Yalan Haber Tespitinde Metodoloji Arayışları (İbn Kayyim ve İbn Haldûn Örneği)

Yıl 2023, , 685 - 716, 15.03.2023

Furkan Çakır , Mustafa Yüceer

https://doi.org/10.56720/mevzu.1250406

Öz

Bilginin en önemli kaynaklarından biri doğru haberdir. Nitekim İslâm epistemolojisinde haberin mahiyeti ve değeri tartışma konusu edilmiştir. Rivayet kültüründen büyük oranda beslendikleri için hadis ve tarih usûlünde haber konusu müstakil olarak incelenmiş ve bu alandaki araştırmacılar mesailerinin büyük bir kısmını “yalan haberin tespitine” ayırmışlardır. Söz konusu disiplinlere olan yakınlıklarıyla bilinen ve hicrî sekizinci asırda yaşayan İbn Kayyim el-Cevziyye (751/1350) ve İbn Haldûn’un (808/1406) yalan haberin tespitine yönelik metodoloji sunma çabaları ve serdettiği görüşler dikkat çekicidir. Bu çalışmada hadis ve tarih usûlünün iki önemli temsilcisinin görüşleri ekseninde yalan haberin tespitinin imkânı tetkik edilmiş ve ilgili disiplinlerin yöntemleri örnekler etrafında değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgularla birlikte modern dönem teyit platformları ve teknolojik gelişmelerin yalan haber tespitinde hadis ve tarih tenkit yöntemlerine katkı sunacağı müşahede edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tarih, Yalan Haber, İbn Kayyim, İbn Haldûn

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

-

Seeking Methodology in False Report Detection (Specific to Ibn Qayyim and Ibn Khaldun)

Öz

One of the most important sources of information is the true report. Li-kewise, the nature and value of reports in Islamic epistemology has been discussed. Since they are fed from the tradition of narration, the subject of khabar in hadith and history methodology has been examined independently and researchers in this field have devoted a large part of their work to “detection of fake reports”. The efforts of Ibn Qayyim al-Jawziyya (d. 751/1350) and Ibn Khaldun (d. 808/1406), who are known for their closeness to the aforementioned disciplines and lived in the eighth century, to present a methodology for the detection of fake reports and the views they expressed are remarkable. In this study, the possibility of detecting a false report with respect to the views of two important representatives of hadith and history methodology has been examined and the methods of the relevant disciplines have been evaluated around examples. With the findings obtained, it has been observed that modern era confirmation platforms and technological developments will contribute to hadith and historical criticism methodology in detecting fake reports.

