II. Gıyâseddin Keyhusrev ve Türkiye Selçuklu Devlet Nizamının Bozulması

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 447 - 468, 31.12.2024

Mustafa Akkuş , Sefer Solmaz

Öz

Türkiye Selçuklu Devleti XIII. yüzyılın en güçlü devleti iken II. Gıyâseddin Keyhusrev’in iktidara gelmesiyle beraber yaşanan hadiseler ve sultanın devlet idaresinden yoksunluğu sebebiyle çok kısa süre içerisinde idari, askerî ve iktisadi yönlerden büyük bir zafiyet içerisine düşmüştür. İslam dünyasını büyük bir buhrana sürükleyen Moğol istilasının yaşandığı bu yüzyılda Türkiye Selçuklularının başında bulunan I. Alâeddin Keykubad, devleti her açıdan tahkim etmiş, dünyayı kasıp kavuran istilaya karşı tedbirler alarak Anadolu’yu asrın en müreffeh toprakları haline getirmiştir. Ancak onun dizayn ettiği idari ve sosyal sistem suikastla öldürülmesi akabinde veliahdı olmayan oğlu Gıyâseddin Keyhusrev tarafından bozulmuş, idari ve sosyal mekanizmanın inhitatı devletin siyasi, askerî ve iktisadi yönlerden çöküşüne sebep olmuştur. II. Gıyâseddin Keyhusrev’in iktidara gelmesinde büyük rol oynayan başta atabeyi Şemseddin Altun-aba olmak üzere dönemin Cemâleddin Ferruh, Taceddin Pervâne, Gürcüoğlu Zahireddin ve Sâdeddin Köpek gibi emîrleri sultan üzerinde tahakküm kurma yarışına girmişlerdir. Bu emîrler içerisinde en hırslı ve azimlisi olan Sâdeddin Köpek, kısa sürede II. Keyhusrev üzerinde nüfuz kurarak etkili bir konuma yükselmiş, rakiplerini bir bir tasfiye edip devlet idaresinde büyük bir güç kazanmıştır. Bu güç hırsı ve yaşanan çekişmeler ilk önce devletin idari yapılanmasını zayıflatmış, İranî unsurların hâkim olduğu sarayın tutumu, Alâeddin Keykubad’ın kurduğu sosyal ve iktisadi nizamı bozmuş ve akabinde Türkmenlerin destek verdiği “Babaîler İsyanı” ile devletin siyasi ve askerî zafiyeti aşikâr olmuştur. I. Keykubad’ın tesis ettiği güçlü Türkiye Selçuklu Devleti’ne saldırmaya cesaret edemeyen ve sınırlarda fırsat gözeten istilacı Moğollar, II. Gıyâseddin Keyhusrev’in iktidara gelmesiyle ortaya çıkan bu zafiyetten yararlanarak Anadolu’yu istila edip Türkiye Selçuklularını tahakküm altına almışlardır. Böylece devlet idaresinde bozulmayla başlayan süreç devletin askerî, sosyal ve ekonomik alandaki gerilemesini hızlandırmış, Moğol boyunduruğuna girmesiyle de mukadder inkıraza doğru sürüklenmiştir

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçukluları, II. Keyhusrev, Türkmenler, Moğollar, Babaîler isyanı, Sâdeddin Köpek.

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Gregory, (1997). Abû’l-Farac Tarihi, C. II, (Doğrul Ö. R. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Akkuş, M. (2016). Moğol Tahakkümü Döneminde Malatya, Uluslararası Geçmişten Günümüze Malatya / Kent-Kültür-Kimlik Sempozyumu, C. II (s. 905-924) Malatya
• Akkuş, M. (2016). Karamanoğullarının Moğol Tahakkümüne Karşı Mücadeleleri, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-II, C. I (s. 320-339) Konya
• Akkuş, M. (2016, Kasım 17-19) Moğol İstilası ve İlhanlılar Döneminde Maraş Bölgesi, Uluslararası Selçuklu Döneminde Maraş Sempozyumu, C. I (s. 201-219) Kahramanmaraş.
• Akkuş, M. (2019) Türkiye Selçukluları’nın Antalya Valilerinden Mübârizeddin Armağanşah, II. Antalya Kongresi, Antalya Kitabı II, (s. 45-48). Antalya
• Akpolat, E.-Taş, M. (2023). Türkiye Selçuklu Sultanlarının Pozitif Kimliklendirmesi ve Yeniden Yapılandırılması. (Yarar, A. Yay.), Türkiye Selçukluları Konya Hanedan Türbesi’ndeki Naaşların Tanzimi Projesi, Konya: Konya Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü Yay.
• Aksarayî, K. M. (2000). Musameratü’l Ahbar (Öztürk, M. Çev.). Ankara: Tarih Kurumu Yay.
• Anonim Selçuknâme (Tarîh-i Âl-i Selçuk) (2014). (Gök, H.İ. – Coşkuner, F. Trc.). Ankara: Atıf Yay.
• Aşıkpaşazade (1970). Aşıkpaşaoğlu Tarihi. İstanbul: 1000 Temel Eser, Milli Eğitim Bakanlığı Yay.
• Bayram, M. (2003). Anadolu Selçukluları Üzerine Araştırmalar. Konya: Kömen Yay.