İBN HAZM’A GÖRE ALİ B. EBÎ TALİB VE ONA KARŞI SAVAŞANLARIN DURUMU

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 293 - 319, 30.12.2019

Mehmet Dalkılıç

Öz

İbn Hazm (v.456/1064) muhteşem bir medeniyet kurmuş
olan Endülüs’te yetişmiş önemli bir bilgindir. Ülkesinin yıkılış dönemini
yaşamış ve İslam Mezhepleri Tarihi açısından çok önemli olan el-Fasl fi’l-Milel
ve’l-Ehvai ve’n-Nihal adlı eserini yazmıştır. Doğulu ve Batılı
araştırmacılar tarafından pek çok defa değişik nedenlerle araştırma konusu
olmasına rağmen bir İslam bilgini olarak İbn Hazm’ın görüşleri Türkçede
ifadesini tam olarak bulamamıştır. Araştırmanın amaçlarından ilki, İbn Hazm’ın
eserlerinde yer aldığı şekliyle tahkim olayı, Ali b. Ebi Talib ve Hariciler
hakkındaki görüşlerini ortaya koymaktır. İkincisi ise İbn Hazm’ın konuya
yaklaşımlarının tahlil ve değerlendirmesini yapmaktır. Bu, gerek günümüz
açısından gerekse Endülüs toplumunu oluşturan unsurlar ve dönemin şartları
açısından oldukça önemli bir konudur. Nitekim İbn Hazm’ın hayatı ve eserlerini
söz konusu eden araştırmacılar onun görüşlerinin tespiti ve anlaşılmasının
zorluğuna dikkatleri çekmişlerdir. Bunlardan biri de Muhammed Ebu Zehra’dır. O “İbn
Hazm’ın görüşlerini ve metodunu tespit edebilmek için geniş inceleme ve
araştırma yapmak gerekmektedir” diyerek bu durumu ifade etmiştir. İslam
tarihinde belki de ilk defa vuku bulan ve realitede siyasi bir olay nedeniyle
Müslümanlar ciddi bir ayrılık noktasına gelmiştir. Zira yine tarihte ilk defa
siyasi bir olay Hariciler tarafından nas kullanılmak suretiyle dini bir kisveye
büründürülmüştür. Bu yüzden literal okuma (zahirilik) taraftarı olan İbn
Hazm’ın Ali b. Ebi Talib ve ona karşı çıkan Hariciler hakkındaki görüşleri
oldukça önemlidir. Günümüzdeki olayları tarihle irtibatlandırmak ve anlamak
bağlamında siyasî, sosyo-kültürel ve dinî bakımdan kaydedilen gelişmeleri bilmek
kaçınılmaz bir zorunluluktur. Çünkü İslam karşıtı güçler tarafından kurgulanmış
Vehhabi/Selefiler ve DAİŞ gibi din temalı terör grupları aynı zihniyetin
ürünleri durumundadır. Bu makalenin bir diğer amacı ise İbn Hazm’ın tahkim
olayı ve Haricilerle ilgili görüşlerinin günümüze ışık tutacak yönlerinin
objektif bir tavırla ortaya çıkartılmasıdır. İbn Hazm’ın gerek hiç Doğu’ya
seyahat etmemesi gerekse Zahirilik düşüncesinin kurucularından olması, Hz.
Ali’nin hilafeti, Muaviye’nin tutumu, tahkim olayı ve Hariciler gibi
konulardaki görüşleri makaleye ayrı bir önem katmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbn Hazm, Hariciler, Mezhep, Hilafet, Hz. Ali, , Sıffîn, Hz. Muaviye

