Hisbe Kurumundan Diyanet İşleri Başkanlığı ve TSE’ye İyiliği Önerme İlkesi

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 2, 753 - 779, 31.12.2020

Mustafa Barış

Öz

Makalede Rasulullah döneminden başlayıp, Halife Ömer zamanında müesseseleşen, XX. yüzyıla kadar tüm Müslüman ülkelerde devam eden ve bir anlamda Emri bi’l-Ma’rûf Nehyi ani’l-Münker uygulamalarının bir göstergesi olan “Hisbe” kurumu incelenmiştir. Gerek tarihi süreç içinde yaşadığı değişiklikler, gerek hukukî statüsü, gerek uygulama koşul ve mahiyetleri ve son olarak da günümüzde bu kurumsal yapıya denk düşen müesseselerle benzerlik yönleri ve ilişkileri irdelenmiştir. Söz gelimi Diyanet İşleri Başkanlığı ve Türk Standardları Enstitüsü iki temsili kurum olarak örneklemdirilmiştir. İnsanların özelde Müslümanların, yapılan işin kalite ve şartlarına önem vermenin erdemine ulaşmış bir ideali fikri planda yakalama şiarında oldukları sonucuna ulaşılmış, en azından bu şiarı gerçekleştirmeye çalışanların, gerçekleştirenlerin uzun vadede ayakta kalabileceklerinin önemi belirtilmiştir. Allah’ın insanlara zulmedici olmadığı, çoğu kötülüklerin insanların kendi edimleri dolayısıyla gerçekleştiği gerekçelendirmesiyle, insan temelli sorunların yine insan odaklı ortak aklın kullanılmasıyla çözülebileceği, dolayısıyla bilim ve akl-ı selimin tüm insanlık için ulaşılması gereken bir ileri medeniyet ülküsü olduğu ve bu ülkünün bir kere ulaşılıp durulan bir hedef olmadığı sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hisbe, Diyanet, TSE, Ulu’l-Emr, Danışma-Ehliyet, Basiret

