Review of Manẓūmāh al-Ṣabbān by Muḥammad Ibn ʻAlī al-Sabbān in Terms of Hadith

Yıl 2023, , 455 - 488, 15.03.2023

Ramazan Doğanay

https://doi.org/10.56720/mevzu.1231737

Öz

Numerous independent works on the hadīth method have been written since the 2nd century of the Hijri, but most have not reached the present day. Rāmhurmuzī's (d. 360/971) al-Muhaddis al-fâsil is shown as the oldest hadīth work that has reached us. In this respect, Rāmhurmuzī was accepted as the first turning point. Most of the works in hadīth literature were written in prose style, and some of them were written in poetry. After that, many works in this field were written. Among these, the works of Hatib (d. 463/1071) and Ibn al-Salah (d. 643/1245) are essential as they are turning points. In addition to the prose works mentioned in the science of hadīth, some poetic works have been copyrighted since the 7th century. The poem of Ibn Farāḥ al-Isbīlī (d. 699/1300) was accepted as the first example of this type. After his work, scholars such as al-Huwayyi (d. 693/1294), al-ʻIrāqī (d. 806/1404), al-Bersensi ( d. 808/1406) and al-Suyūṭī (d. 911/1506) wrote al-Fīyah works. Apart from them, al-Firuzâbâdî (d. 817/1415), al-Shumūnnī (d. 821/1419), al-Tīlmisānī (d. 899) /1494), Rāḍī al-Dīn al-Ghazzī (d. 935/1529) and al-Beykûnî (d. 1080/1669) wrote shorter poetic works. The efforts to incorporate the Hadith method into poems accelerated in the seventh century of Hijri. While Ibn Farāḥ al-Isbīlī was the first representative of the works of verse hadith methodology, his last representatives were Muḥammad ibn ʻAlī al-Sabbān. Sabban's Manẓūmāh al-Ṣabbān, which was compiled after these works, is not only a summary of the previous ones but also a discussion of Ibn Farāḥ al-Isbīlī's Gharāmi Ṣaḥīḥ. For this reason, the analysis of this work, an essential poem on hadith methodology, is vital in terms of content and hadīth science. In this poem, Sabban wrote a poem about love and infatuation by following al-Isbili's method and using 44 hadīth terms such as Ṣaḥīḥ, Ḥasan, Ḍaʻīf. In this study, the Ḥadīth method concepts in Manẓūmāh al-Ṣabbān, which is a poetic hadīth methodology, were analyzed in terms of lexicon and terminology. The owner of the poem is Sabbān, one of the 18th-century scholars. Although Sabbān came to the fore with his linguistics, he created a poem using some hadīth method concepts. Sabbān's poetic hadīth work, named Manẓūmāh al-Ṣabbān, was evaluated in terms of hadīth science, and the concepts of hadīth methodology used in this poem were determined. Thus, the relationship between the lexical meaning of the hadith concepts and the lexical meaning of Ṣabbān has been examined, and his aim of writing a work in such a style has been determined by contacting the lexical meanings of the aforementioned concepts. The study is limited to the determination of hadīth method terms used in Manẓūmāh al-Ṣabbān, to reveal the relationship between related concepts and their lexical meanings and to explain Ṣabbān's purpose of writing the hadith method with such a method.

Anahtar Kelimeler

Ṣabbān., Hadith, Usûl, Love, Poem

Muhammed b. Ali es-Sabbân’ın Manzûmetu’s-Sabbân Adlı Eserinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi

