İlköğretim Üçüncü Sınıf Türkçe Ders Kitabı Anlatı Metinlerinde Bakış Açısı Görünüşü-Hal Türü Etkileşimi ve Ön-Arka Plan Düzenlenişi

Yıl 2011, Cilt: 8 Sayı: 2, 19 - 37, 25.12.2012

Elçin Esmer

Öz

The Interaction of Viewpoint Aspect-Situation Types and the Organization of Fore-Background Plan in the Primary School Third Grade Turkish Coursebook’s Texts

Bu çalışmada Smith (1991)’in iki-bileşenli görünüş kuramı (two component aspect theory) temel alınarak, çocuğun anadili eğitimi süreci içinde maruz kaldığı en önemli yazılı girdi kaynaklarından biri olan Türkçe ders kitabında yer alan anlatı metinlerinde bakış açısı görünüş (viewpoint aspect) biçimbirimlerinin hangi hal türü (situation types) eylemleri ile kullanıldığının bir sınıflaması yapılarak bu biçimbirimlerin anlatının ön ve arka planının sunumunda yüklendikleri söylemsel özellikler araştırılmıştır. Ulaşılan nitel ve nicel sonuçlar söz konusu anlatılarda bitmişlik biçimbirimlerinin bitirme ve tamamlama eylemleri ile ön plan bilgisi; durum ve edim eylemleri ile ise arka plan bilgisi; bitmemişlik biçimbirimlerinin dört hal türü eylemi ile her zaman arka plan bilgisi sunduğunu göstermektedir. Bu dağılım anlatının sunumundaki prototipik biçimlenişle uyumluluk göstermektedir.

Anahtar Sözcükler: Görünüş, hal türleri, bakış açısı, Türkçe ders kitapları, anlatı metni, ön ve arka plan.

Anahtar Kelimeler

Görünüş, hal türleri, bakış açısı, Türkçe ders kitapları, anlatı metni, ön ve arka plan

