Herakleitos’un Logos Felsefesi Bağlamında Panpsişizmin Arkeolojisi

Yıl 2021, , 91 - 110, 30.12.2021

İbrahim Körpe

https://doi.org/10.51404/metazihin.1024887

Öz

Bu çalışmada Herakleitos’un logos hakkındaki görüşleri ile panpsişizmin zihin kuramı arasında bazı yakın temaslar olduğu iddia edilerek Herakleitos’un logos anlayışının, panpsişizmin zihin kuramının temellerini kuran öğretilerden biri olduğu iddia edilmiştir. Buna göre ilk olarak logos kavramının “genel rasyonel ilke, yasa ya da kural” ve “akılsallık, düşünme yetisi” anlamları üzerinde durulmuştur. Logosun bu anlamlar merkezinde panpsişizmin temel niteliklerinden bir tanesi olan “bilincin temel olduğu” ilkesiyle yakından ilişkili olduğuna değinilmiştir. Çalışmada ayrıca logosun insan zihni başta olmak üzere tüm her şeyde ortak olan temel bileşen, unsur olduğuna değinilmiştir. Bu düşüncenin de panpsişizmin ikinci temel niteliği olan, zihinselliğin tüm varlıklarda belirli derecelerde var olan temel nitelik olduğu fikri ile yakın temasının kurulması hedeflenmiştir. Çalışmada ayrıca panpsişizmin bilimlerde başlangıç noktası itibariyle bilincin ya da zihinselliğin yok sayılmasının yanlış olduğu eleştirisinin, Herakleitos’un “çok şey bilmenin bilgelik olmadığı” görüşü ile yakın temas içinde olduğuna değinilmiştir. Buna göre Herakleitos açısından logosu idrak etmeden bilmek bilgelik değildir. Panpsişizm açısından da bilimler başlangıç noktasında metot olarak “gerçekte var olanın fiziksel olduğu” ön kabulünü benimsedikleri ve “doğanın temel niteliği olarak” bilinci, zihinselliği yok saydıkları için yöntemsel bir yanlış içindedir.

Anahtar Kelimeler

zihin, logos, panpsişizm, herakleitos, fragmanlar

The Archeology of Panpsychism within the Context of Heraclitus’ Philosophy of Logos

Öz

In this study, it is claimed that there are some close relationships between Heraclitus' views on logos and panpsychism's theory of mind, and that Heraclitus's understanding of logos is one of the teachings that establishes the foundations of panpsychism's theory of mind. Based on that, the paper emphasizes the meanings of “general rational principle, law or rule” and “rationality, ability to think” of the concept of logos. Regarding these meanings, it is pointed out that logos is closely related to the principle that "consciousness is fundamental," which is one of the basic characteristics of panpsychism. It is also pointed out that logos is the basic component, the element that is common to all things, especially the human mind. The paper aims to establish a close relationship between this idea and the idea that mentality, which is the second basic feature of panpsychism, is the basic quality that exists in all beings to certain degrees. In this study, it is also designated that the criticism of panpsychism that ignoring consciousness or mentality as a starting point in sciences is wrong, is related with Heraclitus' view that "knowing a lot is not wisdom." Accordingly, for Heraclitus, knowing logos without realizing it is not wisdom. In terms of panpsychism, too, the sciences are in a methodological error as they adopt the pre-acceptance that "what actually exists is physical" as a method at the starting point and ignore the consciousness and mentality "as the basic quality of nature."

Anahtar Kelimeler

mind, logos, panpsychism, Heraclitus, fragments

Kaynakça

• Arıcı, M. (2019). “Zihin Felsefesi: Ben Nerede, Zihin Bedensiz Var Olabilir mi?” Murat Arıcı (Der.), Felsefeye Giriş: Temel Problemlere Sistematik Yaklaşım içinde (s. 107-152). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Arıcı, M. (2014). “Materyalizm, Fenomenal Özne ve Ontolojik Statüsü.” Beytül Hikme Felsefe Dergisi, 4(2): 01-13. Alındığı URL: http://www.beytulhikme.org/DergiTamDetay.aspx?ID=152&Detay=Ozet
• Arslan, A. (2016). İlkçağ Felsefe Tarihi: Sokrates Öncesi Yunan Felsefesi. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Bailey, A. (2019). “Dipnot: Zihin Felsefesi-Önümüzdeki On Yıl.” Andrew Bailey (Der.), Zihin Felsefesi içinde (s. 351-363). Çev. Füsun Doruker. Ankara: Fol Yayınları.
• Cevizci, A. (2012). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.
• Cornford, F. M. (2021). Bilgeliğin Başlangıcı. Çev. Şahin Filiz, Fatih Özeş. İstanbul: Say Yayınları.
• Cornford, F. M. (2020). Dinden Felsefeye. Çev. Özgüç Orhan. İstanbul: Albaraka Yayınları.
• Dürüşken, Ç. (2020). Antikçağ Felsefesi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Gökberk, M. (1998). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Guthrie, W. K. C. (2011). Yunan Felsefe Tarihi: Sokrates Öncesi İlk Filozoflar ve Pythagorasçılar. Çev. Ergün Akça. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Jeager, W. (2011). İlk Yunan Filozoflarında Tanrı Düşüncesi. Çev. Güneş Ayas. İstanbul: İthaki Yayınları
• Hadot, P. (2012). Ruhani Alıştırmalar ve Antik Felsefe. Çev. Kübra Gürkan. İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Herakleitos. (2005). Fragmanlar. Çev. Cengiz Çakmak. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Herakleitos. (2016). Fragmanlar. Çev. Arzu Akgün. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Herakleitos. (2019). Fragmanlar. Çev. Güvenç Şar, Erdal Yıldız. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Herakleitos. (2020). Fragmanlar. Çev. C. Cengiz Çevik. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ferry, L. (2018). Gençler İçin Batı Felsefesi. Çev. Devrim Çetinkasap. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Heil, J. (2020). Zihin Felsefesi, Çağdaş Bir Giriş. Çev. Seda Akbıyık, Merve Bilgili. İstanbul: Küre Yayınları.
• Kranz, W. (2014). Antik Felsefe Metinler ve Açıklamalar. Çev. Suat Y. Baydur. İstanbul: Cinius Sosyal Yayınlar
• Mandik, P. (2014). This is Philosophy of Mind, An Introduction. Wiley Blackwell.
• Onur, F. (2019). “Bilinç Problemi ve Panpsişizm.” MetaZihin: Yapay Zeka ve Zihin Felsefesi Dergisi, 2(1): 67-91 . Alındığı URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/metazihin/issue/46637/548944
• Priest, S. (2018). Zihin Üzerine Teoriler. Çev. Ayhan Dereko. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Revonsuo, A. (2016). Bilinç, Öznelliğin Bilimi. Çev. Selim Değirmenci. İstanbul: Küre Yayınları.
• Skirberg, G. ve Gilje, N. (2014). Antik Yunan’dan Modern Dönem’e Felsefe Tarihi. Çev. Emrah Akbaş, Şule Mutlu. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Solomon, R. C. ve Higgins, K. M. (2013). Felsefenin Kısa Tarihi. Çev. Mustafa Topal. İstanbul: İletişim Yayınları.