Öz

Hicrî ikinci asırdan itibaren hadis usûlüne dair müstakil eserler yazılmış, fakat bunların büyük kısmı günümüze intikâl etmemiştir. Bize ulaşan en eski hadis usûlü eseri olarak Râmhürmüzî’nin (ö. 360/971) el-Muhaddisu’l-fâsıl’ı gösterilmektedir. Bu bakımdan Râmhürmüzî birinci dönüm noktası kabul edilmiştir. Ondan sonra bu alanda birçok eser telif edilmiştir. Bunlar arasında Hatîb (ö. 463/1071) ve İbnü’s-Salâh’ın (ö. 643/1245) çalışmaları birer dönüm noktası olması itibarıyle ayrı bir öneme sahiptir. Hadis ilminde zikredilen mensûr eserlerin yanında, hicrî yedinci asırdan itibaren bazı manzûm eserler de telif edilmiştir. Hadis edebiyatındaki eserlerin büyük kısmı mensûr tarzda telif edilmiş, bir kısmı ise nazım hâlinde kaleme alınmıştır. İbn Ferah el-İşbilî’nin (ö. 699/1300) manzûmesi bu türün ilk örneği kabul edilmiş, onun çalışmasını el-Hüveyyi (ö. 693/1294), el-Irâkî (ö. 806/1404), el-Berşensî (ö. 808/1406) ve Suyûtî’nin (ö. 911/1506) Elfiyye’leri ile el-Fîrûzâbâdî (ö. 817/1415), eş-Şümunnî (ö. 821/1419), İbn Zekrî et-Tilimsânî (ö. 900/1494), Radiyüddîn el-Gazzî (ö. 935/1529) ve el-Beykûnî’nin (ö. 1080/1669) vecîz eserleri takip etmiştir. Hicrî yedinci asırla birlikte hadis usûlünü nazma dökme çalışmaları hızlanmıştır. Manzûm hadis usûlü eserlerinin ilk temsilcisi İbn Ferah el-İşbilî iken son temsilcileri arasında ise Muhammed b. Ali es-Sabbân bulunmaktadır. Bu eserlerden daha sonra telif edilen Sabbân’ın Manzûmetü’s-Sabbân adlı eseri, kendilerinden öncekilerin bir hülâsası olmasının yanı sıra İbn Ferah el-İşbilî’nin Garâmî sahîh’inin muârazasıdır. Bu sebeple hadis usûlüne dair önemli bir manzûme olan bu eserin muhtevâ ve hadis ilmi açısından tahlili önem arz etmektedir. Sabbân bu eserinde, el-İşbilî’nin yöntemini takip etmek suretiyle sahîh, hasen, zayıf gibi 44 hadis ıstılahını kullanarak aşk ve sevdaya dair manzûme yazmıştır. Bu çalışmada manzûm hadis usûlü eseri olan Manzûmetu’s-Sabbân adlı eserde yer alan hadis usûlü kavramları tespit edilmiş, lügat ve ıstılâh manaları açısından tahlil edilmiştir. Bu çalışmanın sahibi, mîlâdî 18. yüzyıl âlimlerinden Sabbân’dır. Sabbân daha çok dilciliğiyle ön plana çıkmış olsa da birtakım hadis usûlü kavramlarını kullanarak bir manzûme oluşturmuştur. Sabbân’ın Manzûmetu’s-Sabbân adlı hadis usûlü eserinin hadis ilmi açısından değerlendirilmesi yapılmış ve bu manzûmede yer verilen hadis usûlü kavramları tespit edilmiştir. Böylece Sabbân’ın hadis kavramlarının ıstılahi manası ile lügavî manası arasında nasıl bir ilişki kurduğu tetkik edilmiş ve söz konusu kavramların ıstılahi manalarıyla irtibat kurularak onun böyle bir üslupla eser yazma amacı tespit edilmiştir. Çalışma, Manzûmetu’s-Sabbân adlı eserde kullanılan hadis usûlü terimlerinin tespiti, ilgili kavramlar ile lügat manaları arasındaki ilişkinin ortaya konulması ve Sabbân’ın böyle bir yöntemle hadis usûlünü yazma amacının izahı ile sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Usûl, Aşk, Manzûm, Sabbân.

