Christian Iconography in Ilkhanid Art of Painting

Yıl 2023, , 385 - 423, 15.09.2023

Abdurrahim Ayğan

https://doi.org/10.56720/mevzu.1305048

Öz

Tabriz under the rule of Ilkhanid witnessed a cultural revival in the first quarter of the 14th century. During this period, illustrated manuscripts were prepared under the sponsorship of Gazan Khan and Vizier Reşidüddin Fazlullah. The expansion strategy of the Ilkhanids from the Far East to Asia Minor and the dynamic relations they established with many cultures formed the basis for the emergence of two important illustrated mansucripts, such as Câmiü't-tevârih and al-Âsârü'l-bâkiye, which include different nations, cultures and beliefs. Until the Ilkhanid period, such a universal project had never been seen in Islamic historiography under the supervision of a dynasty. The miniatures in these manuscripts have a rich iconographic concept stretching from distant Asia to the western world. For this reason, the main problem related to Ilkhanid painting art has been iconographic resources. The effects of Christian iconography are naturally seen, especially in the depictions of ancient prophets. However, among these, three miniatures about the Baptism of Christ and the Annunciation to Mary draw attention. Although Jesus and Mary are two sacred characters adopted by the Islamic faith, these scenes are not ordinary prophet stories that are considered common in Islamic and Christian cultures, but are compositions that have special meanings in Christian theology and have established images in Christian art. The scenes of the Annunciation to Mary are in Câmiü't-tevârih (Or. Ms. 20) and al-Âsârü'l-bâkiye (Or. Ms. 161); the only scene dealing with the Baptism of Christ is in al-Âsârü'l-bâkiye (Or. Ms. 161). In this study, these miniatures were examined within the framework of iconographic sources, composition-style understanding and text-picture relationship. Since the main problematic of the study is to trace the iconographic origins of these three scenes, the relationship between the texts and the painting, the similarities and differences of the three miniatures with the examples in Christian art are discussed in detail.

Anahtar Kelimeler

İlkhanid, Miniature, Christian Iconography, Baptism of Christ, Annunciation to Mary, Câmiü, al-Âsârü

İlhanlı Resim Sanatında Hıristiyan İkonografisi

Öz

14. yüzyılın ilk çeyreğinde İlhanlı yönetimindeki Tebriz kültürel bir can-lanmaya sahne olmuştur. Bu dönemde Gazan Han ve Vezir Reşîdüddin Fazlullah’ın öncülüğünde resimli el yazmaları hazırlanmıştır. İlhanlıların Uzak Doğudan Ön Asya’ya uzanan yayılma stratejisi ve birçok kültürle kurdukları dinamik ilişkiler, Câmiü’t-tevârih ve el-Âsârü’l-bâkiye gibi farklı milletleri, kültürleri ve inançları içeren iki önemli resimli eserin ortaya çıkışının zeminini hazırlamıştır. İlhanlı dönemine kadar İslam tarih yazıcılığında bir hanedan gözetiminde kapsam itibariyle üniversal bir proje görülmemişti. Bu eserlerdeki resimler uzak Asya’dan batı dünyasına uzanan zengin bir ikonografik konsepte sahiptir. Bu sebeple İlhanlı resim sanatıyla ilgili temel problem ikonografik kaynaklar olmuştur. Hıristiyan kültürü ve resim geleneği kaynakların başında gelmektedir. Özellikle eski peygamberlerin betimlemelerinde Hıristiyan ikonografyasının etkileri doğal olarak görülmektedir. Fakat bunlar arasında İsa’nın vaftizi ile Meryem’e müjde konulu üç minyatür dikkat çekmektedir. Hz. İsa ve Meryem her ne kadar İslam inancının da benimsediği iki kutsal karakter olsa da bu sahneler İslam ve Hıristiyan kültüründe ortak kabul edilen sıradan peygamber hikayeleri değil, Hıristiyan teolojisinde özel anlamlar içeren ve Hıristiyan sanatında yerleşik betimlemelere sahip kompozisyonlardır. Meryem’e müjde sahneleri Câmiü’t-tevârih (Or. Ms. 20) ve el-Âsârü’l-bâkiye’de (Or. Ms. 161); İsa’nın Vaftizi’ni konu edinen tek sahne ise el-Âsârü’l-bâkiye’de (Or. Ms. 161) yer almaktadır. Bu çalışmada söz konusu minyatürler, ikonografik kaynaklar, kompozisyon-üslup anlayışı ve metin resim ilişkisi çerçevesinde incelenmiştir. Çalışmanın temel sorunsalı bu üç sahnenin ikonografik kökenlerinin izini sürmek olduğu için resimlerin yer aldığı sayfalardaki metinlerin resimlerle olan ilişkisi, söz konusu üç minyatürün Hıristiyan sanatındaki örneklerle olan benzerlik ve farklılıkları detaylı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İlhanlı, Minyatür, Hıristiyan İkonografisi, İsa’nın Vaftizi, Meryem’e Müjde, Câmiü’t-Tevârîh, el-Âsârü’l-Bâkiye

