Bilinçli Tüketicilik ile İlgili Anne-Baba Rol Model Davranışlarının, Anne-Baba İletişiminin ve Sosyal Bilgiler Dersinin Çocukların Bilinçli Tüketiciler Olarak Sosyalleşmelerindeki Etkisi

Yıl 2017, Cilt: 13 Sayı: 2, 726 - 743, 07.09.2017

Şahin Dündar

https://doi.org/10.17860/mersinefd.316607

Cited By: 5

Öz

Bu
çalışmada çocukların bilinçli tüketiciler olarak sosyalleşmelerinde
anne-babaların bilinçli tüketiciliğe ilişkin rol model olmalarının, bilinçli
tüketicilik konusunda çocukları ile iletişim kurmalarının ve sosyal bilgiler
dersinin etkisi incelenmiştir. Araştırmada veriler, Edirne’de bulunan beş resmi
ilkokuldan olmak üzere 364 dördüncü sınıf öğrencisinden toplanmıştır.
Çalışmada, anne-baba bilinçli tüketicilik davranışının (rol model) öğrencilerin
sosyal bilgiler dersinde bilinçli tüketiciliğe ilgi düzeylerinde, sosyal
bilgiler dersinde bilinçli tüketiciliğe ilişkin algılanan öğrenme düzeylerinde
ve bilinçli tüketicilik düzeylerinde anlamlı düzeyde ve pozitif yönde doğrudan
etkisi; aynı zamanda bilinçli tüketicilik düzeylerinde sosyal bilgiler dersinde
bilinçli tüketiciliğe ilişkin algılanan öğrenme düzeyleri üzerinden de pozitif
yönde dolaylı etkisi olduğu bulunmuştur. Ayrıca, anne-babaların bilinçli
tüketicilik konusunda çocukları ile iletişim düzeylerinin öğrencilerin sosyal
bilgiler dersinde bilinçli tüketiciliğe ilgi düzeylerinde ve bilinçli
tüketicilik düzeylerinde anlamlı düzeyde ve pozitif yönde doğrudan etkiye sahip
olduğu; sosyal bilgiler dersinde bilinçli tüketiciliğe ilişkin algılanan
öğrenme düzeylerinin öğrencilerin bilinçli tüketicilik düzeylerini anlamlı
düzeyde ve pozitif yönde doğrudan yordadığı bulunmuştur. Öğrencilerin sosyal
bilgiler dersinde bilinçli tüketiciliğe ilgi düzeylerinin, sosyal bilgiler
dersinde bilinçli tüketiciliğe ilişkin algılanan öğrenme düzeylerini anlamlı
düzeyde ve pozitif yönde doğrudan yordadığı; bununla birlikte öğrencilerin
bilinçli tüketicilik düzeylerini doğrudan değil, fakat sosyal bilgiler dersinde
bilinçli tüketiciliğe ilişkin algılanan öğrenme düzeyleri üzerinden pozitif
yönde dolaylı olarak etkilediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilinçli tüketicilik, anne-baba iletişimi, anne-baba role modeli, sosyal bilgiler, algılanan öğrenme

The Effect of Conscious Consumption related Parental Role-Modeling, Parental Communication and Social Studies on Children’s Socialization as Conscious Consumers

Öz

This
study investigated the effects of conscious consumerism-related parental role modeling,
parental communication with children, and social studies on children’s
socialization as conscious consumers. The data were collected from 364 fourth
grade students at five public elementary schools in Edirne. In the study, it
was found that parental conscious consumer behaviors (role modeling) had
significant and positive direct effects on children’s interest in conscious
consumerism in social studies, perceived learning about conscious consumerism
in social studies, and conscious consumerism levels. Moreover, it had a
positive indirect effect on conscious consumerism levels of children through
perceived learning about conscious consumerism in social studies. It was also
found that parental communication about conscious consumerism with children had
significant and positive direct effects on children’s interest in conscious
consumerism in social studies and conscious consumerism levels. Children’s perceived
learning about conscious consumerism in social studies had also a significant
and positive direct effect on their conscious consumerism levels. Interest in
conscious consumerism in social studies had a significant and positive direct
effect on perceived learning about conscious consumerism in social studies.
However, it, not directly, but indirectly and positively affected children’s
conscious consumerism levels through perceived learning about conscious
consumerism in social studies.

