Gazneli Sultanların Ölüm Sebepleri

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 3, 145 - 172, 31.12.2021

Kemal Demir

Öz

İki yüzyıldan fazla siyasî hayatını sürdürmüş olan Gazneliler Devleti’nin Türk İslam devletleri arasındaki yeri ve önemi şüphesiz çok mühimdir. Bu süreç boyunca siyasi sınırlarını Horasan, Hârezm, Taberistan, Irâk-ı Acem, Sind ve Kuzey Hindistan’a kadar genişletmiş ve özellikle günümüz Afganistan ve Hindistan coğrafyasında İslamiyet’in yayılmasında büyük rol oynamışlardır. Bu çalışmada ise hayatlarını savaşlarda geçirmiş hem siyasi sınırlarını hem de İslamiyet’i yaymak için çaba göstermiş olan Gazneli Sultanların ölüm sebepleri ele alınmıştır. Sultanların ölüm sebepleri arasında doğal ölümler olduğu gibi taht mücadelesi için veliahtların birbirlerini öldürmesi sonucu devlet içinde büyük sorunlara yol açacak süreçler de ortaya çıkmıştır. Yirmi iki farklı sultanın incelendiği bu çalışmada her sultanın hayatı hakkında kısaca bilgiler verildikten sonra ölüm sebebi, şekli, zamanı vb. durumları hakkında bilgiler verilmiştir. Araştırmanın kaynaklarını çağdaş ve çağdaş olmayan temel İslam kaynakları başta olmak üzere çeşitli araştırma eserler oluşturmuştur. Çalışma ele alınırken nitel araştırma yöntemleri kullanılmış ve elde edilen veriler mukayese edilerek analiz edilmiştir.

Having been able to maintain it’s political life more than 2 centuries, Ghaznavids importance was among the greatest in the Turk-Islamic countries. Through this duration, Ghaznavdis expeaed it’s political borders to Khorasan, Khwarazm, Tabaristan, Ajam of Iraq, Sindh and North India. Ghaznavids especially played a great role spreading muslim religion in today’s Afghanistan and India. Ghaznavid Sultan’s, whose life spent in wars and spreading Muslim religion, was targeted in this article with cause of deaths. Of course with natural causes, we can simply count the reasons like fighting for the throne which caused great deal of problems in the state. Investigating twenty two Sultans in this article, one should easily understand basics of these twenty two Sultan’s life, cause of death, how and when etc. Article’s sources are contemporary and non-contemporary Islamic resources. While doing the research, qualitative studies of work/approach was intended and datas gathered was comparisoned.