Anahtar Kelimeler

Hadith, history, fake report, Ibn Qayyim, Ibn Khaldun

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Acar, Y. (2020). Fukahanın Amel Etmediği Bazı Sahîhayn Hadisleri ve Buhârî ile Müslim’in Bunlara Yaklaşım Farkı. HADITH, (4), 10-50.
• Ahmed b. Hanbel. (1995). Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel (C. 1-50). Müessesetü’r-Risâle.
• Aliyyü’l-Kârî. (1971). el-Esrârü’l-merfûʿa fi’l-ahbâri’l-mevdûʿa (1. bs). Müessesetü’r-Risâle.
• Altıntaş, Fatma Betül. (2020). Tarihsel Eleştiri Yöntemlerinin Tenkidi ve İslâmî Rivayetlere Uygulanması Sorunu, TDV Yayınları.
• Arslan, A. (2008). İbni Haldun (2. bs). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Arslan, A. (2014). Tarih ve Hadis İlimlerindeki Tenkit Usulleri. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(2), 53-78.
• Aşıkkutlu, E. (1993). Cerh ve Tadil. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (1. bs, C. 7, ss. 394-401). TDV Yayınları.
• Aşıkkutlu, E. (1997). Hadiste Ricâl Tenkîdi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Aydoğan, S. (2021). Uygarlık Tarihinde Hitit Uygarlığının ve Kadeş Antlaş-masının Yeri. Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(2), 129-151.
• A’zamî, M. M. (1990). Menhecü’n-nakd ınde’l-Muhaddisîn (3. bs). Mektebetü’l-Kevser.
• A’zamî, M. M. (1996). Sahabenin Tamamı Güvenilir İnsanlardır (E. Yıldırım, Çev.). Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 315-332.
• Bölükbaşı, T. R. (1912). Felsefe Dersleri. Kader Matbaası.
• Buhârî, E. A. (1419). el-Camiu’l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru min umûri Rasulillahi ve sünenihi ve eyyâmihî (1. bs). Dârü’s-Selâm.
• Cûzekânî, E. A. (2002). Ehâdîsü’l-ebâtîl ve’l-menâkîr ve’s-sıhâh ve’l-meşâhîr (4. bs, C. 1-2). Dârü’s-Sâmi’î.
• Cürcânî, E. H. Ş. (2015). Şerhu’l-Mevâkıf (Ö. Türker, Çev.; 1. bs). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Çakır, F. (2021). Hadislerin Kur’an’a Arzının Suiistimali. Tasavvur, 7(1), 145-175.
• Çelik, A. (2022). Hadis İlimleri Işığında Haber Doğruluğunun Tespiti. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(1), 236-262.
• Çiftçi, M. E. (2019). Sahabenin Hadis Rivayeti ve Hadis Algısı. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, 3(1), 42-53.
• Dâvûd-i Kayserî, Ş. D. (Ed.). (1997). Risâle fi ilmi’t-Tasavvuf. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Duman, A. (2010). İbn Haldun’a Göre Haberlere Yalan Karıştırma Sebepleri ve Bunları Ortaya Çıkarma Metotları. EKEV Akademi Dergisi, 14(42), 163-188.
• Ebû Gudde, A. (1984). Lemehat min tarihi’s-sünne ve’l-ulumi’l-hadis. Beyrut : Mektebü’l-Matbuati’l-İslamiyye.
• Ebû Gudde, A. (1990). Erbau resâil fî ulumi’l-hadis (1. bs). Mektebü’l-Matbuati’l-İslamiyye.
• Efendioğlu, M. (2020). Musahhaf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 31, ss. 229-230). TDV Yayınları.
• Ertuğrul, E. (2018). Arkeofili.com. https://arkeofili.com/ramses-yalan-propaganda-yapmis-olabilir/. https://arkeofili.com/ramses-yalan-propaganda-yapmis-olabilir/
• Erul, B. (2020). Hadisçiler ile Tarihçilerin Tenkit Yöntemleri Üzerine (Tespit-ler, Tenkitler, Teklifler). Siyer Araştırmaları Dergisi, 7, 27-62.
• Eryılmaz, H. (2022). Nûreddin es-Sâbûnî (ö. 580/1184) Özelinde Mâtürîdî Düşüncede Haber Teorisi ve Hadislerin Kullanımı. Hadith, 9.
• Fığlalı, E. R. (1996). Gadîr-i Hum. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 13, ss. 279-280). TDV Yayınları.
• Gazzâlî, E. H. (2012). el-Müstasfâ min İlmi’l-Usûl. er-Risâletü’l-Âlemiyye.
• Görgün, T. (1999). İbn Haldûn (Görüşleri). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 19, ss. 543-555). TDV Yayınları.
• Güner, O. (2006). Cizye. Eski-Yeni, 1, 88-97.
• Hatiboğlu, R. (2015). Vicâde Yoluyla Elde Edilen Hadislerin Rivâyeti ve Vicâde ile Amel. Hadis Tetkikleri Dergisi, 13(2), 77-93.
• Humphreys, R. S. (2004). İslam Tarih Metodolojisi-Bir Sosyal Tarih Uygulaması- (M. Bedir & F. Aydın, Çev.; 1. bs). Litera Yayıncılık.
• İbn Arrâk, E. H. N. (1399). Tenzîhü’ş-şerîati’l-merfûʿa ʿani’l-ahbâri’ş-şenîʿati’l-mevdûʿa (1. bs, C. 1-2). Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye.
• İbn Haldun. (1988). Mukaddime (Z. K. Ugan, Çev.; C. 3). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İbn Haldun. (2007). Mukaddime (5. bs, C. 1-2). Dergah Yayınları.