Anahtar Kelimeler

Conscious consumerism, parental communication, parental role-modeling, social studies, perceived learning

Kaynakça

• Akhan, N. E. (2012). Sosyal bilgilerde ekonomi konularının öğretimi (2. Baskı). M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi içinde (ss. 165-180). Ankara: Pegem Akademi.
• Akyüz, Z. (2009). İlköğretim çağındaki öğrencilerin tüketim davranışları ve tüketicilik bilinç düzeyi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Altıok, N. (2010). İlköğretim programlarının bilinçli tüketici davranışlarını kazandırma düzeyine ilişkin bir araştırma (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ateşoğlu, İ., & Türkkahraman, M. (2009). Çocukların tüketici olarak sosyalleşmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(3), 215-228.
• Baird, J. S., Jr. (1987). Perceived learning in relation to student evaluation to university instruction. Journal of Educational Psychology, 79(1), 90-91.
• Baron, R. M., & Kenny, D. A. (1986). The moderator–mediator variable distinction in social psychological research: Conceptual, strategic, and statistical considerations. Journal of personality and social psychology, 51(6), 1173-1182.
• Bayram, N. (2010). Yapısal eşitlik modellemesine giriş AMOS uygulamaları. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• Bozyiğit, S. (2013). Çocukların çevre bilinçli tüketici olarak sosyalleşmesinde annelerin çocuk yetiştirme tutumlarının rolü (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi, Adana.
• Bozyiğit, S. (2015). Üniversite öğrencilerinin tüketim sürecine etki eden sosyalleşme aracılarının öğrencilerin materyalist eğilimi ve marka bilinci üzerindeki etkisine yönelik bir pilot çalışma. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24(2), 295-302.
• Bozyiğit, S., & Karaca, Y. (2014). Çocukların tüketim hakkındaki aile iletişimleri ile materyalist eğilimleri ve demografik özellikleri arasındaki ilişki. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16(27), 56-64.
• Büyüköztürk, Ş. (2014). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı: İstatistik, araştırma deseni SPSS uygulamaları ve yorum (19. Baskı). Ankara: Pegem Akademi.
• Byrne, B. M. (2001). Structural equation modeling with AMOS: Basic concepts, applications, and programming. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Carlson, L., & Grossbart, S. (1988). Parental style and consumer socialization of children. Journal of Consumer Research, 15(1), 77-94. https://doi.org/10.1086/209147
• Carlson, L., Grossbart, S., & Walsh, A. (1990). Mothers' Communication Orientation and Consumer-Socialization Tendencies. Journal of Advertising, 19(3), 27-38. http://dx.doi.org/10.1080/00913367.1990.10673190
• Carruth, B. R., & Skinner, J. D. (2001). Consumer goals/skills that mothers want their children to learn. International Journal of Consumer Studies, 25(4), 290–298. doi: 10.1046/j.1470-6431.2001.00196.x
• Cotte, J., & Wood, S. L. (2004). Families and innovative consumer behavior: A triadic analysis of sibling and parental influence. Journal of consumer research, 31(1), 78-86. https://doi.org/10.1086/383425
• Creswell, J. W. (2008). Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research (3rd ed.). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education.
• Dotson, M. J. & Hyatt, E. M. (2000). A comparison of parents' and children's knowledge of brands and advertising slogans in the United States: implications for consumer socialization. Journal of Marketing Communications, 6(4), 219-230. doi:10.1080/135272600750036346
• Dursun, Y. (1993). Gençlerin tüketicilik rolünü kazanmaları (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• Ekström, K. M. (2007). Parental consumer learning or ‘keeping up with the children’. Journal of Consumer Behaviour, 6(4), 203-217. doi: 10.1002/cb.215
• Ersoy, A., & Papatğa, E. (2015). İlkokul Öğrencilerinin Hikâyeler Aracılığıyla Bilinçli Tüketici Farkındalığının Geliştirilmesi. Eğitimde Politika Analizi Dergisi, 4(1), 61-78.
• Ersoy, S. (2005). İlköğretim öğrencilerinin tüketici eğitimine yönelik bilgi ve tutum düzeyleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Ersoy, S., & Nazik, M. H. (2006). Ergenlerde tüketicilik bilinç düzeyi üzerine bir inceleme. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16, 313-328.
