Bilişsel Dilbilim Perspektifinden Dil Edinimi

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 2, 208 - 223, 31.12.2024

Seffari Djamel

https://doi.org/10.51605/mesned.1532331

Öz

Öz: Bireylerin dil edinim sürecini açıklamaya çalışan pek çok teori bulunmaktadır ve her bir teori, kanıtlarla desteklenen kendine özgü bir yaklaşım sunmaktadır. Bu bağlamda, bilişsel dilbilim teorisinin dilin zihin ve gerçeklikle ilişkisini incelemeye olan ilgisi öne çıkmaktadır. Bu teoriyi savunan uzmanlar, dil edinim sürecini açıklamak için bilişsel psikoloji, dönüşümsel dilbilim, sinirbilim ve yazılım gibi diğer bilişsel bilimlerin bulgularından faydalanmaya çalışmaktadır. Araştırmanın önemi, bilişsel dilbilim açısından bireylerde dil edinimi sürecine, çevreleyen koşullara ve onu etkileyen faktörlere yeni bir bakış açısı sağlama girişiminde yatmaktadır. Bu doğrultuda, elimizdeki çalışma, dilin bilişsel algısını anlamayı ve bilişsel dilbilim savunucularının bireyde dil edinimini açıklamak için sundukları yeni bakış açılarını sunmayı amaçlamaktadır. Bu bakış açıları sundukları görüşlerle önceki yaklaşımlardan davranışsal, yapısal ve dönüşümsel gibi farklı bir dilbilimsel alternatif oluşturmayı hedeflemektedir. Bu alternatif, birçok disiplinler arası çalışmada uygulanabilir bir ortam yaratmayı amaçlamaktadır. Araştırma, bu tür araştırmalarda ideal olan tarihsel ve betimleyici-analitik yaklaşım olmak üzere iki yaklaşımın mekanizmalarına ve ilkelerine dayanıp şu temel soruna odaklanarak önceki fikirlere yaklaşacaktır: Bilişsel dilbilim bireyin dil edinimini nasıl açıklamıştır? Bu soruyu cevaplamak için araştırma, bilişsel dilbilimi tanımlamaktan ve temellerini ve önemini açıklamaktan başlayarak birkaç unsur üzerine kurulmuştur. Ardından, dil edinimi kavramı ve onu teşvik eden faktörler ele alınmıştır. Dil ediniminin birey tarafından çevresel ve biyolojik faktörlerin etkisiyle, kasıtlı ya da seçimsiz olarak gerçekleştirilen doğal bir süreç olduğuna dair bir varsayım temel alınmıştır. Araştırmanın en önemli kısmına gelindiğinde bireyde dil ediniminin bilişsel dilbilimsel açıklaması ele alınmıştır. Burada, bilişsel dilbilimin, dilin ve düşüncenin insan zihninde nasıl şekillendiğini açıklayan temel kavramlardan yararlandığı vurgulanmıştır. Bunlar arasında bedenselleşme, zihinsel alan, şema, kategori ve prototip gibi kavramlar yer almaktadır. Araştırmanın son kısmında ise bilişsel dilbilimin önde gelen isimlerinin dil edinimi hakkındaki görüşleri sunulmuş, bu görüşler önceki teorilerle karşılaştırılarak bilişsel dilbilimin sunduğu farklı bakış açıları üzerinde durulmuştur. Bu sayede, bilişsel dilbilimin bu konudaki sunduğu farklılıkları belirlemek mümkün olmuştur. İncelenen konu hakkındaki farklı görüşlerin izlenmesi önemli sonuçlara ulaşılmasını sağlamıştır. Bunların en önemlileri şunlardır: Bilişsel dilbilim, dili zihinsel bir olgu ve bilişsel bir işlev olarak kabul eder. Dil, bilgi edinme ve zihindeki bilgileri düzenleme aracı olarak incelenmelidir. Dil edinimi süreci, "deneyim ve çevreyle etkileşim" faktörlerinin etkisiyle gerçekleşir. Bu faktörler, bireyin dilsel yeteneklerinin gelişiminde önemli bir rol oynar. Dil edinimi, dilin temel beyin yapılarıyla bilişsel temellerin birleşimi ve tüm bunların çevreyle etkileşimi sonucu oluşur. Bu süreç, bireyin zihinsel yeteneklerinin beynin düzenleyici bileşenleriyle bağlantılı olduğu ve dil ile bilgi arasındaki sıkı ilişki çerçevesinde işlemektedir. Birey, dili zihinsel mekanizmaları kullanarak edinir. Bunlardan biri " bedenselleşme"dir. Bu kavram beden ve zihnin entegrasyonunu ifade eder. Beden, dünyayı nasıl anladığımızı ve ona dair algılarımızı nasıl oluşturduğumuzu etkiler, dolayısıyla da bu algıları ifade etme şeklimizi belirler. Ayrıca "zihinsel alan" kavramı; düşünme, konuşma, bilgi düzenleme ve yorumlama sırasında kullandığımız geçici zihinsel yapılarına işaret eder. Bu yapılar, belirli ifade durumlarında devreye girer. "Şema" kavramı ise dil edinimi, anlama ve kullanma sürecinin zihinsel işlemler aracılığıyla gerçekleştiğini ifade eder. Yani önceki deneyimlerden elde edilen bilişsel yapılar üzerinden oluşan "kavramsal yapılar" olarak yeni dilsel ifadelerin farklı bağlamlarda anlaşılmasını sağlar. Bu süreç benzer durumlar üzerinden yapılacak çıkarımlar ve algılama, hafıza, hayal gücü gibi zihinsel unsurların yardımıyla gerçekleşir. “Kategori ve prototip” kavramı ise dilin edinilmesine yardımcı olan iki zihinsel sınıflandırma süreci olarak değerlendirilir. Bu işlemler dilin sözlük bilgisini toplama ve düzenleme yoluyla gerçekleşir. Bilişsel dilbilimde prototip kavramı, belirli bir kavramlaştırmanın en iyi örneğini ve bunun unsurlarının daha doğru ve ayrıntılı bir şekilde belirlenmesini ifade eder.

