İ‘Câzü’l-Kur’ân - Belâgat İlişkisine Farklı Bir Yaklaşım

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 1, 117 - 134, 30.06.2020

Şahin Şimşek

Öz

Belâgat ilminin büyük oranda İ‘câzü’l-Kur’ân meselesi çerçevesinde teşekkül ettiği inkâr edilemez bir gerçektir. Nitekim “İ‘câzü’l-Kur’ân” adıyla yazılan ve metin bağlamında belâğî tahlillerin yapıldığı çok sayıda eserin yanı sıra edebiyat alanında yazıldığı halde Kur’ân’ın belâgatine tahsis edilen ve “İ‘câzü’l-Kur’ân” başlığını taşıyan bölümlerin bu-lunması bu durumun açık göstergesidir. Belâgat ilminin Kur’ân ile bağlantılı bir şekilde gelişmesi ve neredeyse tamamen ona bağımlı hale gelmesi, belâgat çalışmalarını büyük oranda olumlu yönde etkilemişse de bu durumun bazı olumsuz sonuçları da olmuştur. Bu bağlamda belâgatin aleyhine olduğu ifade edilen hususlar, İ‘câzü’l-Kur’ân’nın belâga-ti, başta Mu‘tezile ve diğer fırkalar olmak üzere mezheplerin çekişme alanı haline getirdiği; belâgati metin üreten değil metin inceleyen bir ilim haline getirdiği; tüm edebî ürünleri kapsaması gereken belâgatin alanını daralttığı ve büyük oranda Kur’ân-ı Kerim ile sınır-landırdığı; belâgatin felsefe ve mantığın etkisine girmesine sebep olduğu şeklinde sıralan-mıştır. Bu çalışmada, İ‘câzü’l-Kur’ân meselesinin belâgat ilminin gelişimini her açıdan olumlu etkilediği yönündeki yaygın kanaatin aksine, bazı olumsuz sonuçlarının da oldu-ğu yönündeki yaklaşımlar ele alınıp değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, Belâgat, Kelâm, İ‘câzü’l-Kur’ân

Kaynakça

• Askerî, Ebû Hilâl. Kitâbü’s-sinâateyn eş-şi‘r ve’l-kitâbe. Kahire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-Arabiyye, 1952.
• Arefe, Abdülaziz. Kadiyyetü i‘câzi’l-Kur’ân ve eseerühâ fî tedvîni’l-belaga. Beyrut: Alemü’l-kütüb, 1985.
• Amârî, Ali Muhammed Hasan. Kadiyetü’l-lafz ve’l-ma‘nâ, ve eseruhâ fî tedvîni’l-belâgati’l-Arabiyye. Kahire: Mektebetu vehbe, 1999.
• Abdülmuttalib, Muhammed. el-Belâgatu’l-Arabiyye kirâatun uhrâ. Kahire: Dâru nûbâr, 2007.
• Ayyıldız, Erol. “Makâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 21 Mart 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/makame
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. İ‘câzü’l-Kur’ân. nşr. Es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: Dârü’l-maârif, ts.
• Bâtâhir, Bin İsa. İşkâliyetu tecdîdî’l-belâga: Ru’yetun fi’l-menhec ve tarâiki’t-ta‘lîm. ts.
• Bâtâhir, Bin İsa. Teysîru’l-belâga fî kütübi’t-türâs. Şarika: Câmiâtu’ş-şârikâ, ts.
• Bişrî, Abdülaziz. el-Muhtar. Kahire: Müessesetu hindâvî, 2012.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Delâilü’l-İ‘câz. nşr. Mahmud Muhammed Şakir. Kahire: Mektebetü’l-hâncî, ts.
• Dayf, Şevki. el-Belâga tetâvvur ve târîh. Kahire: Dâru’l-maârif, ts.
• Dineverî, İbn Kuteybe. Te’vîlu muhtelefi’l-hadîs. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1999.
• Garâfî, Mustafa. “el-Belâga ve’l-‘akîde”. Erişim 15 Mart 2020. https://www.diwanalarab.com
• Hamrânî, Abdülkadir. “el-Hicâc fî Delâili’l-i‘câz”. el-Mumâresât el-lugaviyye 6/31 (2015), 213-238.
• Hemedânî, Ebü’l-Hasan elKâdî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl, nşr. Mahmud Muhammed Kasım. 20 cilt. B.y.: ts.
• Hımsî, Nu‘aym. Fikretu İ‘câzi’l-Kur’ân mine’l-bi‘se ilâ asrina’l-hâdır. Beyrut: Mües-setü’r-risâle, 1980.
• Hûlî, Emin. Menâhicu tecdid fi’n-nahv ve’l-belâga ve’t-tefsir ve’l-edeb. Kahire: Dârü’l-ma‘rife, 1961.
• Hüseyin, Tâhâ. “Arap Belâgati: el-Câhiz’den ‘Abdu’l-Kâhir’e Kadarki Süreç”. Çev. Zafer Kızıklı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 433-460.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab, “acz”, 15 cilt. Beyrut: Dâru sâder, 2003.
• Kazvînî, Celalüddin Abdurrahman. et-Telhîs fî ulûmi’l-belâga. nşr. Abdurrahman el-Berkûkî. Kahire: Dâru’l-fikr’l-Arabî, ts.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 4 Mart 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/belâgat#1
• Kızıklı, Zafer. “Arap Dili Belâgat Bilimine Kuramsal Bir Yaklaşım”. Journal of Islamic Research 24/1 (2013), 17-24.
• Nevfel, Abdürrezzak. el-İ‘câz el-adedî li’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-kitâb el-Arabî, 1987.
• Râfi‘î, Mustafa Sadık. İ‘câzi’l-Kur’ân ve’l-belâgatü’n-nebeviyye. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, 2003.
• Smyth, William. “Retorik ve Belâgat İlmi: Hıristiyanlık ve İslâm”. Çev. Abdullah Yıldırım. Marife 13/1 (2013 Bahar), 167-179.
• Selâme, Muhammed Zağlûl. Eserü’l-Kur’ân fî tetavvuri’n-nakdi’l-Arabî ilâ âhiri’l-karni’r-râbi‘ el-hicrî. Munîra: Mektebetu’ş-Şabâb, ts.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İ‘Câzü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/icazul-kuran
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddin. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. 4 cilt. Kahire: Dârü’t-türâs, ts.
• Zevârî, Ali Ahmed. “Eserü’l-Kur’âni’l-Kerîm fî neş’eti’d-dersi’l-belâgî ve tetâv-vurih”. el-Menhel 4/1 (2018), 143-174.
• Zeydân, Corcî. Târihu âdâbi’l-luğati’l-Arabiyye. 3 cilt. Kahire: Dârü’l-hilâl, ts.