• Fan, Y., & Li, Y. (2010). Children's buying behaviour in China: A study of their information sources. Marketing Intelligence & Planning, 28(2), 170-187. http://dx.doi.org/10.1108/02634501011029673
• Field, A. (2009). Discovering statistics using SPSS (3rd ed.). London: Sage Publications.
• Gehlbach, H., Brown, S. W., Ioannou, A., Boyer, M. A., Hudson, N., Niv-Solomon, A., Maneggia, D., & Janik, L. (2008). Increasing interest in social studies: Social perspective taking and self-efficacy in stimulating simulations. Contemporary Educational Psychology, 33, 894–914.
• Goodrich, K., & Mangleburg, T. F. (2010). Adolescent perceptions of parent and peer influences on teen purchase: An application of social power theory. Journal of Business Research, 63(12), 1328-1335. http://dx.doi.org/10.1016/j.jbusres.2009.12.004
• Grossbart, S., Carlson, L., & Walsh, A. (1991). Consumer socialization and frequency of shopping with children. Journal of the Academy of Marketing Science, 19(3), 155-163. doi: 10.1007/BF02726492
• Hayta, A. B. (2008). Socialization of the child as a consumer. Family and Consumer Sciences Research Journal, 37(2), 167-184. doi: 10.1177/1077727X08327256
• Hota, M., & McGuiggan, R. (2005). The relative influence of consumer socialization agents on children and adolescents – examining the past and modeling the future. In K. M. Ekstrom and H. Brembeck (Eds.), E - European Advances in Consumer Research, Volume 7 (pp. 119-124). Goteborg, Sweden: Association for Consumer Research. http://www.acrwebsite.org/volumes/eacr/vol7/EuropeanVolume7_140.pdf
• Hu, L.-T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A Multidisciplinary Journal, 6(1), 1-55. doi: 10.1080/10705519909540118
• John, D. R. (1999). Consumer socialization of children: A retrospective look at twenty-five years of research. Journal of consumer research, 26(3), 183-213. https://doi.org/10.1086/209559
• Jorgensen, B. L., & Savla, J. (2010). Financial literacy of young adults: The importance of parental socialization. Family Relations, 59(4), 465-478. doi:10.1111/j.l741-729.2010.00616.x
• Kenny, D. A., Kaniskan, B., & McCoach, D. B. (2015). The performance of RMSEA in models with small degrees of freedom. Sociological Methods & Research, 44(3), 486-507. doi: 10.1177/0049124114543236
• Kim, J. E., & Kim, J.-H. (2016). Consumer socialization on adolescent ımpulsive buying behavior through school and parents: A random effects model. Family and Environment Research, 54(4), 385-395. http://dx.doi.org/10.6115/fer.2016.029
• Madran, C., & Bozyiğit, S. (2013). Çocukların tüketici olarak sosyalleşme süreci. Çağ üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(1), 71-95.
• Malbeleği, F. (2011). Drama yönteminin sosyal bilgiler dersi başarısına ve bilinçli tüketicilik düzeyine etkisi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya Üniversitesi.
• Malbeleği, F., & Sağlam, H. İ. (2013). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin bilinçli tüketiciliğe ilişkin görüşleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32(1), 251-268.
• Martin, C. A., & Bush, A. J. (2000). Do role models influence teenagers’ purchase intentions and behavior?. Journal of Consumer Marketing, 17(5), 441-453. http://dx.doi.org/10.1108/07363760010341081
• MEB (2009). Sosyal bilgiler dersi (4-5. sınıflar) öğretim programı ve klavuzu. http://ttkb.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/72
• MEB (2015). İlkokul hayat bilgisi dersi (1, 2 ve 3. sınıflar) öğretim programı. https://ttkb.meb.gov.tr/www/ogretim-programlari/icerik/72
• Meydan, C. H., & Şeşen, H. (2011). Yapısal eşitlik modellemesi AMOS uygulamaları. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Moore, R. L., & Stephens, L. F. (1975). Some communication and demographic determinants of adolescent consumer learning. Journal of Consumer Research, 2(2), 80-92.
• Moschis, G. P. (1976). Acquisition of the consumer role by adolescents (Unpublished Ph.D. Dissertation, University of Wisconsin-Madison, USA). Retrieved from ProQuest Dissertations & Theses Global Database. (UMI No. 7708804)
• Moschis, G. P. (1985). The role of family communication in consumer socialization of children and adolescents. Journal of Consumer Research, 11(4), 898-913. https://doi.org/10.1086/209025
• Moschis, G. P., & Churchill Jr, G. A. (1978). Consumer socialization: A theoretical and empirical analysis. Journal of Marketing Research, 15(4), 599-609. doi: 10.2307/3150629