Teşekkür

Prof. Dr. Ahmet AKBULUT Prof. Dr. Mahmut AY

Kaynakça

• Abdurrahman b. Nasır b. Abdullah eş-Şeyzerî, Şeyzerî. İslâm Devletinde Hisbe Teşkilâtı. çev. Abdullah Tunca. İstanbul: Marifet Yayınları, 2. Baskı.
• Akbulut, Ahmet. Müslüman Kültürde Kur’an’a Yabancılaşma Süreci. Ankara: OTTO Yayınları, 1. Baskı.
• Ali, Bardakoğlu. “Ehliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/533-539, 1994.
• Atay, Hüseyin. İslam’ı Yeniden Anlama. Ankara: Atayy Yayınları, 4. Baskı., 2015.
• Kur’an: Türkçe Çeviri. çev. Hüseyin Atay. Ankara: Atay ve Atay, 2007.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’a Göre Arastırmalar I - III. Ankara: Atay Yayınevi, 1997.
• Aytepe, Mahsum. “Mu’tezile Kelamında Ötekine Ulaşma Kaygısı Olarak Emr-I Bi’l-Ma’rûf Nehy-I ‘Ani’l-Münker İlkesi”. Mukaddime 8/1 (25 Temmuz 2017), 83-97. https://doi.org/10.19059/mukaddime.294940
• Cânan, İbrahim. Hz. Peygamberin Sünnetinde Terbiye. İstanbul: Türdav Yayınları, 2. Baskı., 1982.
• Canbolat, Uğur. Türkiye Selçukluları Dönemi Anadolu’da Hisbe Teşkilatı. Batman: Fırat Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Cook, Michael. Forbidding Wrong in Islam: An Introduction. Cambridge University Press, 2003.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. “Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı Görevleri”. Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığı. 26 Kasım 2020. https://kurul.diyanet.gov.tr/Hakkimizda
• Düzgün, Şaban Ali. Dini Anlama Kılavuzu. Ankara: OTTO Yayınları, 5. Baskı., 2018.
• Düzgün, Şaban Ali. Kimliksiz Hakikatler. Ankara: OTTO Yayınları, 1. Baskı.
• Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-Tirmizî. Sünen-ü Tirmizî. ed. İbrahim Atva Avd. Kahire, 1962.
• Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc Müslim. el-Câmiʿu’s-Sahîh.
• Edward, Langerak. “Pluralism, Tolerans, and Disagreement”. Philosophy of Religion. ed. Paul Griffits - Charles Taliaferro. Oxford: Blackwell Publishing, 2003.
• Hamidullah, Muhammed. “Roma Kanunu İle İslam Kanunu Arasındaki Münâsebetler”. çev. Nafiz Danışman.
• Haserı̂zade Şeyh Mehmet Elif Efendi. En-Nûru’l-Furkân Fî Şerhi Lugati’l-Kurʼân =: Kur’ân Lügati. ed. Mustafa Koç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Baskı.
• Hizmetli, Mustafa. Endülüs’te Hisbe Teşkilatı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Doktora Tezi, 2002.
• İbn Zafer al-Makki Huccat al-din Muhammed b. Ali al-Ka m. Sulvânu’l-Mutâ’ fî ‘Udvâni’l Etbâ. çev. Barış Doğru. Kırmızıkedi Yayınları.
• İbn-i Teymiyye Takiyüddin b. Abbas Ahmed. Hisbe. çev. Akyüz Vecdi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1989.
• İsfahani, Rağıp el-. Müfredat. çev. Abdulbaki Güneş - Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Baskı., 2012.
• Kallek, Cengiz. “Hisbe”. 18/133-143. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1998. https://islamansiklopedisi.org.tr/hisbe#1
• Kavakçı, Yusuf Ziya. Hisbe Teşkilatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi İslami Fakültesi.
• Kazıcı, Ziya. “Hisbe”. 18/143-145. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1998.
• Kureşi, Al-Din Muhammad Ibn Muhammada el-. Ma’alim Al Qurba Fi Ahkam Al-Hisba. çev. Reuben Levy. London: Cambridge University Press, 1938.
• LL.D, William Smith. A School Dictionary of Greek and Roman Antiquities. New York: Harpers and Brothers Publishers, 1857.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Hasan. el-Ahkâmü’s-Sultâniyye. çev. Ali Şafak. İstanbul: Bedir Yayınları, 1976.
• Michael de Brauw. “A Glossary of Athenian Legal Terms”. agoranomos. 2003. Erişim 26 Kasım 2020. http://www.stoa.org/demos/article_law_glossary@page=all&greekEncoding=UnicodeC.html#section_2,
• Mustafa, Barış. Kelam’da Burhan Delili. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Peterson, Jordan B. 12 Rules for Life: An Antidote to Chaos. London: Allen Lane, 2018.
• Rahman, Fazlur. İslâm. çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 11. Baskı., 2014.
• Taşköprüzâde Ahmed Efendi. Miftahu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde. 1 Cilt. Beyrut, 2002.
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. “Türk Standardları Enstitüsü Görevleri”. Türk Standardları Ensti̇tüsü. Erişim 26 Kasım 2020. https://tse.org.tr
• Turtuşi, Muhammed B. Siracu’l- Mülûk. Kahire, 2. Baskı., 2006, 158.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Feza Gazetecilik Yayınları, 1992.
• Yusuf Has Hacib. Kutadgu Bilig. ed. Yaşar Çağbayır. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 3. Baskı.
• Zemahşerî, Maḥmūd ibn ʻUmar ez-. El-Keşşâf ’an Hakā’ikı Ğavâmidı’t-Tenzîl Ve ’Uyûni’l-Ekāvîl Fî Vucûhî’t-Te’vîl: Keşșaf Tefsiri. çev. Muhammed Coşkun. 6 Cilt. Fatih, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 1. Baskı.