Budizm ve Uygurcada Sutralar

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 101 - 114, 30.06.2024

Ayşegül Gözel

Öz

Köktürklerle başlayan yazı geleneği Uygurların yerleşik hayata geçmesiyle birlikte gelişmiştir. Bu yeni durum
dinî, sosyal ve kültürel yönden Uygurları etkilemiştir. Manihaizm resmî devlet dini olarak kabul edilmiştir.
Bunun yanında Budizm ve Hristiyanlık da yerleşik hayata geçen Uygurların arasında yayılmıştır. Yeni dinleri
benimseyen Türkler bu dinlerin kutsal metinlerini Türkçeye çevirmişlerdir. Yeni yaşam şeklinin ürünü olan
Budist Uygur edebiyatı, çevrilen eserler sayesinde oldukça zengindir.
Buda’nın düşünce siteminin ürünü olan kutsal metinler, onun öğretilerini takip eden inananlar aracılığı ile
birçok topluma yayılmıştır. Girdiği her kültüre kolayca uyum sağlayan Budizm’in kutsal metinleri Soğut,
Tohar, Çin, Tibet dillerine, oradan da diğer dillere çevrilmiştir. Uygurca çeviriler çoğunlukla Çinceden
yapılmıştır. Tripitaka (üç sepet) Budizm’in kutsal metinlerinin külliyatıdır. Sutralar da bu külliyat içinde
özellikle önemlidir. Buda’nın bizzat verdiği vaazların toplandığı sutralar Budist Uygur edebiyatının en önemli
yanını oluşturmuştur. Bu makalede Budizm’in ortaya çıktığı Hindistan’daki siyasi ve dinî yapı; Hindistan’da
Budizm’in ortaya çıkmasının nedenleri, Budizm’e kadar olan inanç sitemleri, Budizm’le aynı çağda ortaya
çıkan din ve felsefeler ele alındı. Sidharta Gotama’nın Buda olmadan önceki yaşantısı, arayış süreci ve
aydınlanması anlatıldı. Budizm’in temel felsefesi, Nirvana’ya erme yolları, Budizm’in kutsal metinleri ve bu
metinlerin en önemli kısmını oluşturan sutralar ele alındı. Kutsal kitaplar incelenirken önce tripitaka olarak
adlandırılan üç kitap grubu açıklandı. Bu kitaplar arasında en önemli kısmı oluşturan sutraların Pali dilinde
adları da verilmiştir. “Budist Uygurcada Sutralar” bölümünde ise Uygurcaya çevrilen sutralar ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hindistan, Din, Budizm, Buda, Sutra

Kaynakça

• Arat, R. R. (1965). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Atasağun, G. (2002). “Dinler Tarihi Bibliyografya Denemesi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/13, 237-267.
• Atasağun, G. (2006). “Jainizm”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/21, 267-297.
• Elverskog, J. (1997). Uygur Buddhist Literature. Turnhout. Brepols Publishers.
• Geng, S. (2002). Budist Uygur Edebiyatı. Türkler Ansiklopedisi. c. 3, 1442-1469
• Güngören, İ.(2001). Buda ve Öğretisi. İstanbul: Yol yayınları.
• Kaya, K. (1999). Buddhistlerin Kutsal Kitapları. Ankara: İmge Kitapevi.
• Kaya, K. (2017). Buddhizm Sözlüğü. Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Mircea, E. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, c. I-II, Çev. A. Berktay. İstanbul: Alfa yayınları.
• Mohapatra, A. R (2003) Budizm. (Çev. H. Işık). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/16, 169-181.
• Mohapatra, A. R. (2002). Hinduizm. (Çev. H. Işık). Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/13, 211-227.
• Nakamura, H. (2012). Buddha, Çev. Z. Seyhan. Ankara: Türkiye İş bankası Kültür yayınları.
• Oda, J. (2015). Study of the Buddhist Sūtra called Säkiz Yükmäk Yaruq or Säkiz Törlügin Yarumïš Yaltrïmïš in Old Turkic. Berliner Turfantexte XXXIII. Turnhout: Brepols Publishers.
• Tekin, Ş. (1965). Uygur Edebiyatı Meseleleri (Şekiller- Vezinler). Türk Kültürü Araştırmaları. c. II/1-2, 26-67.
• Tekin, Ş. (1993). Eski Türklerde Yazı, Kağıt, Kitap ve Kağıt Damgaları. İstanbul: Eren kitapevi yayınları.
• Tezcan, S. (1978). En Eski Türk Dili ve Yazını. Bilim Kültür ve Öğretim Dili Olarak Türkçe. s. 272- 323.
• Tokyürek, H. (2019). Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Manihaizm Terimleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Yunusoğlu, M. K. (2016). Budist Türk Çevresi Eserlerde Metaforlar. Ankara: Türk Dil Kurumu.