Ağır Metallerin Balıklarda Birikimi ve Etkileri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 37 - 44, 30.06.2020

Yusuf Aktop İfakat Tulay Çağatay

Öz

Su insanların yanı sıra diğer canlılar içinde önem arz eden yaşamın temel kaynağı olan bir maddedir. Son yıllarda hızla gelişen sanayileşme ve teknoloji sonucunda atıkların çevreye bırakılması toprak, hava kirliliği oluşturmasının yanında su kirliliğini de meydana getirmektedir. Radyoaktif, organik ve inorganik maddelerin su kaynaklarının kullanılmasını engelleyecek veya bozacak oranda kaynaklara karışarak su kalitesini bozması kısaca su kirliliği şeklinde ifade edilebilmektedir. Akarsularımız, göllerimiz ve denizlerimiz yaşamsal ve ekonomik açıdan önemli, oldukça zengin ekolojiye sahip su kaynaklarımızdır. Ancak son zamanlarda insanların bilinçli ya da bilinçsiz şekilde yaptıkları müdahaleler neticesinde bu kaynaklarda geriye dönüştürülmesi güç veya kalıcı kirliliklere sebep olabilmektedir. Sudaki kirlilik fiziksel, kimyasal ve biyolojik olarak kirletici çeşidine göre üç grupta incelenmektedir. Kimyasal kirliliği oluşturan kaynaklardan biriside atom numarası 20’den büyük ağır metal olarak isimlendirilen ve periyodik sistemde yer alan geçiş elementleridir. Bu elementler çeşitli yollarla akarsu göl ve denizlere ulaşarak kirlilik meydana getirebilmektedir. Sularda kirlilik meydana getiren ağır metaller [Civa (Hg), Mangan (Mn), Arsenik (As), Demir (Fe), Molibden (Mo), Bakır (Cu), Krom (Cr), Çinko (Zn), Kalay (Sn), Gümüş (Ag), Kadmiyum (Cd), Selenyum (Se), Kobalt (Co), Kurşun (Pb), Nikel (Ni), Titanyum (Ti)], balıklarda birikimi ile deniz canlılarında toksik etki yapabilmektedir. Bu literatür taraması kapsamında balıklar tarafından alınan ağır metallerin birikimi ve etkisi değerlendirilmektedir. Sonuç olarak ağır metaller oldukça düşük oranlarının bile pek çokcanlı organizmanın sağlıklı büyümesi ve gelişmesini engellemekle birlikte toksik etki ve birikim oluşturarak besin zincirinin diğer üyelerinede taşınabilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ağır metal birikimi, balıklarda ağır metalin etkisi, sularda ağır metal

