“SİYASET”TEN ÖRFİ HUKUKA: SİYASET-İ ŞER’İYYENİN SERÜVENİ

Yıl 2019, Cilt: 10 Sayı: 2, 425 - 460, 30.12.2019

Mehmet Birsin

Öz

Makale, İslam hukukunda ulu’l-emre verilen
istisnai bir yetki olan “siyasetin” örfi hukuka dönüşme sürecini
incelemektedir. Bu bağlamda İslam hukukçularının kavramın mahiyetini belirleme
çabalarını ve siyâset-i şeriyye şeklinde terimleşmesini ele almaktadır. İslam
medeniyetinde örfi hukukun ortaya çıkışı hakkında ileri sürülen görüşleri ve
gerekçelerini değerlendirmektedir. Buna bağlı olarak makale İslam hukukunda
vilâyet nitelindeki yöneticilere tanınan “bağımsız bir siyaset alanı
düşüncesinin” fıkhi gelişim üzerindeki etkisini tartışmaktadır. Tikel (cüz’î)
nassın bulunmayışı düşüncesine dayandırılan bu yaklaşımın yerine bu alanlarda şer’in
külli ilke ve maksatlarına dayalı dokrinel çalışmaların yapılması gerektiğini
önermektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Şer’î Hukuk, Örfi Hukuk, Siyaset-i Şer’iyye, İslam Hukuk Tarihi

