On Dokuzuncu Yüzyıl Türk Romanında Acıma veya Merhamet Uyandıran Bir Durum Olarak Yoksulluk

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 48 - 65, 30.06.2021

Ahmet Ferhat Özkan

Öz

İlk Türk romancıları, kadının toplumdaki konumu veya Batılılaşma gibi konularda birbiri ardına tezli romanlar yazmışlarsa da gündelik hayattaki yoksulluk, bu dönem yazarları için başat bir problem olamamıştır. On dokuzuncu yüzyılda Türk romancılığının hem eser sayısı hem de okur üzerindeki etkisi bakımından en önemli yazarı Ahmet Mithat, yoksulluğu Osmanlı coğrafyasından daha çok Avrupa’ya veya Osmanlı coğrafyasındaki gayrimüslimlere yakıştırır. Ekonomiye dair Türkçedeki ilk kuramsal iktisat metinlerini de yazan Ahmet Mithat, açlıkla ve evsizlikle sonuçlanan bir yoksulluk yerine orta sınıf bireyin daha çok para kazanması ile ilgilenir. Halit Ziya ise realist tavrının da bir sonucu olarak yoksulluğu daha çarpıcı bir şekilde işler. Yoksulluk ve Türk romanı bağlamındaki ikinci bir tespit ise yoksulluğun birey ve toplum üzerindeki olumsuz etkileri konu edildiğinde, bu durumun okurda uyandırdığı duygunun saiklerinin sorgulanmasının gerekliliğidir. Bu noktada merhamet ve acıma duyguları arasında bir ayrım yapılması hem romanların tasnifi hem de bu dönemin düşünsel nitelikleri bakımından oldukça önemlidir. Bunun ardından, on dokuzuncu yüzyıl Türk romanında yoksulluk karşısında doğan duygunun kaynağını dinden alan bir merhameti mi yoksa Aydınlanma değerlerine dayanan bir acıma duygusunu mu doğurduğu sorusu sorulmalıdır. Bu nedenle, bu çalışmada öncelikle politik bir tavrı da işaret eden bu iki duygu arasındaki farka odaklanılacak, bu iki duygunun toplumsal tarihleri incelenecek, daha sonra ise on dokuzuncu yüzyıl Türk romanında yoksulluk ve bu yoksulluğun hangi duyguya, başka bir deyişle hangi değerler dizgesine tekabül ettiği sorusunun cevapları aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

Merhamet, Acıma, Yoksulluk, On Dokuzuncu Yüzyıl Türk Romanı.