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Acı, İ. (2015). Gökkuşağı alabalığı, Oncorhynchus mykiss (Walbaum, 1792)’de ağır metal birikimi. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Akaydın, A. (2014). Doğu Karadeniz sularından yakalanan ekonomik öneme sahip bazı balık türlerinde ağır metal birikiminin değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Giresun Üniversitesi, Giresun.
• Bamji, M. S. (2002). Envirnoment and nutrition-effects of ınfections and ınteraction with heavy metals. Proceedıngs-Indian National Science Academy Part B. 68(5): 401-414.
• Baştürk, O., Doğan, M., Salihoğlu, I., Balkas, T. I. 1980. DDT, DDE, and PCB residues in fish, crustaceans and sediments from the eastern Mediterranean coast of Turkey. Marine Pollution Bulletin. 11: 191-195.
• Baydan, E., Yurdakök, B., (2010). Balıklarda tespit edilen bazı bulaşanlar. Veteriner Hekim Derneği Dergisi. 81(2): 77-81.
• Cicik, B., Engin, K. (2005). The effects of cadmium on levels of glucose in serum and glycogen reserves in the liver and muscle tissues of Cyprinus carpio(L., 1758). Turkish Journal of Veterinary and Animal Sciences. 29: 113-117.
• Çoğun, H.Y. (2008). Oreochromıs niloticus ve Cyprinus carpio’da bakır ve pb birikiminin solungaç, kas, karaciğer, böbrek ve kan dokularındaki iyon dağılımı üzerine etkisi. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Dökmeci, G. (1988). Çevre kirlenmesinde rol oynayan toksik maddeler. 488-489.
• Dündar, Ş.M., Altundağ, H., Kaygaldurak, S., Şar, V., Acar, A. (2012). Çeşitli endüstriyel atık sularda ağır metal düzeylerinin belirlenmesi. Sakarya Üniversitesi. Fen Bilimleri Dergisi. 16(1): 6-12.
• EFSA. (2012). Cadmium dietary exposure in the European population. European Food Safety Authority. Parma, Italy European Food Safety Authority-Cadmium in Food. EFSA Journal. 2012; 10(1): 2551, 37p.
• Elderwish N. M., Taştan Y., Sönmez A. Y., 2019. Türkiye’nin Batı Karadeniz kıyı sularındaki ağır metal birikimin mevsimsel olarak incelenmesi. Menba Kastamonu Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Dergisi, 5(2), 1-8
• Engel, D.W., Sunda, W.G., Fowler, B.A. (1981). Factors affecting trace metal uptake and toxicity to estuarine organisms. I. Environmental Parameters.
• Gerlach, S.A. (1981). Marine pollution: diagnosis and therapy. Springer-Verlag, New York. 218 Pp,.
• Haesloop, U., Schirmer, M. (1985). Accumulation of orally administred cadmium by the Eel (Anguilla anguilla). Chemosphere. 14 (10): 1627-1634.
• Handy, R.D., Penrice, W.S. (1993). The influence of high oral doses mercuricchloride on organ oxicant concentrations and histopathology in rainbow trout. Oncorhynchus mykiss. Comparative Biochemistry and Physiology. 106C: 717-724.
• Heath, A.G. (1987). Water pollution and fish physiology. CRP PressInc, 384p, Florida.
• Hogstrand, C., Haux, C. 1991. Mini review binding and detoxification of heavy metals in lower vertebrates with reference to metallothionein. Comparative Biochemistry and Physiology. 100: 137-147.
• Kahvecioğlu, Ö., Kartal, G., Güven, A., Timur, S. (2004). Metallerin çevresel etkileri (III- III) İstanbul Teknik Üniversitesi Metalürji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü.
• Kalay, M., Koyuncu, C.E., Dönmez, A.E. (2004). Mersin Körfezi’nden yakalanan Sparus aurata (L. 1758) ve Mullus barbatus (L. 1758)'un kas ve karaciğer dokularındaki Kadmiyum Düzeylerinin Karşılaştırılması. Ekoloji. 13 (52): 23-27.
• Kalyoncu, H., Özan, C., Tekin-Özkan, S. (2016). Isparta Deresi'nin su ve sedimentlerindeki ağır metal birikiminin incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 7: 268-280.
• Kaptan, H. (2014). Eğirdir Gölü (Isparta)’nün suyunda, sedimentinde ve gölde yaşayan sazan (Cyprinus carpio L., 1758)’ın bazı doku ve organlarındaki ağır metal düzeylerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
• Karayakar, F., Bavbek, O., Cicik, B. (2017). Mersin Körfezi’nde avlanan balık türlerindeki ağır metal düzeyleri. Journal of Aquaculture Engineering and Fisheries Research. 3 (3): 141-150.
• Kargın, E., Erdem, C. (1992). Bakır-çinko etkileşiminde Tilapia nilotica (l.)’nın karaciğer, solungaç ve kas dokularındaki metal birikimi. Doğa Turkish Journal of Zoology. 16: 343-348. Keleş, R., Hamamcı, C. (1993). Çevrebilim. İmge Kitapevi Yayınları, Ankara 368 Ss.
• Kır, İ., Tekin-Özan, S., Tuncay, Y. (2007). Kovada Gölü’nün su ve sedimentindeki bazı ağır metallerin mevsimsel değişimi. Ege JFAS, 24 (1-2): 155158.
• Kıvrakdal, A. (2010). Farklı sertlik değerlerindeki sularda metal (Cu, Cr) etkisinde kalan farklı büyüklükteki balıkların (Oreochromis niloticus) atpaz tepkilerin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Kiracı, A. (2014). Azap Gölü'nün sedimentlerindeki ve sularındaki ağır metal miktarlarının belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Adnan Menderes Üniversitesi, Aydın.
• Köse, E., Uysal, K. (2008). Cinsi olgunluğa erişmemiş pullu sazan (Cyprinus carpio L., 1758)' ların kas, deri ve solungaçlarındaki ağır metal akümülasyon oranlarının karşılaştırılması. Dumlupınar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 17: 19-26.
• Küçük, M. (2015). Karadeniz alabalığı (Salmo trutta labrax) böbrek, karaciğer, solungaç ve kas dokularından karbonik anhidraz enziminin saflaştırılması, karakterizasyonu ve bazı metal iyonlarının enzim aktivitesi üzerine etkilerinin incelenmesi. Doktora Tezi. Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Murat, F. (2015). Gelingüllü barajındaki Cyprinus carpio, Leuciscus cephalus ve Pagellus erythrinus balık türlerindeki bazı ağır metal (Cd, Pb, Cu, Zn) seviyelerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Hitit Üniversitesi, Çorum.
• Olson, K., Squibb, K.S., Cousins, R.J. (1978). Tissue uptake subcellular distribution and metabolism of 14CH3HgCl and CH3203HgCl by rainbow trout Salmo gairdneri. Journal of the Fisheries Research Board of Canada. 35(4): 381-390.
• Sanfeliu, C., Sebastià, J., Cristòfol, R., Rodríguez-Farré, E. (2003). Neurotoxicity of Organo Mercurial Compounds. Neurotoxicity Research. 5: 283-305
• Seven, T., Can, B., Darende, N.B., Ocak, S. (2018). Hava ve Toprakta Ağır Metal Kirliliği. Ulusal Çevre Bilimleri Araştırma Dergisi. 1(2): 91-103.
• Shah, S.L. (2002). Ağır metallerin (Hg, Cd, Pb) kadife balığı (Tinca tinca L. 1758) ’nın kan parametreleri üzerine bazı etkileri. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Sökmen, T.Ö, Güneş, M., Kırıcı, M. (2018). Karasu Nehri’nden (Erzincan) alınan su, sediment ve Capoeta umbla dokularındaki ağır metal düzeylerinin belirlenmesi. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi. 5(4): 578–588.
• Verep, B., Mutlu, T., Yüksek, T., Gürdal, A.A. (2018). Sert ve yumuşak su koşullarında karadeniz alabalığı (Salmo coruhensis) dokularında ağır metal (civa:hg) birikiminin belirlenmesi. JAES. 3(1): 19-26.
• Woodward, K.N. (1996). Theregulation of fishmedicines-UK and European Unionaspects. Aquaculture Research. 27: 725-734.
• Yıldırım, B. (2013). Tekirdağ ili sahillerinde avlanan su ürünlerinin ağır metal içeriklerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Namık Kemal Üniversitesi, Tekirdağ.
• Yazkan, M., Özdemir, F., Gölükcü, M. (2002). Antalya Körfezi’nde avlanan bazı balık türlerinde Cu, Zn, Pb, ve Cd içeriği. Türk J.Vet. Anim. Sci. Tübitak. 26: 1309-1313.