Şafiî'nin Kelam Anlayışı

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 241 - 259, 30.06.2020

Ahmet Gençdoğan

Öz

Hz. Peygamber’in vefatından sonra Müslüman toplumda dinin esasına dair, birtakım sebeplerle ortaya çıkan yeni problemlerin çözülebilmesi adına farklı yaklaşımlar geliştirilmiştir. Hz. Peygamber ve sahabenin dini yorumlama şekline vurgu yapan kesim, her türlü meselenin yalnızca Kitab ve Sünnet perspektifinde düşünülmesi ve cevaplar bulunması gerektiğini ileri sürmüştür. Diğer bir kesim ise Hz. Peygamber ve sahabe döneminde gözükmeyen bu problemlerin Kitab ve Sünnet’ten hareketle fakat akla dayalı yeni metodlar da kullanarak çözüme kavuşturulması gerektiğini iddia etmiş ve kelamî yöntemi savunmuştur. Şafiî bu iki yaklaşımdan birincisinin savunucusu ve öncüsü olmuş, Kitab ve Sünnet’ten ayrı olarak akıl merkezli inşa edilen izahlara ve dolayısıyla da kelamî düşünceye karşı çıkmıştır. O, kelamın Hz. Peygamber ve sahabe döneminde uygulaması bulunmayan bir yöntem olduğunu ve böyle bir yöntemle dinin doğru şekilde anlaşılıp yorumlanamayacağını belirtmiştir. Şafiî’nin kelama karşı olmasının diğer bir sebebi de onun, kelamî metodu mu’tezilî yöntem olarak değerlendirmesidir. Bununla beraber Şafiî’nin kendisi de ulûhiyet, nübüvvet, insan ve fiilleri gibi kelamda tartışılan meseleler hakkında fikirler ileri sürmüş ve bu fikirleri muhaliflerine karşı savunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Şafiî, kelam, selef, Kitab, Sünnet