Anahtar Kelimeler

edinim, dil, dilbilim, bilişsel, bilişsel dilbilim.

اكتساب اللّغة من منظور اللّسانيات العرفانية

Öz

تعدّدت النّظريات التي حاولت تفسير آلية اكتساب اللّغة عند الفرد، وتميّزت كلّ نظريةٍ بطرح خاص تعضّده الأدلة والبراهين؛ وفي هذا السّياق نجد اهتمام نظرية اللّسانيّات العرفانيّة بالبحث في علاقة اللّغة بالذّهن وبالواقع، ومحاولة أعلام هذه النظرية اللّسانية تفسير عملية اكتساب اللغة عند الفرد، بالاستفادة من مخرجات علوم عرفانية أخرى، كعلم النّفس العرفانيّ، واللّسانيات التحويليّة، وعلم الأعصاب، والبرمجيات. وتكمن أهمية البحث في محاولته تقديم نظرة مستحدثة حول عملية اكتساب اللّغة عند الفرد، والظروف المحيطة بها، والعوامل المؤثّرة فيها من وجهة نظر اللّسانيات العرفانية. وعليه فإنّ الورقة البحثية التي بين أيدينا تهدف إلى التّعرّف على التّصوّر العرفاني للّغة، وأن تُقدّم نظرة مستجدّة يطرحها أنصار اللّسانيات العرفانية لتفسير عملية اكتساب اللغة عند الفرد، لتُشكّلَ-بما تطرحه من آراء-بديلًا لسانيًّا متميّزًا، يسعى إلى إيجاد بيئة ملائمة لتطبيقاته في العديد من الدّراسات البينية، والمُخالِفَة لما نجده في مقاربات سابقة، كالمقاربة السّلوكية، أو البنيوية، أو التّوليدية التّحويلية. وسيقارب البحثُ الأفكارَ السّابقة اعتمادًا على آليات ومبادئ المنهجين: التاريخي، والوصفي التحليلي، الأمثلين في مثل هذه الأبحاث؛ بالانطلاق من إشكالية أساسيّة تتمحور في التّساؤل الآتي: كيف فسّرت اللّسانيات العرفانية اكتساب الفردِ اللّغةَ؟ وللإجابة عن هذا التّساؤل بُـــنِــيَ البحثُ على عدّة عناصر بحثية أساسية، تنطلق من التّعريف باللّسانيات العرفانية، وبيان أسسها وأهميتها؛ ثمّ استعرضنا-في الخطوة المواليةِ والممهّدةٍ لما بعدها-مفهومَ الاكتساب اللّغوي، والعوامل المحفزة عليه؛ بالاعتماد على فرضيةِ أنّ اكتساب اللّغة هو عملية فطرية عفوية يقوم بها الفرد دون قصد أو اختيار، تحت تأثير العوامل البيئية والبيولوجية معًا. ثمّ ولجنا في الجزء الأهم من البحث، والذي يتناول التّفسيرَ اللّساني العرفاني لاكتساب اللّغة عند الفرد؛ وأبرزنا فيه اعتماد اللّسانيات العرفانية عدَّةَ مفاهيم تُشكّل الأساس الذي يُفسّر