Kaynakça

• Akşit, İlhan. The Museum of Chora: mosaics and frescoes. İstanbul: Akşit Kültür ve Turizm, 2014.
• Allen, Terry. “Byzantize Sources for the Jāmi’ al-tāwarīkh of Ra shīd Al-Dīn”. Ars Orientalis 15 (1985), 121-136. https://www.jstor.org/stable/4543049
• Armitage, Thomas. A History of the Baptists. New York: Bryan Tylor, 1890.
• Arnold, Tomas W. - Grohmann, Adolf. Islamic Book: Contribution to Its Art and History from the 7-18th Century. New York: The Pegasus Press, 1929.
• Avery, Myrtilla. “The Alexandrian Style at Santa Maria Antiqua, Rome”. The Art Bulletin 7/4 (1925), 131-149. https://doi.org/10.2307/3046494
• Ayğan, Abdurrahim. “Türk Budist Resim Sanatındaki Dinî Karakterlerle İslâm Resim Sanatındaki Mistik Karakterler Arasında İkonografik Bir Karşılaştırma”. 1. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi Bildiriler (21- 24 Kasım 2012), Ed. Yaşar Çoruhlu, Hâlenur Katipoğlu, J. Özlem Ok-tay. 115-129. İstanbul: MSGSÜ Türk Sanatı Tarihi Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2014.
• Basil Gray. Persian Painting. London: Ernest Benn, 1930.
• Birûnî, Ebü’r-Reyhân Muhammed b. Ahmed el-Bîrûnî. el-Âsârü’l-Bâkiye. Tebriz: University of Edinburgh, 180.
• Blair, S. - Bloom, J. “Müslüman Moğollar: Moğol İstilalarından İlhanlılara”. İslam Sanatı ve Mimarisi. ed. M. Hattstein & P. Delius. 386-400, 2007.
• Blair, Sheila S. A Compendium of Chronicles. London: Oxford University Press, 1995.
• Canby, Sheila R. Persian Painting. Northampton: Interlink Books, 2005.
• Cote, Wolfred Nelson. The Archæology of Baptism. London: Yates and Alexander, 1876.
• Çeti̇naslan, Mustafa - Özçeli̇k, Ali Can. “Câmiu’t-Tevârîh Yazmalarındaki Hz. Muhammed Konulu Minyatürlerin Bizans Resim Sanatındaki Kökenleri”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6 (31 Aralık 2021), 21-43. https://doi.org/10.47702/sema.2021.13
• Çoruhlu, Tülin - Erdoğan, Aslıhan. “Bizans Dönemi Duvar Resimlerinden Örneklerle Bakire Meryem’in Giyim- Kuşamı”. Antakiyat 3/1 (21 Hazi-ran 2020), 44-66.
• Demir, Hatice. Bizans Resim Sanatında Meryem Kültü ve Müjde Sahnesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Demi̇r, Hatice. “Meryem’e Müjde Sahnesinde Meryem’in Kirmeni, Kırmızı ve Mor Yünü Üzerine Görüşler”. Bilimname 2018/36 (31 Ekim 2018), 351-373. https://doi.org/10.28949/bilimname.457615
• Denny, Don. “Baptism”. Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art. ed. Helene E. Roberts. London: Routledge, 2013.
• Ebü’l Hayr (Ebü’l-Fazl) Hâce Reşîdüddîn Fazlullāh b. İmâdiddevle Ebi’l-Hayr b. Muvaffakiddevle Âlî et-Tabîb, Hemedânî. Câmiü’t-tevârih. University of Edinburgh.
• Ferguson, Everett. Baptism in the Early Church: History, Theology and Liturgy in the First Five Centuries. Dulles: Wm. B. Eerdmans Publishing, 2009.
• Firuzabadi, Ebü’t-Tahir Mecdüddin Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhit. 4 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Emîriyye, 1923.
• Freeman, Margaret B. “The Annunciation: From a Book of Hours for Charles of France”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin 19/4 (1960), 105-118. https://doi.org/10.2307/3257865
• Gedikli, Şule. Rönesans Dönemi (1420-1500) Avrupa Resminde Hz. Meryem İkonografisi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2022.
• Gördegir, Ercan. “XIV. Yüzyılın İlk Çeyreğinde İlhanlı-Avrupa Münasebetleri”. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 2/4 (2019), 215-225.
