Türkçede Özne Yükleme

Yıl 2011, Cilt: 8 Sayı: 1, 15 - 40, 28.03.2012

Turgay Sebzecioğlu

Öz

Bu çalışmada, Dik'in (1978; 1989) İşlevsel Dilbilgisi modelinde ele alınan Anlambilimsel İşlev Hiyerarşisi temelinde, Türkçedeki anlambilimsel işlevlere (rollere) ilişkin Özne Yükleme olasılıkları ele alınmıştır. Türkçe önermeler üzerinden, anlambilimsel işlevlerin Anlambilimsel İşlev Hiyerarşisi üzerindeki kesme noktası sözdizimsel ve anlambilimsel düzlemlerde belirlenmeye çalışılırken, Özne Yüklemenin edimbilimsel düzlemde ne gibi işlevlere duyarlı olduğu saptanmaya çalışılmıştır. Özne Yükleme olasılıkları araştırıldığında Türkçenin Anlambilimsel İşlev Hiyerarşisindeki kesme noktasının Erek olduğu anlaşılmaktadır. Ereğin Özne konumuna yüklenmesi ise kısıtlamalı bir süreci gerektirmektedir. Bu kısıtlama, Erek anlambilimsel işlevinin Özne konumuna yüklenmesini edilgenlik koşuluna bağlar. Bu koşulla birlikte yapılan genel değerlendirmede, Türkçede Özne konumuna etkenden edilgene doğru bir çatı değişimi olmaksızın birincil üyelerin (Kılıcı, Konumlayıcı, Güç, Süreçlenen ve Boş) hepsi, ikincil üye konumunun sahibi Erek ise, yalnızca edilgenleştirme yoluyla yüklendiği anlaşılmaktadır. Üçüncül üyelerin (Alıcı, Yer, Yön, Kaynak ve Gönderim) Özne konumuna yükselmesi çatı değiştirimiyle dahi mümkün olamamaktadır. Özne olarak yüklenen üyeler konuşaltırma işlevini yerine getirirken dil kullanıcısının zihinsel bakış açısını da yansıtmaktadır.

Anahtar Sözcükler: Özne Yükleme, Anlambilimsel İşlev Hiyerarşisi, Kesme noktası, Konulaştırma

Anahtar Kelimeler

-

Kaynakça

• Functional Grammar Language 67 (3) Türk Dil Bilgisi Folia Linguistica XXI Minnesota Ordering of Transformations Universals in Linguistic Bir Anlambilimsel Konu Rolleri Modeli Önerisi Semantic Structures Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Structure Ankara Dilbilim Çevresi Genel Dilbilim Dergisi Studia Türkçe Sözlük