كيفية تشكّل اللّغة والتّفكير في العقل البشري، ونقصد بها مفاهيم: الجسدنة، والفضاء الذّهني، والخطاطة، والــمـَــــقْوَلَة، والطّراز. أمّا آخر عنصر من البحث فيعرض أفكار بعض أعلام اللّسانيات العرفانية ونظرتهم لاكتساب الفردِ اللّغةَ، بالتركيز على موازنة تلك الأفكار مع نظيرتها في النّظريات السّابقة حول الموضوع ذاته؛ وهو ما أمكن من الوقوف على نقاط التّميز الذي تطرحه اللّسانيات العرفانية في هذا الشّأن. وقد أمكن تتبع الآراء المختلفة حول الموضوع المدروس من الوصول إلى نتائج مهمة، أهمها: أنّ اللّسانية العرفانية تَعُدُّ اللّغة ظاهرة ذهنية، ووظيفة عرفانية، يجب أن تُدرس من حيث هي أداةُ معرفةٍ وتنظيمٍ للمعلومات في الذّهن، وأنّ عملية الاكتساب اللّغوي تتمّ بتأثيرٍ من عاملي "الخبرة والتّفاعل مع البيئة" اللّذين يُؤدّيان دورًا في تطوّر القدرات اللّغوية للفرد؛ وأنّ اكتساب اللّغة هو نتيجة مزج بين البنيات الدّماغية البدئية الخاصة باللّغة، والأسس المعرفية، وتفاعل كل ذلك مع المحيط، في ظلّ ترابط القدرات العقلية للفرد مع المكونات المُنَظِّمة للدّماغ، والتّعالق الوطيد بين اللّغة والمعرفة. يكتسب الفرد اللّغة بتوظيف آليات ذهنية، منها: الجسدنة، القاضية بتكامل الجسد والعقل، وأنّ الجسد يؤثّر في كيفية فهمنا للعالم وبناء تصوراتنا له، ومن ثمّة التّعبير عنه. إضافة إلى مفهوم "الفضاء الذّهني" الذي يشير إلى البنى العقلية المؤقتة التي نستخدمها عند التّفكير والتّحدث وتنظيم المعلومات وتفسيرها في مواقف تعبيرية محدّدة. وأمّا مفهوم "الخطاطة" فيشير إلى أنّ عملية اكتساب اللّغة وفهمها وتوظيفها تتـمّ عبر عمليات ذهنية؛ أي في شكل "بنيات تصورية" مُتشكّلة عن بنية معرفية حاصلة من خبرات سابقة، يتم بواسطتها فهم الأقوال اللّغوية الـمـُستجدّة في سياقاتها المتنوّعة، انطلاقًا من مواقف مشابهة، وبالاستعانة بعناصر ذهنية أخرى كالإدراك، والذّاكرة، والخيال. كما ينصرف مفهوم "الــمَقْوَلَة والطّراز" إلى عدّهما عمليتين ذهنيتين تصنيفيتين تساعدان على اكتساب اللّغة، من خلال التّحكم في معجمها جمعًا وتنظيمًا؛ على أنّ مفهوم الطّراز في اللّسانيات العرفانية هو أفضل مثال لِــمَقْوَلَةٍ معينة، وأكثر دقة وتحديدًا لعناصرها.