Kaynakça

• Agitoğlu, N. (2021). “Molla Ahmed Nas ve Hadis Usûlü İle İlgili Manzum Risalesi”, İlahiyat Araştırmaları, Ed: Nurullah Agitoğlu, İzmir: Duvar Yayınları.
• Aydın, O. (2021). “Manzûm Hadîs Usûlü Katra-i Âsumân Manzûme-i Osmân fî Ulûm-i Hadîs-i Zîşân”, İstanbul: Kitâbî.
• Aydınlı, A. (2005). “Muallak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 30, ss. 309-310). İstanbul: TDV Yayınları.
• Aydınlı, A. (2013). Hadis Istılahları Sözlüğü. 7. Basım. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Bilen, M. (2012). “Ohinli Şeyh Alauddin ve Hadis Usulüne Dair Manzumesi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2012), 87-107.
• Buhârî. (2008). Buhârî (Mevsuâtü’l-Hadisi’ş-şerîf: el-Kütübü’s-Sitte). nşr. Sâlih b. Abdilazîz b. Muhammed b. İbrâhîm Âlü’ş-Şeyh. 4. Basım. Riyâd: Dâru’s-Selâm.
• Burhânuddîn el-Ebnâsî. (1998). eş-Şeze’l-Feyyâh min ʿUlûmi İbni’s-Salâh. thk. Salâh Fethî Hilel. b.y. 2 Cilt: Mektebetu’r-Rüşd.
• Caʿberî. (2000). Rusûmu’t-Tahdîs fî ʿUlûmi’l-hadîs. thk. İbrahim b. Şerîf el-Mîlî. Beyrut: y.y..
• Cebertî. (t.y.) Târîhu ʿacâʾibi’l-âsâr fî’t-terâcim ve’l-ahbâr. 3 Cilt. Beyrut: y.y..
• Cürcânî Seyyid eş-Şerîf. (1983). Kitâbu’t-Taʿrîfât. thk. Heyet. Beyrut: y.y..
• Çelik, A. (1996). “Bazı Manzum Hadis Usulleri ve Manzûmetü’l-Beykûniyye”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 [Rektör Prof. Dr. Hasan Gürbüz’e Armağan] (1996), 237-247.
• Çiçek, F. (2019). “Ahmed b. Ferah el-İşbîlî’nin (ö. 699/1300) ‘Garâmî Sahîh’ Adlı Manzûmesinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 14 (2019), 355-382.
• Çiçek, F. (2020a). Hadis Usûlü Literatüründe Manzûmeler ve Türkçe Manzûm Hadis Çalışması. (Doktora Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi.
• Çiçek, F. (2020b). “Cumhuriyet Dönemi Hadis Usulü Çalışmalarına Farklı Bir Bakış: el-Manzûmetü’l-Fehmiyye”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11 (2020), 145-198.
• el-Cüdey‘. (2003). Tahrîru ulûmi’l-hadîs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân.
• Halîl b. Ahmed. (1988). Kitâbu’l-ʿAyn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrâhîm es-Sâmerrâʾî. 8 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l- Hilâl.
• Halîl Seyyîd Ahmed. (1994). Kitâbü’l-Ümm li’ş-Şâfiî. Mektebetü’l-‘Usra.
• Harman, A. (2022). Osmanlı Dönemi Mısırlı Bir Arap Edebiyatı Alimi Muhammed Sabbân'ın Mecaz Olgusuna Yaklaşımı. Ankara: Sonçağ Yayıncılık.
• Hatîb el-Bağdâdî. (2007). el-Câmi‘ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’. thk. Mahmûd et-Tahhân. 2 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif.
• İbn Cemâʿa,(1985). el-Menhelu’r-ravî fî Muhtasar ʿUlûmi’l-hadîsi’n-Nebevî. thk. Muhyiddîn ʿAbdurrahmân Ramadân. Dımaşk: y.y..
• İbn Dureyd. (1987). Cemheretu’l-luga. thk. Remzî Munîr Baʿlebekkî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ʿİlm li’l-Melâyîn.
• İbn Hacer. (2000). Şerhü’n-Nuhbe Nüzhetü’n-nazar fî tavzîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. thk. Nureddîn ‘Itr. 3. Basım. Beyrut: Matba‘atu’s-Sabâh.
