On Phytonyms of Turkic Origin in Khwarazm Turkic Texts

Yıl 2024, Cilt: 20 Sayı: 2, 143 - 160, 25.07.2024

Afag Mammadova

Öz

The lexical layer of the Turkic language has been affected by the historical process, most of the words have become obsolete and many of them have been forgotten today. However, as in all languages, there are such lexical units that form the basis of Turkic, that no modernity or invasion has been able to eradicate these words from the language. These are mostly sacred to the Turks - ana “mother”, baba “father”, su “water”, at “horse”, ağaç “tree”, ot “grass”, etc. Like - are words that have been heard since childhood and have an important place in the lives of Turks. Many things related to nature were sacred for the ancient Turks, who always lived in harmony with nature. That's why in Turkic, every plant, every tree, every animal and even every baby animal has its own name. This lexical layer has managed to isolate itself from the influence of other languages. Because it is much more difficult to replace precious, sacred words, which are the meaning of a person's life, with words borrowed from other languages. For this reason, there are certain words used in every period in Turkic from ancient times to the present.
Ancient Turks were engaged in farming and agriculture as well as animal husbandry and hunting. Evidence of this is not only the tools found as a result of archaeological excavations, but also the presence of a rich phytonym terms in ancient Turkic written works. The plants mentioned in the works indicate that they grew in the geography where the monument was written or that the Turks knew and used any plants mentioned at that time.
In the article, Mukaddimetü'l-Edeb, Kısasü’l-Enbiyâ, Nehcü’l-Ferâdîs, Muinü'l-Mürid, Khwarezmian Interlinear Koran Translation, which belong to Khwarezm Turkic, were examined and Turkic phytonym terms were discussed.

Anahtar Kelimeler

phytonym, words of Turkic origin, Khwarezm Turkic languages, plant names

Harezmce Metinlerde Türkçe Kökenli Bitki Adları Üzerine

Öz

Türk dilinin sözlük katmanı tarihsel süreçten etkilenmiş, kelimelerin çoğu eskimiş ve birçoğu günümüzde artık unutulmuştur. Fakat tüm dillerde olduğu gibi Türkçenin de temelini oluşturan öyle sözcük birimleri vardır ki, hiçbir modernlik, hiçbir istila bu sözcükleri dilden söküp atamamıştır. Bunlar çoğunlukla Türkler için kutsal olan- ana, baba, su, at, ağaç, ot vs. gibi - çocukluktan beri duyulan ve Türklerin hayatında önemli yere sahip kelimelerdir. Doğa ile her zaman iç içe yaşayan eski Türkler için doğayla ilgili çok şey kutsal olmuştur. Bu yüzden Türkçede her bitkinin, her ağacın, her hayvanın ve hatta her hayvan yavrusunun kendine özel bir adı vardır. Söz konusu sözcüksel katman kendisini diğer dillerin etkisinden yalıtmayı başarmıştır. Çünkü insanın hayatının anlamı olan, değerli, kutsal sözcüklerin yerini başka dillerden ödünç alınmış sözcüklerle değiştirmek çok daha zordur. Bu nedenle Türkçede eski çağlardan günümüze kadar her dönemde kullanılan belirli kelimeler vardır.
Eski Türkler hayvancılık ve avcılığın yanı sıra çiftçilik ve tarımla da uğraşmaktaydılar. Bunun kanıtı sadece arkeolojik kazılar sonucunda bulunan aletler değil, aynı zamanda eski Türkçe yazılı eserlerde zengin bir fitonimi terimlerin varlığıdır. Eserlerde adı geçen bitkiler, anıtın yazıldığı coğrafyada yetiştiğinden veya Türklerin o dönem için adı geçen herhangi bitkiyi tanıdığından, kullandığından haber vermektedir.
Makalede Harezm Türkçesine ait olan Mukaddimetü'l-Edeb, Kısasü’l-Enbiyâ, Nehcü’l-Ferâdîs, Muinü'l-Mürid, Harezmce Satır Arası Kur’an Tercümesi incelenmiş, Türkçe fitonim terimleri ele alınmıştır