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 8 Cilt. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990.
• Akgündüz, Ahmet. “Osmanlı Hukuku’nda Şer’î Hukuk-Örfî Hukuk İkilemi ve Yasama Organının Yetkileri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 12/2 (1999): 117-122.
• Apaydın, H. Yunus. “Siyâset-i şer’iyye”. DİA. 37: 299-304. Anakara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer el-. Fethu’l-bârî bi’şerhi sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, t.y.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. 12. Bs. İstanbul: Beta, 2014.
• Behûtî, Mansur b. Yunus b. İdris. Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-iknâ’. Beyrut: Âlemu’l-kutub, 1983.
• Bosworth, C.E. “Melikşah”. Mûcezu dâireti’l-meârif el-islamiyye. Trc. Arapçaya çeviri: Komisyon. Mısır: Merkezu’ş-Şârika lilîdâi’l-fikrî, 1998.
• Akgündüz, Ahmed. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 8 Cilt. İstanbul: Fey Vakfı Yayınları, 1990.
• Akgündüz, Ahmet. “Osmanlı Hukuku’nda Şer’î Hukuk-Örfî Hukuk İkilemi ve Yasama Organının Yetkileri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 12/2 (1999): 117-122.
• Apaydın, H. Yunus. “Siyâset-i şer’iyye”. DİA. 37: 299-304. Anakara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer el-. Fethu’l-bârî bi’şerhi sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, t.y.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi. 12. Bs. İstanbul: Beta, 2014.
• Behûtî, Mansur b. Yunus b. İdris. Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-iknâ’. Beyrut: Âlemu’l-kutub, 1983.
• Bosworth, C.E. “Melikşah”. Mûcezu dâireti’l-meârif el-islamiyye. Trc. Arapçaya çeviri: Komisyon. Mısır: Merkezu’ş-Şârika lilîdâi’l-fikrî, 1998.
• Coulson, Noel James. A History of Islamic Law. Edinburgh: Edinburgh Universty Press, 1964.
• Cüveynî, Abdulmelik b. Abdullah b. Yusuf el-. Nihâyetu’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Cidde: Dâru’l-menâhic, 1428.
• Ebû Ya’lâ, Muhammed b. el-Huseyn el-Ferrâ. el-Ahkâmu’s-sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1414.
• Ebu’l-Bekâ, Eyyub b. Musa el-Hüseynî el-Kefevî. el-Külliyyât Mu’cemun fi’l-mustalahât ve’l-furûki’l-luğaviyye. 2. Bs. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1419.
• Fitzgerald, S. V. “İslam Hukukunun Roma Hukukundan İktibasta Bulunduğu İddiası”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. Trc. Bilge Umar 29/4 (1964): 1128-1154.
• Gardizî, Ebu Saîd Abdulhay b. Dahhâk Mahmûd. Zeynu’-Ahbâr. Trc. es-Seyyid Zeydân Ifâf. Meclisu’l-ilmi li’s-sekâfe, 2006.
• Goldziher, I. “Fıkıh”. İslâm Ansiklopedisi. 4: 601-608. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1978.
• Ğâmidî, Nâsır b. Muhammed b. Müşrî el-. “Mîrâsu zevi’l-erhâm: Ahkamuhu ve turukuhu fi’l-fıkhi’l-islamî”. Mecelletu câmiati ummi’l-kurâ li-ulûmi’ş-şerîa ve’d-dirâsâti’l-İslamiyye. 48 (1420).
• Hallâf, Abdulvehhab. İlmu usûli’l-fıkh ve hulâsatu’t-teşrîi’l-islâmî. Kahire: Dâru’l-fikri’l-arabî, 1996.
• İbn Âbidîn, Muhamed Emin. Reddu’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1423.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn Efendî. Mecmûatu resâili İbn Âbidîn. 2 Cilt. İstanbul: Dersaâdet, 1325.
• İbn Ferhûn, Burhanuddin Ebi’l-Vefa İbrahim. Tebsiratu’l-hukkâm fî usûli’l-ekdiye ve menâhici’l-ehkâm. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 2003.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetu İbn Haldûn. 1. Bs. Beyrut: el-Mektebetu’l-asriyye, 1419.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr ez-Zer’î ed-Dımeşkî. İ’lâmu’l-muvakkıîn an Rabbi’l-âlemîn. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1996.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr ez-Zer’î ed-Dımeşkî. et-Turuku’l-hukmiyye fi’s-siyâseti’ş-şeriyye. Beyrut: Dâru ihyâi’l-ulûm, ty.
• İbn Nüceym, Zeynülabidin b. İbrahim el-Mısri. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1418.
• İbn Tagriberdî, Ebu’l-Mehâsin Cemaleddin Yusuf. en-Nücûmu’z-zâhira fî mülûki Mısr ve’l-Kâhira. Kahire: Vizâretu’s-sekâfe ve’l-irşad, ty.
• İbn Teymiye. es-Siyasetü’ş-Şer’iyye. Trc. Vecdi Akyüz. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985.
• İbn Teymiyye, Takiyyuddin. es-Siyâsetu’ş-şer’iyye fî ıslâhi’r-râî ve’r-râiyye. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y.
• Ibrahim, Ahmed Fekry. “Customary Practices as Exigencies in Islamic Law Between a Source of Law and a Legal Maxim”. ORIENS 46 (2018): 222-261.