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1991.
• Ahmet Cevdet Paşa, Kısas-ı enbiya ve tevarih-i hulefa. İstanbul: Akit Gazetesi, 1895.
• Başaran, Selman. “Amr b. Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 84-45. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Belazüri, Ebü'l-Abbas Ahmed b. Yahyâ b. Cabir. Ensâbü'l-eşraf. nşr. M. Hamidullah, Kahire: 1959.
• Buhari, Ebu Abdullah Muhammed bin İsmail. el-Câmiu's-Sahîh. 1993.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İhvan'dan Cüheyman'a Suudi Arabistan ve Vehhabilik. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2004.
• Dalkılıç, Mehmet. İmamet-Siyaset İlişkisi Bağlamında İbn Hazm’ın Şiilik Eleştirisi İbn Hazm Örneği. İstanbul: 2011.
• Ebu Davut, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi Ebû Davud es-Sicistani. Sünenu Ebû Davud.
• el-Bağdâdî, Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Faklar (el-Fark Beyne’l-Fırak), Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• el-Beyhakî, Ebû Bekir. Delâilü’n-nübüvve. 1994.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Makalâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn. nşr. Helmut Ritter, Wıesbaden: 1980.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Makalâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn. İlk Dönem İslam Mezhepleri. Trc. Mehmet Dalkılıç-Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.İbn Ebi’l-Hadîd. Şerhu Nehci’l-belâga. I-II, Tahran.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zahiri. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehva ve’n-nihal. nşr. Muhammed İbrâhim Nasır, Abdurrahman Umeyre. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, t.y.
• İbn Hazm, el-İhkâm fî usûli'l-ahkâm. Kahire: Dâru'l-Hadîs, t.y.
• İbn Hişam, Ebu Muhammed Abdülmelik b. Eyyub el-Hımyeri. es-Siretü’n-Nebeviyye. nşr. M. Es-Sekka- ve dğr., Kahire: t.y.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer. el-Bidaye ve’n-nihaye. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2008.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Kitâbû’l-İmâme ve’s-Siyâse. nşr. Tahâ Muhammed el-Zeyni. I-II, Kahire: 1967.
• İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini. Sünenu İbn Mace. 1961.
• İbn Sa’d, Abdullah Muhammed. Tabakâtü’l-Kübrâ. I-IX, Beyrut: t.y.
• İbnü’l Esir, el-Kâmil fi’t tarih. Trc. Ahmed Ağırakça ve diğerleri. İstanbul: 1991.
• İbnü'l-Esir, İzzuddin Ebu'l-Hasan Ali b. Muhammed el-Cezeri. Üsdü'l-Ğabe fi Marifeti's-Sahabe. 2012.
• Malatî, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman. et-Tenbîh ve’r-Redd ‘alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida. nşr. M. Zâhid Kevserî, Beyrut: Mektebetu’l-mea‘ârif, 1968.
• Müslim b. Haccac. el-Camiu’s-Sahih. İstanbul: 1992.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. es-Süne-nü’l-kübra. 2011.
• Nişaburî, Ebû Abdullah İbnü'l-Beyyi’ Muhammed Hakim. el-Müstedrek Ale’s-Sahiheyn. Beyrut: Dar’ul-Marife, 1990.
• Şehristânî, Ebü'l-Feth Taceddin Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihal. Trc. Mustafa Öz, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Şehristanî, el-Milel ve’n-nihal. Beyrut: 2002.
• Şehristânî, Nihayetu’l-İkdam fî İlmi’l-Kelâm. Bağdat: t.y.
• Taberî, Ebu Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Ye-zid Taberi. Târîhu’l-Umem ve’l-Mulûk. Beyrut: t.y.
• Tancî, Muhammed b. Tavît. “İslâm’da Hilâfet ve Mezheplerin Doğuşu”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. Muhammed b. Tavit et-Tanci Özel Sayısı. 4/1.
• Vakidî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Eslemî el-Medenî. Kitâbu’l-Meğâzî. thk. Marsden Jones, Beyrut: Alemu’l-Kütüb, 2006.
• Yefut, Salim. İbn Hazm ve’l-fikrü’l-felsefi bi-Magrib ve’l-Endelüs. el-Merkezü’s-Sekafiyyi’l-Arabi, Dârü’l-Beyza 1986.
• Yıldırım, Ramazan. 20.Yüzyıl İslam Dünyasında Hilafet Tartışmaları. Anka Yayınevi, 2009.
• Yiğit, İsmail. “Osman”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 441. Ankara: TDV Yayınları, 2007.