• İbn Kayyim, E. A. (1970). el-Menârü’l-münîf fi’s-sahîh ve’d-daʿîf (1. bs). Mektebetü’l-Matbûati’l-İslâmî.
• İbn Manzûr, E. F. C. (t.y.). Lisânü’l-‘Arab (C. 1-14). Dâru Sadır.
• İbnü’l-Arabî, M. (t.y.). el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye fî Maʿrifeti’l-Esrâri’l-Mâlikiyye ve’l-Mülkiyye. Mektebetü’s- Sekâfetü’d-Diniyye.
• İbnü’l-Cevzî, E. F. (1997). Kitâbü’l-mevdû’ât mine’l-ehâdîsi’l-merfûât (1. bs, C. 1-4). Advâü’s-Selef.
• İbnü’l-Kayserânî, E. F. M. (1985). Kitabü ma’rifeti’t-tezkire fi’l-ehâdîsi’l-mevdûa’ (1. bs). Mektebetü Kütübi’s- Sekâkifiyye.
• İbnü’s-Salâh, E. A. (1406). Ulûmu’l-hadis. Dâru’l-Fikr.
• İstemi, F. (2017). Hicret Bağlamında Tarih ve Hadis Metodolojileri (1. bs). Ankara Okulu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1963). Tarih İlmi ve Bizde Tarihçilik. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi.
• Kağıt, N. (2022). Teorik ve Pratik Yönleriyle Mechûl Râvi. İdrak, 2(1), 41-86.
• Kandemir, M. Y. (2004). Mevzu. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (1. bs, C. 29, ss. 493-496). TDV Yayınları.
• Kandemir, M. Y. (2017). Mevzu Hadisler (Menşei, Tanıma Yolları, Tenkidi) (10. bs). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Kâtib Çelebi, H. H. (1972). Keşfü’z-zunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Âlem Matbaası.
• Khalef, A., & Tuzcu, R. (2018). المنهج التحليلي عند المُحَدِّثين. Mütefekkir, 5(9), 163-183. https://doi.org/10.30523/mutefekkir.441660
• Kurt, İ. (2020). Hicrî Dördüncü Asır Ricâl Tenkidinin Mukayeseli İncelenmesi. Cinius Yayınları.
• Kuşeyrî, E.-K. (t.y.). er-Risâle. Dâru’l-Kitabi’l-Hadise.
• Kuzudişli, B. (2020). Hadis Rivayetinde Bağlam (Sebebü îradi’l-hadîs). Klasik.
• Leon, E. H. (1989). Tarih Tenkidinin Unsurları (B. Yediyıldız, Çev.). Türk Tarih Kurumu.
• Mâtürîdî, E. M. M. (2002). Kitâbü’t-Tevhîd (3. bs). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mengüşoğlu, T. (1971). Felsefî Antropoloji. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Müslim, E.-H. M. (1419). el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasaru mine’s-süneni bi-nakli’l-adli ani’l-adli an Rasûlillah (1. bs). Dârü’s-Selâm.
• Nesefî, E.-M. (1990). Tebsıratü’l-Edille.
• Özcan, H. (2017). Mâtüridî’de Bilgi Problemi (5. bs). İFAV.
• Özkan, H. (2013). Vicâde. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 43, s. 100). TDV Yayınları.
• Özpınar, Ö. (2013). Hadis Edebiyatının Oluşumu (2. bs). Ankara Okulu.
• Râzî, E. A. (1990). el-Mebâhisü’l-Meşrikıyye. Dâru’l-Kitabi’l-Arabî.
• Râzî, E. A. (1991). Muhassalü Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteʾhhirîn mine’l-ʿUlemâʾ ve’l-Hükemâʾ ve’l- Mütekellimîn. Dâru’t-Turâs.
• Râzî, E. A. (1992). el-Meʿâlim fî Usûli’d-Dîn. Dâru’l-Fikr.
• Sadık, C. (1997). Uydurma Hadislerin Doğuşu ve Sosyo-Politik Olaylarla İlişkisi (2. bs). Etüt.
• Sezgin, F. (1957). İslâm Tarihinin Kaynağı Olmak Bakımından Hadis’in Ehemmiyeti. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 2(1), 19-36.
• Sofuoğlu, C. (1983). Gadir-i Hum Meselesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26(1-4), 461-469.
• Teftâzânî, S. M. (1977). Mecmûʿatü’l-Havâşi’l-Behiyye ʿalâ Şerhi ʿAkâidi’n-Nesefiyye.
• Tehânevî, M. A. (1984). Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ʿulûm (A. el-Hâlidî, Çev.; C. 1-2).
• Tekineş, A. (2004). Hadis ve Tarih: Metodolojik bir Karşılaştırma. Hadis Tetkikleri Dergisi, 2(2), 7-38.
• Togan, A. Z. V. (1969). Tarihte Usul (2. bs). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tunçbilek, H. H. (1999). Bilgi Kaynağı Olarak Haber-i Sadık. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5.
• Uludağ, S. (2003). Ma‘rifet-i Nefs. İçinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 28, ss. 56-57). TDV Yayınları.
• Yüceer, M. (2021). Osmanlı Manzum Hadis Edebiyatı (1. bs). TDV Yayınları.
• Yüceer, M., & Çakır, F. (2021). Klasik ve Modern Dönemde Yalan Haberin Tespiti: Hadis Usûlü ve Doğrulama Platformları Özelinde Mukayeseli Bir Yaklaşım. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 4(1), 171-193.
• Yücel, A. (1997). Bir Hadis Terimi Olarak Sahafî ve Hadis Tarihi Açısından Önemi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11-12, 197-203.
• Zerkeşî, B. (2002). Hz. Aişe’nin Sahâbeye Yönelttiği Eleştiriler (B. Erul, Çev.; 2. bs). Kitabiyât.