• Moschis, G. P., & Moore, R. L. (1978). An analysis of the acquisition of some consumer competencies among adolescents. Journal of Consumer Affairs, 12(2), 277-291. doi: 10.1111/j.1745-6606.1978.tb00889.x
• Moschis, G. P., Moore, R. L., & Smith, R. B. (1984). The Impact of family communication on adolescent consumer socialization. In T. C. Kinnear (Ed.), Advances in Consumer Research, Volume 11 (pp. 314-319). Provo, UT: Association for Consumer Research. http://acrwebsite.org/volumes/6265/volumes/v11/NA-11
• Özgen, Ö. (2003). An analysis of child consumers in Turkey. International Journal of Consumer Studies, 27(5), 366–380. doi: 10.1046/j.1470-6431.2003.00306.x
• Özkaya, O. (2013). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin tüketici eğitimi konusundaki bilgi ve tutumlarinin incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Pınarcı, G. G. (2007). İlköğretim öğrencilerine farklı yöntemlerle verilen tüketici eğitiminin etkisinin belirlenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Polat, H., & Ünişen, A. (2016). Ebeveyn görüşlerine göre hayat bilgisi eğitimini almış çocuklarının bilinçli tüketici olma durumları. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 12(3), 670-694.
• Preacher, K. J., & Leonardelli, G. J. (2010-2017). Calculation for the Sobel test: An interactive calculation tool for mediation tests. Retrieved from http://quantpsy.org/sobel/sobel.htm
• Purutcuoğlu, E. (2003). Lise öğrencilerinin tüketici eğitimi ihtiyacının belirlenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Richmond, V. P., McCroskey, J. C., Kearney, P., & Plax, T. G. (1987). Power in the classroom VII: Linking behavior alteration techniques to cognitive learning. Communication Education, 36(1), 1-12.
• Rose, G. M. (1999). Consumer socialization, parental style, and developmental timetables in the United States and Japan. Journal of Marketing, 63(3), 105-119. doi:10.2307/1251778
• Sağlam, H. İ. (2010a). İlköğretim öğrencilerinin bilinçli tüketicilik düzeylerinin çeşitli değişkenler açisindan incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(4), 2531-2568.
• Sağlam, H. İ. (2010b). Bilinçli tüketicilik düzeyi ölçeği çalışması. International Journal of Human Sciences [Online], 7(1). 1190-1200. Retrieved from http://www.insanbilimleri.com/en
• Schreiber, J. B., Nora, A., Stage, F. K., Barlow, E. A., & King, J. (2006). Reporting structural equation modeling and confirmatory factor analysis results: A review. The Journal of Educational Research, 99(6), 323-338. doi: 10.3200/JOER.99.6.323-338
• Sert, P. (2002). İlköğretim öğrencilerinin tüketici davranışları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Shim, S., Barber, B. L., Card, N. A., Xiao, J. J., & Serido, J. (2010). Financial socialization of first-year college students: The roles of parents, work, and education. Journal of youth and adolescence, 39(12), 1457-1470. doi:10.1007/s10964-009-9432-x
• Sobel, M. E. (1982). Asymptotic confidence intervals for indirect effects in structural equation models. Sociological Methodology, 13, 290-312.
• Südaş, H. D., & Töge, B. (2015). Sosyal ağlarda tüketim temelli akran iletişiminin incelenmesi: adana ilinde bir uygulama. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(15), 309-327.
• Süle, M. (2012). Can conscious consumption be learned? The role of Hungarian consumer protection education in becoming conscious consumers. International Journal of Consumer Studies, 36, 211–220. doi: 10.1111/j.1470-6431.2011.01085.x
• Taasoobshirazi, G., & Wang, S. (2016). The performance of the SRMR, RMSEA, CFI, and TLI: an Examination of sample size, path size, and degrees of freedom. Journal of Applied Qualitative Methods, 11(3), 31-39. Retrieved from http://www.jaqm.ro/issues/volume-11,issue-3/pdfs/2_GI_SH_.pdf
• TÜKÇEV (2014). Türkiye tüketici profili ve bilinç seviyesi araştırması. M. H. Nazik, A. B. Hayta, G. K. Erdamar, & H. Demirel (Ed.). Ankara: Tüketici ve Çevre Eğitim Vakfı.
• Uyanık, C. (2015). İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin bilinçli tüketicilik durumlarının incelenmesi (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Varcoe, K. P., Peterson, S., Garrett, C., Martin, A., René, P., & Costello, C. (2001). What teens want to know about financial management. Journal of Family and Consumer Sciences, 93(2), 30-34.
• Ward, S. (1974). Consumer socialization. Journal of Consumer Research, 1(2), 1-14. https://doi.org/10.1086/208584