Anahtar Kelimeler

fitonim, Türkçe kökenli kelimeler, bitki adları, Harezm Türkçesi

Kaynakça

• Abdurahmanov, K.A. (1996). Karahanidsko-Uygurskiy Yazık. Yazıki Mira. Tyurkskiye Yazıki. Rossiyskaya Akademiya Nauk.
• Abedalaziz, G. (2012). Moh'd Jalal Al-Turk. Kitābu Bulġatu’l-Muştāḳ ì Luġati’t-Türk We’l-Ḳifçāḳ Üzerine Dil Incelemesi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Arat, R.R. (1947). Kutadgu Bilig. I. Metin. Milli Eğitim Basımevi. – www.aton.ttu.edu
• Argunşah, M. (2020). Harezm ve Kıpçak Türkçesi. Türkoloji el kitabı. Yunus Emre Enstitüsü.
• Ata. A. (2016). Çağatay Türkçesinin İlk Devresi. Harezm- Altın Ordu Türkçesi. Ankara Üniversitesi.
• Bang, W. ve Gabain, A. (1937). Türkische Turfan-Texte IV. Verlag Der Akademie Der Wissenschaften.
• Baskakov N.A. (2008). Tyurkskiye Yazıki. Yazıki Narodov Mira. LKİ.
• Borovkov, A.K. (1963). Leksika Sredneaziatskogo Tefsira XII-XIII vv. İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı.
• Çiğa, Ö. (2013). Süheyl ü Nev-Bahar (Metin-Aktarma, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi.
• Degtyarev, G.A. (2002). Çuvaşskaya Narodnaya Agrobotaniçeskaya Terminologiya. ÇGİGN.
• Eckmann J. (2017). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. Osman Fikri Sertkaya (Haz.). Türk Dil Kurumu.
• Fazılov E. (1996). Horezmiysko-Tyurkskiy Yazık. Yazıki Mira: Tyurkskiye Yazıki. Rossiyskaya Akademiya Nauk.
• Fazılov E. (1971). Starouzbekskiy Yazık. Horezmiyskiye Pamyatniki XIV Veka. Fan.
• Gabain, A. (1950). Alttürkische Grammatik. Mit Bibliographie, Lesestücken Und Wörterverzeichnis, Auchneutürkisch. Mit Vier Schrifttafeln Und Sieben Schriftpröben. 2. Verbesserte Auflage. Otto Harrassowitz.
• Gabain, A. (1954). Türkische Turfan-Texte VIII. Texte İn Brahmischrift. Akademie -Verlag-Berlin.
• Gizzatov, R.G. (2011). İz İstorii İzuçeniya Leksiki Zemledeliya v Tyurkologii. Mir Nauki, Kulturı, Obrazovaniya. 5(30), 355-357.
• Hacıeminoğlu M.N. (2000). Kutbꞌun Husrev ü Şirinꞌi ve Dil Hususiyetleri. Türk Tarih Kurumu.
• Karamanlıoğlu, A.F. (1978). Gülistan Tercümesi. Milli Eğitim Kitabevi.
• Levend, A.S. (1968). Ali Şir Nevai. Divanlar ile Hamse Dışındaki Eserler, Türk Tarih Kurumu.
• Navoi, Alişer. (1970). Eserleri. Fan.
• Ögel, B. (1978). Türk Kültür Tarihine Giris.2. Türklerde Ziraat Kültürü (Göktürklerden Osmanlılara). Kültür Bakanlığı.
• Pelliot, P. (1914). La Version Ouigoure De L'histoire Des Princes Kalyanamkara Et Paramkara. T'oung Pao, II Series, 15(2), 225-272.
• Rachmati, G.R. (1930). Zur Heilkunde Der Uiguren. I. Sonderausgabe Aus Den Sitzungsberichten Der Preussischen Akademie Der Wissenschaften. Phil.-Hisst. Klasse. Verlag Der Akademie Der Wissenschaften.
• Rachmati, G.R. ve Eberhard, W. (1937). Türkische Turfan-Texte VII. Verlag Der Akademie Der Wissenschaften.
• Roux, J-P. (2023). Orta Asya'da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. Türkçesi: Aykut Kazancıgil ve Lale Arslan. Dergah.
• Sağol G. (2002). Harezm Türkçessi ve Harzem Türkçesi ile Yazılan Eserler. Türkler. Orta Çağ. Yeni Türkiye.
• Samoyloviç A.N. (2005). Tyurkskoe Yazıkoznaniye. Filologiya. Runika. Vostoçnaya Literatura.
• Samuel, N.C. (2020). Lieu Select Manichaean Texts From Goço (Turfan). Ancient India And Iran Trust Cambridge (UK).
• Sırasöğüt, M. (2020). Kutadgu Bilig'in Sıklık Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Uludağ Üniversitesi.
• Şerbak, A.M. (1962). Grammatika Starouzbekskogo Yazıka. Nauka.
• Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Eğitim.