• İnalcık, Halil. “Kanunnâme”. DİA. 24: 333-337. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2001.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Hukukuna Giriş : Örfi - Sultani Hukuk ve Fatih’ in Kanunları”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 13/2 (1958): 102-126.
• İsnevî, Cemaluddin Ebi Muahmmed Abdurrahîm b. el-Hasan el-. et-Temhîd fî tahrîci’l-furû’ ale’l-usûl. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1401.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs el-. ez-Zahîra. Beyrut: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 1994.
• Karaman, Hayreddin. İslâm Hukuk Tarihi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Kâsânî, Alaüddin Ebû Bekir b. Mesud el-. Bedâiu’s-sanâî’ fî tertibi’ş-şerâî. 2. Bs. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiye, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-müellifîn. 15 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, ty.
• Koçinkağ, Mansur. “رسالة الفرائض لزيد بن ثابت مع شرحها لأبي الزناد”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 4/1 (30 Haziran 2018): 329-353.
• Koşum, Adnan. “Osmanlı Örfi Hukukunun İslam Hukukundaki Temelleri”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/17 (01 Haziran 2004).
• Köprülü, M. Fuad. “İslam Amme Hukukunda Ayrı bir Türk Amme Hukuku Yok mudur?” Belleten II/5/6 (1938).
• Köprülü, M. Fuad. İslam ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1983.
• Köprülü, Mehmet Fuat. İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2018.
• Kudât, Hanân Abdulkerim el- - Mansur, Muhammed Halid. “el-İctihâdu’l-maslahî bi’l-örf ve tatbikâtuhu fi’l-mezhebi’ş-Şâfiî”. Dirasat: Ulûmu’ş-şerî ve’l-kânûn 43/2 (2016): 692-702.
• Makrîzî, Takiyyüddîn Ahmed b. Ali b. Abdilkadir b. Muhammed el-. el-Mevâiz ve’l-i’tibâr bi zikri’l-hıtati ve’l-âsâr. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1418.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Ahkâmu’s-sultâniyye ve’l-vilâyâtu’d-dîniyye. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1410.
• Merğînânî, Burhânuddin Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelil. el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-mubtedî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, 1995.
• Midilli, Muharrem. “Dede Cöngi’nin es-Siyâsetu’ş-şer’iyye’si Osmanlı Ceza Kanunlarının Hukukî Temellendirmesi midir?” Osmanlı’da İlm-i Fıkıh. Ed. Mürteza Bedir - Necmettin Kızılkaya - Hüzeyin Sağlam. 1. Bs. İstanbul: İsar Yayınları, 2017.
• Mübarek, Abdullah. Mukaddime (es-Siyâsetu’ş-şer’iyye ve Islâhu’r-râî ve’r-raiyye’nin başında). Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ty.
• Nevevî, Muhyiddin Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref. Ravdatu’t-tâlibîn ve umdetu’l-müftîn. Beyrut: Mektebetu’l-islâmî, 1991.
• Özen, Şükrü. “Kâdılkudât”. DİA. 24: 77-82. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Sâbî, Ebu’l-Hasen el-Hilal b. el-Muhsin. Tuhfetu’l-umerâ fî târîhi’l-vuzerâ. Beyrut: Mektebetu’l-e’yân, ty.
• Sava Paşa. İslâm Hukuku Nazariyatı Hakkında Bir Etüt. İstanbul: Kitabevi Yayınları, ty.
• Schacht, Joseph. İslâm Hukukuna Giriş (An Intrıduction to Islamic Law). Trc. Mehmet Dağ - Abdulkadir Şener. 2. Bs. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yarınları, 1986.
• Sem'ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed es-Sem’. Kavâtiu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1418.
• Serahsî, Şemsu’l-Eimme Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl es-. el-Mebsût. Beyrut: Darü’l-ma’rife, ty.
• Suyûtî, Celaluddin Abdurrahman es-. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî kavâid ve furûi fıkhi’ş-Şâfiyye. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403.
• Tahânevî, Muhammed Hâmid et-. Keşşâfu ıstılahâti’l-fünûn ve’l-ulûm. 1. Bs. Beyrut: Mektebetu-Lübnân nâşirûn, 1996.
• Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. “el-Ulûhiyye”. Keşşâfu istilahâtü’l-fünûn. Beyrut, 1998.
• Trablûsî, Ebu’l-Hasen Alâuddin Ali b. Halil et-. Muînu’l-hukkâm fîmâ yetereddedu beyne’l-hasmeyn mine’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-fikrtr, ty.
• Tûfî, Necmuddin Ebu’r-Rebî’ Süleyman et-. İrşâdu’l-ilâhiyye ile’l-mebâhisi’l-usûliyye -Tersîru’l-Ku’âni’l-azîm. 1. Bs. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2005.
• Tursun Beg. Fatih’in tarihi. Thk. Ahmet İzciEd. Fatih Kerem Yardım. 2014.
• Yaman, Ahmet. “Osmanlı Pozitif Hukukunun Şer’îliği Tartışmalarına Eleştirel Bir Katkı”. İslamiyât 8/1 (2005): 113-125.
• Yaman, Ahmet. Siyaset ve Fıkıh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.