Kaynakça

• Adwan, Reyadh Nofan-Abu Bakar, Aziz-Jamai, Yasmin Maher. “The Origin of the Science of Ilmu Al-Kalâm”. Journal of Human Development and Communication 3 (2014): 31-40.
• Alper, Hülya. İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi. İstanbul: İz Yayınları, 2013.
• Altaie, Mohammed Basil. “Daqîq al-Kalâm The Islamic Approach to Natural Philosophy”. Based on a talk given at the Institute of Arab and Islamic Studies, University of Exeter (U.K, 26 Ocak 2005).
• Aybakan, Bilal. “Şafiî”. DİA. 38: 223-233. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Aydınlı, Abdullah - Öğüt, Salim. “Ehl-i Hadîs”. DİA. 10: 507-512. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed. Usûlü’d-Dîn. İstanbul: Matbuatu’d-Devle, 1928.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Menâkıbu’ş-Şâfiî. Thk. Ahmed Sakr. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Dâri’t-Türâs, ts.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Kendisine Atfedilen Sözler Zemininde İmam Şafiî’nin Akidevî Görüşleri”. Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu (Diyarbakır, 7-9 Mayıs 2010).
• Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Aklının Oluşumu. Trc. İbrahim Akbaba. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. et-Ta’rîfât. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1938.
• Cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’l-Mevâkıf. Thk. Mahmud Ömer ed-Dimyâtî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Çelebi, İlyas. İslâm İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Dekar, Abdülganî. İmam Şafiî Fakîhü’s-Sünneti’l-Ekber. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1996.
• Ebû Hanife, Numan b. Sabit. el-Alim ve’l-Müteallim, İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri içinde. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. Kutsal Metin Otorite ve Hakikat –Bilgi ve İktidar Arasında Dinî Düşünce-. Trc. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2015.
• Erkol, Ahmet. Kelam İlmine Yönelik Eleştiriler. İstanbul: Divan Kitap, 2018.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. el-İbâne an Usûli’d-Diyâne. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, ts.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2009.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. Risâletü İstihsâni’l-Havd fî İlmi’l-Kelâm. Beyrut: Dâru’l-Meşârîi’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1995.
• Ferrûh, Ömer. Târîhu’l-Fikri’l-Arabî. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 1983.
• Gündoğar, Hamdi. “Ehl-i Sünnet Kelamına Giden Süreçte Ebu Hanife ve Şafiî’nin El-Fıkhu’l-Ekber Adlı Risalelerinde Yer Alan İtikadi Konuların Mukayeseli Tahlili”. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2016): 35-63.
• Gürler, Kadir. Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı –İlk Dönem Ehl-i Hadis Örneği-. Bursa: Emin Yayınları, 2007.
• Gürler, Kadir. “Re’y Kavramının Etimolojik Düzeni ve Kavramsal Gelişimi”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2002): 173-194.
• Hasan el-Basrî. Risâle fi’l-Kader, Resâilü’l-Adl ve’t-Tevhîd içinde. Thk. Muhammed İmâre. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-Şurûk, 1988.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf. Câmi’ Beyâni’l-İlm ve Fadlih. Thk. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî. 2 Cilt. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
• İbn Esîr, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-Târîh. Thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddimetü İbn Haldûn, Târîhu İbn Haldûn içinde. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
• İbn Manzur, Cemaleddin b. Muhammed Mükerrem. “Evl”. Lisânü’l-Arab. Thk. Emin Muhammed Abdulvahhab-Muhammed Sadık el-Ubeydî. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, 1999.
• Keskin, Mehmet. İmam Eş’arî ve Eş’arîlik. İstanbul: Düşün Yayınları, 2013.
• Kılıçer, M. Esad. “Ehl-i Hadîs”. DİA. 10: 520-524. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1994.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. Thk. Hüseyin Atay. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2003.
• O’leary, De Lacy. İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri. Trc. Yaşar Kutluay - Hüseyin Yurdaydın. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Özervarlı, M. Sait. Kelamda Yenilik Arayışları. İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed. Usûlü’d-Dîn. Thk. Hanz Peter Lins. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2003.
• Râzî, Fahruddîn. Menâkıbu’ş-Şâfiî. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sekâ. Kahire: el-Mektebetü Külliyâti’l-Ezheriyye, 1986.
• Sâbûnî, Ebû İsmail Abdurrahman b. İsmail. Akîdetü’s-Selef ve Ashâbi’l-Hadîs ev er-Risâletü fî İ’tikâdi Ehli’s-Sünne ve Ashâbi’l-Hadîs ve’l-Eimme. Thk. Bedir el-Bedir. Kuveyt: ed- Dâru’s-Selefiyye, 1984.
• Subkî, Tâcüddîn Ebû Nasr Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfî. Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ. Thk. Abdülfettâh Muhammed, Mahmud Muhammed. 10 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Arabiyye, ts.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Savnu’l-Mantık ve’l-Kelâm an Fenni’l-Mantık ve’l-Kelâm. Thk. Ali Sami en-Neşşâr-Suâd Ali Abdurrâzik. 2 Cilt. Mısır: y.y., 1946.
• Şafiî, Muhammed b. İdrîs. Dîvânu’l-İmâmi’ş-Şafiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Şafiî, Muhammed b. İdrîs. el-Fıkhu’l-Ekber. Trc. Hamdi Gündoğar. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Şafiî, Muhammed b. İdrîs. er-Risâle. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-Nihal. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 1992.
• Taftazânî, Ebu’l-Vefa. Ana Konularıyla Kelâm. Trc. Şerafeddin Gölcük. Konya: Kitab Dünyası Yayınları, 2000.
• Türcan, Galip. Din-Kelam İlişkisi –İslam’da İtikadî Düzlemin Oluşumu-. Ankara: İlâhiyât, 2012.
• Türcan, Galip. Kelamda Kaynaklık Niteliği Bakımından Kitâb. Ankara: İlâhiyât, 2012.
• Türcan, Galip. “Kelamın Meşruiyeti Sorunu Ehl-i Sünnet Kelamı ve Olgusal Gerçeklik Arasındaki İlişki”. Marife Dergisi 5/3 (2005): 175-193.
• Türcan, Talip. “Sünnî Şer’îlik Teorisinin Kurucusu Olarak İmâm Eş-Şafiî”. Uluslararası İmam Şafiî Sempozyumu (Diyarbakır, 7-9 Mayıs 2010).
• Watt, W. Montgomery. İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, ts.
• Watt, W. Montgomery. Modern Dünyada İslâm Vahyi. Trc. Mehmet Aydın. Ankara: Hülbe Yayınları, 1982.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Eş’ariyye”. DİA. 11: 447-455. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1995.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.