Odak Ayarlamada Seçim Parametresinin Metin Türü Açısından Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 1, 25 - 46

Ayşe Eda Gündoğdu

Öz

Bilişsel anlambilim algı, deneyim ve kurgulanan gerçeklikle dilsel üretimlerin ilişkisini ele alan ve dilsel seçimlerin bireysel/toplumsal şemalar doğrultusunda şekillendiği önvarsayımıyla hareket eden bir dilbilim dalıdır. Bu kapsamda, bilişsel anlambilim çerçevesinde dile ilişkin yürütülen araştırmalar hem dilin içkin niteliklerini ortaya koymakta hem de dil üreticisinin bilişsel desenlerini izlemede bir kaynak görevi yapmaktadır. Farklı terminolojik sistemlerle dili inceleyen bilişsel anlambilimin bir aracı da odak ayarlama parametreleridir. Söz konusu parametreler, dil kullanıcısının yaptığı belirli bir dilsel tercihin art alanını oluşturan bilişsel yapılandırmada nelere öncelik verdiğine (ya da nelere daha az öncelik verdiğine) ilişkin çıkarımlara ulaşmak amaçlı kullanılan bir araç takımına benzetilebilir. Bu çalışmada seçim parametresi metin türü değişkeni kapsamında ele alınmıştır. Seçim parametresi, belirli bir sözcüğün hangi anlamsal alan ya da alanlar kapsamında kurgulandığına ilişkin derinlemesine bilgiler vermektedir. Çalışmada yakın sözcüğü düğüm sözcük olarak seçilmiş ve TUD v3 Kurgusal Düzyazı ve Bilgilendirici Metin tabakaları aracılığıyla derlem denetimi gerçekleştirilmiştir. Bu seçimin nedeni düğüm sözcüğün birden fazla anlamsal alanı kodlama potansiyeline sahip olması ve ayrıca alanyazında İngilizce karşılığı olan close sözcüğüne ilişkin çıkarımları konu eden bir çalışmaya rastlanması nedeniyle karşılaştırmalı bir çözümlemeye olanak sağlamasıdır. Yakın sözcüğünün doğal dil bağlamı içerisinde hangi anlamsal alanları kodladığı ve bu kodlamaların metin türü kapsamında farklılıklara neden olup olmadığının ortaya konması çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

bilişsel anlambilim, odak ayarlama, seçim parametresi, metin türü

Evaluation of Selection Parameter on Focus Adjustment in terms of Text Type: Example of Node Word “yakın”

Öz

Cognitive semantics deals with the relationship between perception, experience, fictive reality and linguistic production, and acts with the presumption that linguistic choices are shaped by individual/social schemes. In this context, cognitive semantic research both reveals the inherent qualities of the language and constitutes a resource for following cognitive patterns of the speaker. An important term of cognitive semantics that examines language with different terminological systems is focus adjustment parameters. These parameters are higly functional in terms of revealing the domains that the speaker prioritizes in the cognitive configuration which constitutes the background of a linguistic choice. In this study, the selection parameter was investigated through the text type variable. The selection parameter gives in-depth information about which semantic domain or domains are used in the construction of a particular word. In the study, the node word yakın was chosen because it has the potential to encode different conceptual domains, and the data was analyzed through TNC v3 Fictional Prose and Informative Text Layers.

Anahtar Kelimeler

Cognitive semantics, Focus adjustment, Selection parameter, Text type, Yakın

Kaynakça

• Aksan, Y., Aksan, M., Koltuksuz, A., Sezer, T., Mersinli, Ü., Demirhan, U. U., Yılmazer, H., Atasoy, G., Öz, S., Yıldız, İ. ve Kurtoğlu, Ö. (2012). Construction of the Turkish National Corpus (TNC). Calzolari, N., Choukri, K., Declerck, T., Doğan, M. U., Maegaard, B., Miriani, J., Odijk, J. Ve Piperidis, S. (Yay. haz.) içinde, Proceedings of the Eight International Conference on Language Resources and Evaluation (LREC 2012). İstanbul, Türkiye.
• Erkuş, A. (2009). Davranış bilimleri için bilimsel araştırma süreci. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Evans, V. (2007). A glossary of cognitive linguistics. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Evans, V. ve Green, M. (2006). Cognitive linguistics an introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Gökçe, O. (2006). İçerik analizi kuramsal ve pratik bilgiler. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Hart, C. (2013). Event-Construal in Press Reports of Violence in Political Protests: A Cognitive Linguistic Approach to CDA. İçinde Journal of Language and Politics 12 (3): 400-423.
• İşeri, K. (2017). Sözden yazıya dile gelen metin. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Langacker, R. (2008). Cognitive grammar: a basic ıntroduction. Oxford: Oxford University Press.
• Langacker, R. W. (2002). Concept, image and symbol: the cognitive basis of grammar. Berlin: Mouton de Gruyter.
• Lee, D. (2005). Cognitive linguistics. Oxford: Oxford University Press.
• Lemmens, M. (2015). Cognitive semantics. Nick Riemer (Editör) içinde Routledge Handbook of Semantics. London and Newyork. Routledge. 90-105.
• TDK. (2011). Türk Dil Kurumu Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.