Ahmed Emîn b. İbrâhîm et-Tabbâh’ın Fecrü’l-İslâm Adlı Eseri Bağlamında Mezheplere İlişkin Görüşleri

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 261 - 286, 30.06.2020

Süleyman Çam

Öz

Ahmed Emîn (1886-1954) XIX. ile XX. yüzyıllarda Mısır’da yaşayan önemli ilim adamlarından biridir. İslâm düşünce tarihiyle ilgili çalışmaları yanında tefsir, hadis, İslâm ve Arap edebiyatı tarihi gibi birçok alanda eserleri bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; Fecru’l-İslâm, Duha’l-İslâm, Zuhru’l-İslâm ve Yevmü’l-İslâm’dır. Çalışmamıza konu olan Fecru’l-İslâm, İslam mezhepleri ile ilgili konuları içermektedir. Bu eserde cahiliyye döneminden başlayıp Emevîlerin sonuna kadar geçen süreçte düşünce, kültür ve medeniyet tarihi ile birlikte İslâmî ilimlerin gelişmeleri, tartışmaları, önde gelen şahsiyetler, siyasi etkiler ve benzeri pek çok konu ele alınmaktadır. İslâm coğrafyasının sınırlarının genişlemesiyle Müslümanların Yahudi, Hıristiyan, İran, Yunan gibi çeşitli dinlerin ve milletlerlerin tesirinde kaldıkları vurgulanır. Eski inanç ve akîdelerin İslâm’a taşınmasının çeşitli mezheplerin doğuşuna neden olduğu belirtilir. Bu çalışmada, Ahmed Emîn’in Fecru’l-İslâm adlı eseri çerçevesinde onun mezheplere dair düşüncesini tespit etmeye çalıştık. Onun Şîa, Havâric, Muʻtezile, Mürcie ve Kaderiyye gibi siyasî ve itikadî fırkaları ele alırken Eş‘arî, Şehristânî, Bağdâdî ve İbn Hazm gibi mezhepler tarihçilerinin eserleri ile Wellhausin, Goldziher, Dozy ve Browne gibi batılı müsteşriklerin kaynaklarına başvurduğunu belirledik. Mezheplerle ilgili bazı görüşlerinin yeni ve ilk elden değerlendirmelerden daha ziyade Ehl-i Sünnet dışında kalan ve İslâm âlimlerinin “ehl-i bid’at” şeklinde nitelendirdiği Şîa, Hâriciyye ve Muʻtezile gibi diğer itikadî mezheplerin tarih boyunca savundukları görüşlerle uyumlu olduğunu tespit ettik.

Anahtar Kelimeler

Mezhepler Tarihi, Ahmed Emîn, Fecru’l-İslâm, Müslüman, İtikad

Kaynakça

• Ahmed Emîn b. İbrâhîm et-Tabbâh. Fecru’l-İslâm (İslâm’ın Doğuşu). çev.: Ahmed Sedaroğlu, Ankara: Kılıç Kitabevi, 1976. Âşıkkutlu, Emîn. “Cerh ve Ta’tîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 394-401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993. Bağdâdî, Abdu’l Kâhir b. Muhammed. el-Fark Beyne’l Fırak. Lübnan: Dâru’l-Kütü’l-İlmiyye, 2009. Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’s-Sahîh. Riyad: Dârüsselam, 1419/1999. Demircan, Adnan. “Ahmed Emîn (Hayatı, Eserleri ve Bazı Görüşleri)”. Doğu Araştırmaları: Doğu Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, sy.1, 2008/1 Dixon, Abd al-Ameer ‘Abd. “Emevî Dönemi Haricî İsyanları”. çev.: Hüseyin Doğan, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, 7/1, (2014): 155-188. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb el-Arnaût vdğ., Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009. Ebû Zehra, Muhammed. İslâm’da İtikadî, Siyasî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi. çev.: Sıbğatullah Kaya, İstanbul: Çelik Yayınevi, 2018. El-Fâhûrî, Hannâ. El-Câmi ‘fî Târîhi’l-Edebi’l- ‘Arabî el-EdEbû’l-Hadîs. Beyrut, 1986. Eş’ârî, İmam Ebû’l Hasan Ali b. İsmâil. Makâlâtü’l-iyyîn ve İhtilafu’l-Musallîn. thk: Na’îm Hüseyin Zerûzuru, Lübnan: el-Mektebetü’l-Asriyye, 1430/2009. Ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkī. el-A ‘lâm Kâmûsu Terâcimi li Esheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ’ mine’l-‘Arab ve’l-Musta‘mirîn ve’l-Mustesrikîn. Beyrût, 1995. Fettah, İrfan Abdülhamid. “Nusayriyye”. çev: Avni İlhan, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 9, 1995. İrfan Abdülhamid, İslam’da İ’tikadî Mezhepler ve Akaid Esasları. trc.: Mustafa Saim Yeprem, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011. Fığlalı, Ethem Ruhi. “Abdullah b. Sebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1: 133-134, İstanbul: TDV Yayınları, 1988. Fığlalı, Ethem Ruhi, Çağımızda İtikadî, İslâm Mezhepleri. Selçuk Yayınları, Ankara 1991. Hatipoğlu, Mehmed Said. “İslamda İlk Siyasi Kavmiyetçilik Hilâfetin Kureyşiliği”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23/1, (1979): 121-213. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîdb. Hazm. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâ ve’n-Nihal. thk.: Ahmed Seyyid Ahmed Ali, Mısır: el-Mektebetü’t-Tevfîk, trz. İrfan Abdulmahid. İslâm’da İtikadî Mezhepler ve Akaid Esasları. trc: Mustafa Saim Yeprem, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011. Karabela, Nevin. “Hayâtî Adlı Eserine Göre Ahmed Emîn”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 1, 2003/2 Kehhâle, ‘Umar Rızâ. Mu ‘cemu’l-Mu’ellifîn. Beyrût, 1993. Kılıç, Hulusi, “Ahmed Emîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2: 62-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1989, Kutlu, Sönmez. Türklerin İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Sakîfetü Benî Sâide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36: 11-12. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Müslim, Ebû’l-Hüseyn el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. el-Câmi’u’s-Sahîh. Beyrut: Dâru Kurtuba, 1430/2009. Müslim, Ebû’l-Hüseyn el-Haccâc el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbâki, Kahire: Dâru İhyâi’l-Arabiyye, 1991. Onat, Hasan. Emevîler Devri Şiî Hareketleri ve Günümüz Şiîliği. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993. Onat, Hasan, İslam Mezhepleri Tarihi (el kitabı). Edt: Hasan Ona-Sönmez Kutlu, Ankara: Grafiker Yayınları, 2012. Öz, Betül, Ahmed Emîn’in Hadise Bakışı. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2018. Rayyıs, M. Ziyauddin, İslâm’da Siyasi Düşünce Tarihi. çev.: İbrahim Sarmış, İstanbul: Nehir yayınları, 1995. Rıza, Muzaffer, Şîa İnançları. çev. Abdulbaki Gölpınarlı, 2. Baskı, Ahl-ul Beyt Mescidler ve Kültür Federasyonu, Duisburg/Germany 1992. Şehristânî, Ebû’l Feth Muhammed b. Abdulkarim. el-Milel ve’n-Nihal. thk: Emir Ali Fehnâ ile Ali Hasan Fâur, Lübnan: Dâru’l Marife, 2008. Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Birleşik Yayıncılık, İstanbul 1988. Yüksel, Azmi. “Ahtal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2: 183-184. Istanbul: TDV Yayınları, 1989.