• İbn Haldûn. (t.y.). Mukaddimetü İbn Haldûn. thk. Ahmed ez-Za’bî. b. y. Beyrut: Dâru’l-Kalem.
• İbn Kesîr. (t.y.). İhtisâru ʿUlûmi’l-hadîs. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: y.y..
• İbnü’l-Enbârî. (1992). ez-Zâhir fî meʿânî kelimâti’n-nâs. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin. 2 Cilt. Beyrut: Muʾessesetu’r- Risâle.
• İbnü’s-Salâh. (2012). Ma‘rifetu envâ‘i ilmi’l-hadîs. thk. Nureddîn ‘Itr. 17. Basım. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.
• İyişenyürek, O. (2022). “Muhammed es-Sabbân’ın Arap Diline Katkıları” Arap Edebiyatının Gelişim Serüveni 1, Ed: Ahmet Yılmaz, Konya: Palet Yayınları. ss. 249-275.
• Kâdî ʿİyâd. (1970). el-İlmâ ʿilâ maʿrifeti usûli’r-rivâye ve takyîdi’s-semâʿ. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Kahire: y.y..
• Kehhâle, Ö. (t.y.). Mu‘cemu’l-müellifîn. b. y., 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî.
• Kettânî. (1982). Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve muʿcemü’l-meʿâcim ve’l-meşyahât ve’l-müselselât. thk. İhsân ʿAbbâs. 2. Basım. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• Nehrâvî, A. (1988). el-İmâm eş-Şâfiî fî mezhebeyhi el-kadîm ve’l-cedîd. y.y.: b.y..
• Nevevî. (1985). et-Takrîb ve’t-teysîr li ma‘rifeti süneni beşîri’n-nezîr fî usûli’l-hadîs. thk. Muhammed Osmân el- Huşt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Özer, S. (2007). “Şihâbu’d-dîn Ahmed İbn Ferah el-İşbilî (ö. 699/1300) ve el-Kasîde el-Garâmiyye’si”. İslami İlimler Dergisi 2 (2007), 249-265.
• Râmhürmüzî. (1983). el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. thk. Muhammed ʿAcâc el-Hatîb. Beyrut: b.y..
• Sabbân Ebu’l-‘İrfân Muhammed b. Ali. (1999). Manzûmetü’s-Sabbân fî ‘ilmi mustalahi’l-hadîs. thk ve şrh: eş- Şeyh Kâmil Muhammed Muhammed ‘Uveyda. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Sehâvî. (2005). Fethü’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs. thk. Abdülkerîm b. Abdullah b. Abdurrahmân el-Hudayr ve Muhammed b. Abdullah b. Füheyd. 5 Cilt. Riyâd: Mektebetu Dâri’l-Minhâc.
• Suyûtî. (2016). Tedrîbü’r-râvî fi şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. thk. Muhammed Avvâme. 5 Cilt. Cidde: Dârü’l-Yüsr / Dârü’l-Minhâc.
• Şâfiî. (2011). el-Ümm. thk. Rıf‘at Fevzî Abdulmuttalib. 4. Basım. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm.
• Şeybânî. (2011). el-Âsâr. thk. Hâlid el-Avvâd. 2. Basım. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’n-Nevâdir.
• Toprak. A. (2017). Sahîh-i Buhârî'de temrîz sîgasıyla aktarılan muallak rivâyetlerin değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tüccar, Z. (2008). “Sabbân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt: 35, ss. 335-336). İstanbul: TDV Yayınları.
• ez-Zübeyrî, V. - el-Kaysî, ‘İ. - el-Kaysî, B. - el-Habîb, M. ve el-Bağdâdî, ‘A. (2003). el-Mevsû‘atu’l-müyessera fî terâcimi eimmeti’t-tefsîr ve’l-ikrâ ve’n-nahv ve’l-luga (mine’l-karni’l-evvel ile’l-muâsırîn me‘a dirâse li- akâidihim ve şey’in min terâifihim). 3 Cilt. Manchaster: Mecelletu’l-Hikme.
• Ziriklî. (2002). el-A‘lâm. 15. Basım. 8 Cilt. Dâru’l-İlm.