Anahtar Kelimeler

Gazneliler, Sultan, Sebük Tegin, Mahmud, Mes’ûd, Tuğrul Bozan

Kaynakça

• Akçay, Filiz. “Ebû Saîd Abdulhay Dahhâk b. Mahmûd Gerdîzi’nin ‘Zeynü’l-Ahbâr’ Adlı Eserinin Tâhiriler, Saffâriler, Sâmâniler ve Gazneliler ile İlgili Bölümlerinin Türkçe Tercümesi ve Değerlendirilmesi.” Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi, Ordu, 2015.
• Al-Utbi, Muhammed b. Abdülcebbâr. The Kitab-ı Yamini Historical Memoirs of The Amîr Sabaktagin, and The Sultan Mahmûd of Ghazna, Early Conquerors of Hindustan, and Founders of The Ghaznavide Dynasty, trans. James Reynold. London: 1858.
• Barthold, Wilhem., “Alp Tegin” MEB İslam Ansiklopedisi 1 içinde. (Eskişehir: MEB Yayınları, 2001), 386.
• Bosworth, Clifford Edmund. The Ghaznavids Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994-1040. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers, 1992.
• Bosworth, Clifford Edmund. The Later Ghaznavids Splendour and Decay The Dynasty in Afghanistan and Northern India, 1040-1186. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers, 2015.
• Bosworth, Clifford Edmund., “Mahmûd b. Sebüktigin” The Encyclopaedia of Islam New Edition in 6. (Leiden: Brill, 1991), 65-66.
• Bosworth, Clifford Edmund., “Mas‘ûd b. Mahmûd” The Encyclopaedia of Islam New Edition in 6. (Leiden: Brill, 1991), 780.
• Bosworth, Clifford Edmund., “Mawdûd b. Mas‘ûd” The Encyclopaedia of Islam New Edition in 6. (Leiden: Brill, 1991), 871-872.
• Ebu’l-Fazl Muhammed b. Hüseyin-i Beyhakî. Târîh-i Beyhakî, çev. Necati Lugal. Ankara: TTK Yayınları, 2019.
• el-Esterâbâdî, Muhammed Kāsım Hindûşâh b. Gulâm Alî. Tarih-i Firişte, tashih eden: Muhammed Rıza Nasırî, dijitale geçiren: Merkez-i tahkikât-i Rayane-i Kaime-i İsfahan. Tahran: Encümen-i Asar ve Mufahir-i Ferhengi, ty.
• Khan, Ghulam Mustafa. A History of Bahram Shah of Ghaznin. Panjab: 1955.
• Göksu, Erkan. “Alptegin: Köle Pazarından Gazne Tahtına,” Türk Dünyası Araştırmaları 191, (Nisan 2011): 97-116.
• Göksu, Erkan. Afganistan ve Hindistan’ın İhtişamlı Hanedanı Gazneliler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2021.
• Hamdullah Müstevfî’yi Kazvinî. Târih-i Güzide, çev. Mürsel Öztürk. Ankara: TTK Yayınları, 2018.
• Hândmîr, Târîh-i Ḥabîbü’s-Siyer fî Aḫbâri Efrâdi’l-Beşer c.2. Tahran: İntişârât-i Kitâb-i Furuşi, 1380.
• İbn Kesir. El-Bidaye ve’n-Nihaye c.12, çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2017.
• İbnü’l-Esir. El-Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi c.8-11, çev. Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın. İstanbul: Bahar Yayınları, 1987.
• Kadı Ahmed Gaffârî-i Kazvînî. Tarîh-i Cihânârâ. Tahran: 1342.
• Kafesoğlu, İbrahim., “Mahmud Gaznevi” MEB İslam Ansiklopedisi 7 içinde. (Eskişehir: Meb Yayınları, 2001), 173-183.
• Karakoç, Haşim. “Kâdı Beyzâvî ve Nizâmu’t-Tevârîh’inin Edisyon Kritiği ve Tahlili.” Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Kırıkkale, 1998.
• Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi I.Cilt Kuruluş Devri. Ankara: TTK Yayınları, 2016.
• Köymen, Mehmet Altay., “Sencer,” MEB İslam Ansiklopedisi 10 içinde. (Eskişehir: MEB Yayınları, 2001), 486-493.
• Merçil, Erdoğan. Afganistan ve Hindistan’da Bir Türk Devleti Gazneliler (Siyaset, Teşkilât, Kültür). İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2014.
• Merçil, Erdoğan. Gazneliler Devleti Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1989.
• Merçil, Erdoğan., “Alp Tegin” TDV İslam Ansiklopedisi 2 içinde. (İstanbul: TDV Yayınları, 1989), 525-526.
• Merçil, Erdoğan., “Behram Şah” TDV İslam Ansiklopedisi 5 içinde. (İstanbul: TDV Yayınları, 1992), 357-358.
• Merçil, Erdoğan., “Mahmûd-ı Gaznevî” TDV İslam Ansiklopedisi 27 içinde. (Ankara: TDV Yayınları, 2003), 362-365.
• Merçil, Erdoğan., “Mes’ûd b. Mahmûd-ı Gaznevî” TDV İslam Ansiklopedisi 29 içinde. (Ankara: TDV Yayınları, 2004), 346-347.
• Merçil, Erdoğan., “Mevdûd b. Mes’ûd-i Gaznevî” TDV İslam Ansiklopedisi 29 içinde. (Ankara: TDV Yayınları, 2004), 431-432.
• Merçil, Erdoğan., “Sebük Tegin” TDV İslam Ansiklopedisi 36 içinde. (İstanbul: TDV Yayınları, 2009), 262-263.
• Minhâc-i Sirâc el-Cûzcânî. Tabakât-ı Nâsırî Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar, çev. Erkan Göksu. Ankara: TTK Yayınları, 2015.
• Miskeveyh Ebû Ali Ahmed b. Muhammed. Tecâribü’l-Ümem, çev. Kıvameddin Burslan. Ankara: TTK Yayınları, 2016.
• Muhammed b. Hâvendşâh b. Mahmûd Mîrhând. Gazneliler Ravzatu’s-Safâ (Mülûk-i Gazneviyye)¸ çev. Erkan Göksu. İstanbul: Kronik Kitap, 2017.
• Nazım, Muhammad. The Life and Times of Sultan Mahmûd of Ghazna. Cambridge: Cambridge At The University Press, 1931.
• Nazım, Muhammad., “Mes’ûd” MEB İslam Ansiklopedisi 8 içinde. (Eskişehir: MEB Yayınları, 2001),133-134.
• Nazım, Muhammad., “Mevdûd” MEB İslam Ansiklopedisi 8 içinde. (Eskişehir: MEB Yayınları, 2001), 162-163.
• Nerşahî. Nerşahînin Târîh-u Buhârâsı, çev. Abdullah Duman. İstanbul: Ayışığıkitapları, 2013.
• Nizâmü’l-Mülk. Siyâset-Nâme, çev. Mehmet Altay Köymen. Ankara: TTK Yayınları, 2018.
• Öntürk, Vural, “Gaznelilerde Bir Şehzade Düşmanı: Hâcibü’l-Hüccâb Tuğrul Bozan” Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 36, (2017): 345-359.
• Özaydın, Abdülkerim. Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118) Ankara: TTK Yayınları, 1990.
• Özkuzugüdenli, Bülent. “Hasan-ı Yezdî’nin Câmi‘u’t-Tevârîh-i Hasenî İsimli Eserinin Selçuklular Kısmı (Giriş-Farsça Metin-Türkçe Tercüme).” Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2014.
• Soylar, Nurullah. “Şebânkâreî’nin Mecmau’l-Ensâb Fi’t-Tevârîh Adlı Eseri (Çeviri ve Değerlendirmesi).” Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri, 2018.
• Topal, Halil İbrahim. “Cenâbî Mustafa Efendi, Dürr-i Meknûn ve Sırr-ı Masûn (İnceleme ve Çeviri Metin vr:1b-107a).” Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 2018.
• Zeki, İzzetullah, “Gazne’siz Gazneli Devleti: Hüsrev Melik Dönemi (1160-1186),” SUTAD 46, (Ağustos 2019): 269-278.
• Zeki, İzzetullah. “Sultan Abdürreşîd Dönemi Gazneli Devleti’ndeki Olayların Temel Kaynaklara Yansıması,” USAD 10, (Bahar 2019): 161-178.
• Zeki, İzzetullah. Gazneli Mahmud’un Din Politikası. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019.
• Zeki, İzzetullah. Horasan’da Hâkimiyet Mücadelesi (821-1005) Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler, Simcûrîler. Konya: Çizgi Kitabevi, 2020.