Eleştirel Düşünme Öğrenimi Üzerine Bir Uygulama: Sokrates’in Savunması

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 115 - 136, 30.06.2024

Mustafa Yeşil

Öz

Eleştirel düşünmenin ne olduğunu ve nasıl işlediğini salt tanımsal ve kuramsal aktarımlarla değil de belirli
pratik uygulamalarla açıklamak onun hem işlevinin anlaşılmasını hem de kazanımlarının artırılmasını
kolaylaştırmaktadır. Argüman belirlenimi, karakter yansıtımı ve duyguya başvuru eleştirel düşünme
etkinliğinin üç temel işleyişidir. Sokrates’in Savunması (SS) anlatı akışından ibaret bir metin olmakla birlikte
ondaki argümanların seçilip ayırt edilmesi, yeniden yapılandırılması ve haritalanması sadece eleştirel
düşünmenin uygulamalı bir şekilde öğrenilmesine değil ayrıca Sokrates’in kendini savunma biçiminin daha
belirgin bir şekilde anlaşılmasına da yardımcı olmaktadır. İkna girişimini argümanlara dayandırmak eleştirel
düşünme etkinliğinin işleyiş esasıdır. Argümanların belirlenememesi ve onların ögelerinin seçilip ayırt
edilememesi durumunda neyin eleştirilmesi yani savunulması veya çürütülmesi gerektiği belirsiz
kalmaktadır. SS’nin anlatı akışından Sokrates’in savunmasını argümanlara dayandırdığı açıkça
anlaşılmaktadır. Filozof karakter yansıtımı ve duyguya başvuru nitelikli söylemleri zaman zaman kullansa da
bunlar onun savunmasını kendi lehine doğrudan etkileyecek düzeyli açıklamalar değildir. Onun dinleyicinin
duygularını okşayacak yani onların işitmek istedikleri şeyleri söyleyecek şekilde konuşmak yerine ölüme
mahkûm edilme pahasına doğruları söylemekten vazgeçmemesi bu durumun açık bir göstergesidir. Argüman
ortaya koymanın mümkün olduğu durumda muhatabı sadece karakter yansıtımıyla ve duyguya başvuruyla
ikna etmeye çalışmak genel itibariyle bir manipülasyon tekniğidir. Bu türden bir girişimde doğruluk
kolaylıkla göz ardı edilebilmektedir. Bu bakımdan, argümanların belirlenmesini, çözümlenmesini ve
değerlendirilmesini merkeze almayan yani ikna girişimini argümanlardan ziyade karakter yansıtımına ve
duyguya başvuruya dayandıran bir eleştirel düşünme öğrenim planı her hâlükarda sorunludur. Eleştirel
düşünmeyi salt tanımsal ve kuramsal aktarımlarla ilişkilendiren bir girişimin bu türden bir sorunu bırakınız
ortadan kaldırmasını, fark etmesi bile pek olanaklı değildir.

Anahtar Kelimeler

Eleştirel Düşünme, Sokrates’in Savunması, Argüman, Karakter, Duygu.

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2016). Aristophanes’in Eserlerinde Sokrates’in Sofizmi. Felsefe Dünyası, 63, 234-255.
• Anıl, Y. Ş. (1990). Sokrates Davası. Ara Yayıncılık.
• Aristophanes. (1994). Bulutlar. M.E.B. Yayınları.
• Aristoteles. (2022). Retorik. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Banfi, A. (2017). Hukuk ve Retorik. İçinde U. Eco (Ed.), Antik Yunan. Alfa.
• Battelli, M. (2017). Devamlılıklar ve Dönüşümler: MÖ IV. Yüzyılda Yunanistan. İçinde U. Eco (Ed.), Antik Yunan. Alfa.
• Brickhouse, T., & Smith, N. (2004). Plato and the Trial of Socrates. Routledge.
• Brickhouse, T., & Smith, N. D. (2002). The Trial and Execution of Socrates - Sources and Controversies. Oxford University Press.
• Epiktetos. (2020). Düşünceler ve Konuşmalar. İnkılap Kitabevi.
• Friedell, E. (1999). Antik Yunan’ın Kültür Tarihi. Dost Kitabevi Yayınları.
• Miller, P. A., & Platter, C. (2010). Plato’s Apology of Socrates. University of Oklahoma Press.
• Musametov, B. (2021, Aralık 4). Eleştirel Düşünmeye Eleştirel Bir Yaklaşım. 3rd International Symposium on Critical Analytical Thinking.
• Nietzsche, F. (2018). Platon Öncesi Filozoflar. Pinhan Yayıncılık.
• Platon. (2021a). Euthyphron. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon. (2021b). Kriton. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon. (2021c). Phaidon. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon. (2021d). Sokrates’in Savunması. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon. (2022a). Devlet. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Platon. (2022b). Gorgias. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pomeroy, S. B., Burstein, S. M., Donlan, W., T. Roberts, J., & Tandy, D. W. (2020). Antik Yunan’ın Kısa Tarihi. Alfa.
• Yakut, A. S. (2017). Platon’un Phaidon’unda Sokrates’in Savunması. Archivum Anatolicum, 11(1),