Anahtar Kelimeler

اكتساب, لغة, لسانيات, عرفانية, لسانيات عرفانية

Language Acquisition from the Perspective of Cognitive Linguistics

Öz

There are many theories that have tried to explain the mechanism of language acquisition in individuals, and each theory is distinguished by a special proposal supported by evi-dence and proofs; In this context, we find the interest of cognitive linguistics theory in researching the relationship between language, mind and reality, and the attempt of the scholars of this linguistic theory to explain the process of language acquisition in individuals, by benefiting from the outputs of other cognitive sciences, such as cognitive psychology, transformational linguistics, neuroscience, and software. The importance of the research lies in its attempt to provide a new view on the process of language acquisition in individuals, the surrounding circumstances, and the factors affecting it from the point of view of cognitive linguistics. Accordingly, the research paper in our hands aims to identify the cognitive conception of language, and to present a new view proposed by the supporters of cognitive linguistics to explain the process of language acquisition in the individual, to form with the opinions it presents a distinct linguistic alternative, seeking to create a suitable environment for its applications in many interdisciplinary studies, and contrary to what we find in previous approaches, such as the behavioral, structural, or generative transformational approaches. The research will approach the previous ideas based on the mechanisms and principles of the two approaches: historical, and descriptiveanalytical, which are ideal in such research; starting from a basic problem centered on the following question: How did cognitive linguistics explain the individual's acquisition of language? To answer this question, the research was built on several basic research elements, starting from defining cognitive linguistics, and explaining its foundations and importance; then we reviewed in the next step, paving the way for what comes after it the concept of language acquisition, and the factors that motivate it; relying on the hypothesis that language acquisition is an innate, spontaneous process that the individual carries out without intention or choice, under the influence of environmental and biological factors together. Let us enter the most important part of the research, which deals with the cognitive linguistic interpretation of language acquisition in the individual, and we highlighted in it the adoption of cognitive linguistics of several concepts that form the basis that explains how language and thinking are formed in the human mind, and we mean by them the concepts of: Embodiment, mental space, schema, category, and prototype. The last element of the research presents the ideas of some scholars of cognitive linguistics and their view of the individual's acquisition of language, focusing on balancing those ideas with their counterparts in previous theories on the same subject; which made it possible to stand on the points of distinction that cognitive linguistics raises in this regard. It was possible to follow the different opinions on the studied subject to reach important results, the most important of which are: Cognitive linguistics considers language a mental phenomenon and a cognitive function that must be studied in terms of it being a tool of knowledge and organizing information in the mind, and that the process of linguistic acquisition is influenced by the two factors of "experience and interaction with the environment" that play a role in the development of the individual's linguistic abilities; Language acquisition is the result of a combination of the primary brain structures specific to language, cognitive foundations, and the interaction of all of this with the environment, in light of the interconnection of the individual's mental abilities with the organizing components of the brain, and the close relationship between language and knowledge. The individual acquires language by employing mental mechanisms, including: Embodiment, which is the integration of body and mind, and that the body affects how we understand the world and build our perceptions of it, and then express it. In addition to the concept of "mental space", which refers to the temporary mental structures that we use when thinking, speaking, organizing information and interpreting it in specific expressive situations. As for the concept of "schema", it indicates that the process of acquiring, un-derstanding and employing language is done through mental processes, that is, in the form of "conceptual structures" formed from a cognitive structure obtained from previous experiences,

Anahtar Kelimeler

Acquisition, language, linguistics, cognitive, cognitive linguistics.