Kaynakça

• Aksan, Y. (2003). Kılınış ulamında yaklaşımlar ve Türkçe kılınış. A. Kıran, E. Korkut, & S. Ağıldere (Haz.) içinde, Günümüz dilbilim çalışmaları, (68-79). İstanbul: Multilingual.
• Aksan, Y., Kayadelen, T., & Yücel, Ö. (2010). Olay anlambilimi açısından Türkçe durum eylemleri üzerine kimi gözlemler. N. Osam & E. Arkın (Haz.) içinde, 23. Ulusal dilbilim kurultayı bildiri kitabı, (251-269). Gazimagosa: Doğu Akdeniz Üniversitesi.
• Aksu-Koç, A. (1976). The acquisition of aspect and modality: The case of past reference in Turkish. Cambridge: Cambridge University Press.
• Aksu-Koç, A. (1988). The acquisition of aspect and modality: The case of past reference in Turkish. Cambridge: Cambridge University Press.
• Aksu-Koç, A. (1993). Anlatı yapısının kavramsal ve dilsel gelişimi. Dilbilim Araştırmaları, 51-60.
• Aksu-Koç, A. (2000). Some aspects of the acquisition of evidentials in Turkish. L. Johanson & B. Utas (Haz.) içinde, Evidentials: Turkic, Iranian and neighbouring languages (13-28). Berlin: Mouton de Gruyter.
• Ardanuç, K., Çökmez, A., Küçüktepe, B. & Toprak, G. (2007). İlköğretim Türkçe ders kitabı 3. sınıf. İstanbul: Nesil Matbaacılık.
• Benzer, A. (2008). Fiilde zaman görünüş kip ve kiplik. İstanbul, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.(Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Comrie, B. (1976). Aspect. Cambridge: Cambridge University Press.
• Demirgüneş, S. (2010). Yazılı girdilerde görünüş hipotezi: Türkçe 1. sınıf ders kitabı örneği. Türklük Bilimi Araştırmaları, 225-237.
• Dilaçar, A. (1974). Türk fiilinde "Kılınış’la görünüş" ve dilbilgisi kitaplarımız. Türk Dili Arastırmaları Yıllığı Belleten, 159-171.
• Dowty, D. R. (1979). Word meaning and Montague grammar: The semantics of verbs and times in generative semantics and in Montague’s PTQ. Dordrecht: Reidel.
• Erden, A. (1988). Kısa öykü ve dilbilimsel eleştiri. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Erguvanlı-Taylan, E. (1996). The parameter of aspect in Turkish. A. Konrot (Haz.) içinde, Proceedings of the 6th international conference on Turkish linguistics, (153-168). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
• Erguvanlı-Taylan, E. (1997). Türkçede görünüs, zaman ve kiplik iliskisi: {-DI} biçimbirimi. D. Zeyrek, & Ş. Ruhi (Haz.) içinde, XI. dilbilim kurultayı bildiriler (1-11). Ankara: ODTÜ.
• Erkman-Akerson, F. (2000). Dile genel bir bakış. İstanbul: Multilingual Yayınevi.
• Esmer, E. (2010). Okuma anlama becerisi ile yazılı anlatı metni üretme becerisinin etkileşimi: 6. sınıf öğrenci metinleri üzerine betimsel bir çalışma. Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Göksel, A., & Kerslake, C. (2005). Turkish. London: Routledge.
• İbe, P. (2005). Edinim sürecinde görünüş ve ders kitaplarında çocuklara yöneltilen verinin sorgulanmasına ilişkin bir çalışma: İkinci sınıf hayat bilgisi kitaplarındaki eylemler, durum türleri ve görünüş etkileşimi. Dil Dergisi, 3-7.
• Johanson, L. (1971). Aspekt im Türkischen. Upsala: Acta Universitatis Upsaliensis.
• Kerslake, C. (2001). Does Turkish prefer events to states? Turkic Languages (5), 198-215.
• Kılınç, B. (2001). Sözlü anlatı çözümlemesi veri tabanlı bir uygulama örneği. Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Labov, W. (1972). Language in the inner city. Philadelphia: Philadelphia University Press.
• Özmen, N. (2005). Türkçede haber söylemi ve bitmişlik görünüşü. Mersin Üniversitesi Dil ve Edebiyat Dergisi, 15-33.
• Riesmann, C. (1993). Narrative analysis. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
• Sasse, H. J. (1991). Aspect and aktionsart: A reconciliation. Perspectives on Aspect and Aktionsart, 31-45.
• Shirai, Y., & Andersen, R. (1995). The acquisition of tense- aspect morphology - A prototype account. Language 71 (4), 743-762.
• Slobin, D., & Aksu, A. (1982). Tense, aspect and modality in the use of Turkish evidential. P. J. Hopper (Haz.) içinde, Tense-aspect: Between semantics and pragmatics (185-199). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Co.
• Smith, C. (1991). Parameter of aspect. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
• Smith, C. (1997). The parameter of aspect. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
• Stein, G., & Glenn, G. (1982). What's in a story: Interpreting the interpretations of story grammar. Discourse Process 5, 319-336.
• Uzun, L., & Emeksiz, Z. (2003). Türkçede -Ar biçimbiriminin anlamsal ve sözdizimsel yapısı üzerine. G. König, N. Büyükkantarcıoğlu & F. Karahan (Haz.) içinde, XVI. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri (129-145). Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Uzun, N. E. (2004). Dilbilgisinin temel kavramları. İstanbul: Kebikeç Yayınları.
• Vendler, Z. (1967). Linguistics in philosophy. Ithaca, N.Y: Cornell University Press.
• Yazıcı, N. (2004). Anlatı metinlerinde ön ve arka planı belirginleştiren dilsel görünümler: Türkçe üzerine gözlemler. Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.(Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Zhao, L. (2008). Türkçe bildiri tümcelerinde yüklemin yapılanışı: belirtiler ve anlamları. Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).