Kaynakça

• Ahmed Midhat. (2011). Ahmet Metin ve Şirzad. (S. Ayhan ve L. A. Çanaklı, Haz.). Bursa: Dörtrenk.
• Ahmed, S. (2015). Duyguların Kültürel Politikası. (S. Komut, Çev.). İstanbul: Sel.
• Ahmet Mithat. (2000a). Hayret/Bahtiyarlık. (N. Sağlam, Haz.). Ankara: TDK.
• Ahmet Mithat. (2000b). Felatun Bey ile Rakım Efendi. (K. Yetiş, F. Andı ve N. Birinci, Haz.). Ankara: TDK.
• Ahmet Mithat. (2001). Firkat. F. Gökçek (Haz.), Letâif-i Rivâyat içinde . İstanbul: Çağrı.
• Ahmet Mithat. (2017a). Dürdane Hanım. (M. F. Andı, Haz.). Ankara.
• Ahmet Mithat. (2017b). Paris’te Bir Türk. (E. Ülgen, Haz.). Ankara: TDK.
• Ahmet Mithat. (2017c). Henüz 17 Yaşında. (N. Sağlam, Haz.). Ankara: TDK.
• Ahmet Rasim. (2019). Endişe-i Hayat. Ö. İldeş (Haz.), Hikâye ve Romanları-II içinde . Ankara: Kurgan.
• Ardıç, B. (2002). Hadislerde Merhamet Kavramı. Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı.
• Arendt, H. (2017). Devrim Üzerine. (O. E. Kara, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Aristoteles. (2000). Retorik. (M. H. Doğan, Çev.). İstanbul: YKY.
• Aslan, H. (2019). Halit Ziya Hikâyesine Tematik Bir Bakış. İstanbul: Kurgan.
• Çağın, Ş. (2016). Halit Ziya Uşaklıgil’in Eserlerinde Esaret. Yeni Türk Edebiyatı, (14), 25–42.
• Çağrıcı, M. (2004). Merhamet. İslam Ansiklopedisi. TDV. https://islamansiklopedisi.org.tr/merhamet adresinden erişildi.
• Çıkla, S. (2004). Kültür Değişmeleri ve Servet-i Fünun. Ankara: Akçağ.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1999). Tanzimat’ta İçtimai Hayat. Tanzimat içinde (ss. 619–659). Ankara: MEB.
• Gürpınar, H. R. (2015). Tesadüf. (C. Yalvarı, Haz.). İstanbul: Papersense.
• Gürpınar, H. R. (2018). İffet. (E. Tombul, Haz.). İstanbul: Dergâh.
• Huyugüzel, Ö. F. (2015). Sefile Romanına Dair. Ö. F. Huyugüzel (Haz.), Sefile içinde . İstanbul: Özgür.
• Işın, E. (1985). Osmanlı Modernleşmesi ve Pozitivizm. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. İletişim.
• Işın, E. (2014). Dört Ayaklı Belediye ya da İstanbul Köpekleri. İstanbul’da Gündelik Hayat içinde . İstanbul: YKY.
• Kalın, Y. (2016). İletişim Teknolojileri ve Dünya Görüşleri/Değer Yapıları. Değerler Bilançosu: Beyaz Kitap içinde . Konya: Çizgi.
• Kaplan, M. (2000). Hikâye Tahlilleri. İstanbul: Dergâh.
• Kaplan, Y. İ. (2018). Asır Sonu Edebiyatında Yoksulluğun İzlerini Aramak. 11 Mayıs 2019 tarihinde https://t24.com.tr/k24/yazi/serveti-funun-ve-yoksulluk,1850 adresinden erişildi.
• Kaymaz, K. (2008). İlk Türk Kadın Yazarlarından Emine Semiye Hanım, Hayatı Ve Eserleri. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı.
• Kılınçoğlu, D. T. (2017). İktisadi Düşünce Kaynağı Olarak Edebiyat. İktisat ve Diğer Bilimler içinde (ss. 231–266). İstanbul: İletişim.
• Konstan, D. (2001). Pity Transformed. London: Duckworth.
• Lee, V. ve Anstruther-Thomson, C. (1912). Beauty & Ugliness and Other Studies in Psychological Aesthetics. London: John Lane.
• Mardin, Ş. (1990). Türkiye’de İktisadi Düşüncenin Gelişmesi (1938-1918). Makaleler 2: Siyasal ve Sosyal Bilimler içinde . İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (1991). Tanzimat ve Aydınlar. Türkiye’de Din ve Siyaset içinde . İstanbul: İletişim.
• Mardin, Ş. (2013). Türk Modernleşmesi. İstanbull: İletişim.
• McLuhhan, M. (2014). Gutenberg Galaksisi: Tipografik İnsanın Oluşumu. (G. Ç. Güven, Çev.). İstanbul: YKY.
• Mehmed Celal. (2001). Bir Kadının Hayatı. (A. Özalp, Haz.). İstanbul: Anka.
• Mermutlu, B. (2004). Sosyal Düşünce Tarihimizde Şinasi. İstanbul: Kaknüs.
• Mithat, A. (2018). Taaffüf. (A. Ş. Çoruk, Haz.). Ankara: TDK.
• Nussbaum, C. M. (2001). Upheavals of Thought: The Intelligence of the Emotions. Cambridge: Cambridge University Press.
• Orhan, O. (2017). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh.
• Parla, J. (2003). Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim.
• Ratcliffe, S. (2008). On Symphaty. Oxford: Clarendon Press.
• Sağıroğlu, B. (2005). Nemide’ye Dair. B. Sağıroğlu (Haz.), Nemide içinde . İstanbul: Özgür.
• Sarıdoğan, K. (2014). Dağarcık Dergisinin Çeviri Yazısı, Sistematik İndeksi ve Tahlili. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sezai, S. P. (2017). Sergüzeşt. (Y. Çavdar, Haz.). Konya: Palet.
• Sırrı, A. (1938). Edebiyat Tarihi Dersleri. İstanbul: Kanaat.
• Spelman, E. V. (1997). Fruits of Sorrow: Framing Our Attention to Suffering. Boston: Beacon Press.
• Sznaider, N. (1998). The Sociology of Compassion : Cultural Values, 2(1), 117–139.
• Tahir, M. (2019). Netice-i Sa’y ve Kayınvalide. (Ç. Günay-Erkol, Haz.). Konya: Palet.
• Tanpınar, A. H. (2008). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: YKY.
• Tarım, R. (2000). Mehmet Rauf’un Hayatı ve Hikâyeleri Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Akçağ.
• Todorov, T. (2019). Aydınlanma Zihniyeti. (A. N. Bingöl, Çev.). İstanbul: BGST.
• Uşaklıgil, H. Z. (2006). Ferdi ve Şürekası. (S. Öz, Haz.). İstanbul: Özgür.
• Uşaklıgil, H. Z. (2015a). Sefile. (Ö. F. Huyugüzel, Haz.). İstanbul: Özgür.
• Uşaklıgil, H. Z. (2015b). Mai ve Siyah. (E. Doğan, Haz.). İstanbul: Özgür.