Kaynakça

• Belkâsimî, Buşrâ, “el-İktisâbu’l-luğavî: ususuhû ve merâhiluhû“. Mecelletu İbn Haldun li’d-Dirâsât ve’l-Ebhâs 2/13 (2022), 205-223.
• Bûbûfâ, Zînaydâ - Stirnîn, Yûsuf, el-Lisâniyyâtu’l-idrâkiyye. Terc. Tahsîn Rezâk ʿAzîz. Bağdâd: Bey-tu’l-hikme, 2012.
• Bûcelâl, Rebîʿ, “el-Lisâniyyâtu’l-ʿirfâniyye“. Mecelletu’l-âdâb ve’l-lugâti ve’l-ʿulûmi’l-insâniyye 2/1 (2018), 235-246.
• Ceydûr, Abdulkerîm, “el-Lisâniyyâtu’l-ʿirfâniyye ve meşâkil taʿallumi’l-lugâti ve iktisâbihâ“. el-ʿAlâme 2/2 (2017), 300-317.
• Chomsky, Noam, el-Luga ve’l-mesʾûliyyet. Terc. Hussâm el-Behnesâvî. Kâhire: Mektebetu Zehrâʾi’ş-şark, 2005.
• Gâlîm, Muhammed, “Hendesetü’t-tevâzî’n-nahvî ve binyetü’z-zihni’l-maʿrifiyye“. Âfâku’l-lisâniyyât. thk. Heysem Serhân. Beyrût: Merkezu Dirâsâti’l-vahdeti’l-ʿArabiyye, 2011, 51-66.
• İbn Dehmân, ʿUmer, “el-Menhecu’l-ʿirfânî fi’l-mekâmi’t-terbevî“. Dirâsât fi’l-lisâniyyâti’l-ʿirfâniyye ez-zihn ve’l-luga ve’l- vakı‘. thk. Sâbir el-Habâşa. Riyâḍ: Dâru Vucûh li’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 2019, 119-144.
• Kâsimî, Alî, Lugatu’T-Tifli’l-ʿarabî: dirâsât fi’s-siyâseti’l-lugaviyye ve ʿilmi’l-luga’n-nefsî. Beyrût: Mektebetu Lübnân Nâşirûn, 2009.
• Mukaddimînî, Habîb, “et-Tahlîlu’d-delâlî fi’l-mukârebeti’l-ʿirfâniyye“. Dirâsât fi’l-lisâniyyâti’l-ʿirfâniyye ez-zihn ve’l-luga ve’l-vakı‘. thk. Sâbir el-Habâşe. Riyâḍ: Dâru Vucûh li’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 2019, 93-118.
• Sehâliyye, Abdulhakîm, “Usûsu’l-lisâniyyâti’l-ʿirfâniyye: el-munTalakât ve’l-itticâhâtu’l-muʿâSırâ“. Dirâsât MuʿâSıra 6/2 (2022), 29-39.
• Süleymân Ahmed, ʿAtıyye, el-İstiʿâratu’l-kurʾâniyye fî ḍavʿi’n-nezariyyeti’l-ʿirfâniyye: en-numûzecu’ş-şebekî, el-binye’t-teSavvuriyye, en-nezariyyetu’l-ʿirfâniyye. Kâhire: el-Ekâdîmiyyetu’l-hadîse li’l-kitâbi’l-câmiʿî, 2014.
• Tuʿme, Abdurrahmân Muhammed, “el-Buʿdu’z-zihnî fi’l-lisâniyyâti’l-ʿirfâniyye: medhal mefâhîmî“. Dirâsât fi’l-lisâniyyâti’l-ʿirfâniyye ez-zihn ve’l-luga ve’l-vakı‘. thk. Sâbir el-Habâşe. Riyâḍ: Dâru Vucûh li’n-neşr ve’t-tevzîʿ, 2019, 13-56.
• Tuʿme, Abdurrahmân Muhammed, “et-Tefsîru’l-ʿirfânî li’z-zavâhiri’l-muʿcemiyye ve’d-delâliyye: dirâse fi’l-ensâki’s̱- s̱ ekâfiyye ve’t-tevâSuliyye“. Mecelletu Kulliyyeti’l-âdâb – Câmiʿatu’l-Kâhire 82/2 (2022), 55-101.
• Zenâd, Ezher, Nezariyyât lisâniyye ʿirfâniyye. Tûnis: Dâru Muhammed Alî li’n-neşr; el-Cezâʿir: Menşûrâtu’l-ihtilâf; Beyrût: ed-Dâru’l-ʿArabiyye li’l-ʿulûm nâşirûn, 2010.