kültür. İstanbul: Metis Yayınları.
• Burke, P. (2003). Afişten heykele minyatürden fotoğrafa: Tarihin görgü tanıkları. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Gençtürk Hızal, G. S. (2012). Kültürel üretim mekânlarında bir aracı: İhap Hulusi Görey. Folklor/Edebiyat, 18 (70), 67-92.
• Gümüşoğlu, F. (2007). Yetişkin ders kitaplarında toplum ve bilimsel düşünce (1930’lu ve 2000’li yıllar). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (21): 351-369.
• Güntekin, R. N. (1995). Yeşil gece. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Güz, N. (2006). Cumhuriyet döneminde iletişim. Cumhuriyet’in 80. Yılı Sempozyumu Bildirileri. (hzl.: H. Şıvgın), Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Hobsbawm, E. (1996). Kısa 20. Yüzyıl 1919-1991: Aşırılıklar Çağı. (Çev.: Yavuz Alogan), İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• İlaslan, S. (2021). Televizyonun teknik gelişimi ve tanımlanmasının Türkiye’deki yansımaları: 1930’larda televizyonu tanıma çabaları. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 37, 215-238.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1983). Yaban. (hzl.: A. Özkırımlı), İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Karaömerlioğlu, M. A. (2006). Orada bir köy var uzakta: Erken cumhuriyet döneminde köycü söylem. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kasap, A. (2022). İletişim aracından bilgi kaynağına kartpostallar. Library, Archive and Museum Research Journal, 3 (1), 44-59.
• Keyder, Ç. (1993). Dünya ekonomisi içinde Türkiye (1923-1929). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Koloğlu, O. (1999). Reklamcılığımızın ilk yüzyılı. İstanbul: Reklamcılar Derneği.
• Kreiser, K. (2010). Atatürk. (Çev.: Dilek Zaptçıoğlu), (ed.: T. Bora), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Merter, E. (2008). Cumhuriyet’i afişleyen adam: İhap Hulusi Görey 110 yaşında. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Mutlu, S. (2013). Tek parti döneminde parti-devlet bütünleşmesine bir örnek: Dilek sistemi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 29 (86), 53-102.
• Ortaylı, İ. (2012). Yakın tarihin gerçekleri: Osmanlı’nın çöküşünden küllerinden doğan Cumhuriyete. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Oskay, Ü. (2011). İletişimin ABC’si. İstanbul: Der Yayınları.
• Öztürk, S. (2008). Türkiye’de iletişim düşüncesinin kökenleri. Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Basımevi.
• Pekman, C. (2017). Reklamcılık tarihimizde halk kültürünün görünümleri. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. Ordu: T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Sağlam, H. İ. - Yaman, İ. (2012). İlköğretim öğrencilerinin “Tutum, Yatırım ve Türk Malları Haftası”na ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12 (2), 207-218.
• Sınar Çılgın, A. (2004). Genç Cumhuriyetin ütopyası: Gürbüz Türk çocuğu. U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (6), 97-119.
• Şenkal, Y. (2016). Fırçanın dilinden İhap Hulusi Görey: Yalova Kaplıcaları afişinin göstergebilimsel çözümlenmesi. Anadolu Bil Meslek Yüksekokulu Dergisi, 44, 293-315.
• Tekeli, İ. - İlkin, S. (2003) Bir Cumhuriyet öyküsü: Kadrocuları ve Kadro’yu anlamak. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toprak, Z. (2017). Türkiye’de yeni hayat: İnkılap ve travma (1908-1928). (ed.: H. Balcı), İstanbul: Doğan Kitap.
• Toprak, Z. (2020). Atatürk: Kurucu felsefenin evrimi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Üstel, F. (2008). Makbul vatandaşın peşinde: II. Meşrutiyet’ten bugüne vatandaşlık eğitimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wodak, R. - Weiss, G. (2003). Critical discourse analysis theory and interdisciplinarity. (ed.: R. Wodak - G. Weiss), 1-32, New York: Palgrave Macmillan.
• Yılmaz, A. (2001). İlanattan internete: Türkiye’de reklamcılık. Kurgu: Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, 18, 355-367.
• Zürcher, E. J. (2000). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Çev.: Y. Saner Gönen), İstanbul: İletişim Yayınları.
• İnternet Kaynakları
• Durmaz, Ö. (2021). Ayhan Akalp röportajı, https://www.youtube.com/watch?v=6AXRoVVYeC4 (Erişim: 08.09.2022)
• URL-1: “Sıtma ile mücadeleyi konu alan takvim tasarımı”. https://phebusmuzayede.com/5289-sitma-temali-bayer-atebrin-ilac-reklamli-takvim-cizim-ihap-hulusi-gorey-46x28cm.html (Erişim: 28.8.2022)
• URL-2: “İlk Kıraat Kitabı’nın kapak tasarımı”. https://www.karikaturculerdernegi.com/onculerimiz/ihap-hulusi-gorey/ (Erişim: 08.09.2022)
• URL-3: “Medeni nikâh kartpostalı”. https://euphemiasahaf.com (Erişim: 30.06.2022)
• URL-4: “Zirai Donatım Kurumu afişi”. https://tr.pinterest.com (Erişim: 28.06.2022)
• URL-5: “Sümerbank yerli mallar pazarı afişi”. https://www.milliyet.com.tr/galeri/afislerle-cumhuriyet-tarihi-39118/13 (Erişim: 28.8.2022)