• Grousset, René. The Empire of the Steppes: A History of Central Asia. London: Rutgers University Press, 1970.
• Haykıran, Kemal Ramazan. İlhanlılar Zamanında Kültür ve Eğitim. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Inal, Güner. “Some Miniatures of the ‘Jāmi’ al-Tav Ārīkh’ in Istanbul, Topkapi Museum, Hazine Library No. 1654”. Ars Orientalis 5 (1963), 163-175.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fî Târîh. ed. Ebü’l-Fidâ Abdullah el-Kâdı. 11 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İnal, Güner. Türk Minyatür Sanatı: Başlangıcından Osmanlılara Kadar. Atatürk Kültür Merkezi, 1995.
• Jensen, Robin M. Living Water: Images, Symbols, and Settings of Early Christian Baptism, Supplements to Vigiliae Christianai. London: Brill, 2011.
• Kaplan, Necla. “Süryani El Yazmalarında Meryem’e Müjde Tasvirleri (6. ve 13. Yüzyıllar)”. Artuklu Akademi 8/1 (28 Haziran 2021), 99-129. https://doi.org/10.34247/artukluakademi.862944
• Kirişoğlu, Alican. İlhanlı-Avrupa İlişkileri. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2018.
• Leylka Gürkan, Salime. “Vaftiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/424-426. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Mare, Estelle. “Angels in Representations of the Baptism of Christ: A Survey with Reference to EI Greco’s Innovative Approach to the Scene”. South African Journal of Art History 15/1 (2001), 85-95.
• Mathews, Thomas F. - Taylor, Alice. The Armenian Gospels of Gladzor: the Life of Christ Illuminated. California: Getty Publications, 2001.
• Munsterberg, Hugo. Arts of Japan: An Illustrated History. Tokyo: Tuttle Publishing, 1957.
• Ousterhout, Robert G. The Art of the Kariye Camii. London: Scala Books, 2002.
• Özgüdenli Osman, G. “Bir İlhanlı Şehir Modeli: Rab-i Reşidide Meslekler, Görevliler ve Ücretler”. Turco-İranica: Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları.
• Rice, D. Talbot. “Who Were the Painters of the Edinburgh Rashīd Al-Dīn ?” Central Asiatic Journal 14/1/3 (1970), 181-185. https://www.jstor.org/stable/41926871
• Schiller, Gertrud. Iconography of Christian Art. New York: Greenwich Connecticut, 1971.
• Seppälä, Serafim. “Reminiscences of icons in the Qur’an?” Islam and Christian-Muslim Relations 22/1 (2011), 3- 21. https://doi.org/10.1080/09596410.2011.544116
• Smith, Bradley. Japan: A history in Art. Tokyo: J. Weatherhill, 1979.
• Tanındı, Zeren - Çağman, Filiz. “Topkapı Sarayı’nın Kitap Hazinesinin İki Câmi ‘ü’t- Tevârîh Nüshası Hakkında (H.1653-H.1654)”. Sanat Tarihi Yıllığı 30 (30 Haziran 2021), 187-257. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/960431
• Taylor, Catherine Gines. “Painted Veneration: The Priscilla Catacomb Annunciation and the Protoevangelion of James as Precedents for Late Antique Annunciation Iconography”. Studia Patristica.
• Togan, Zeki Veli. “İlhanlılarla Bizans Arasındaki Kültür Münasebetlerine Ait Bir Vesika”. İslam Tetkikleri Dergisi 3 (13 Mart 2012), 2-39.
• Tural, Murat. Seyahatnamelere Göre Moğollar ve Katolik Dünyası (Dini İdealler ve Politik Kaygılar). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Tümer, Günay. “el-Âsârü’l-Bâkiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/462. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• University of Edinburgh Collections. “Chronology of Ancient Nations”. Eri-şim 10 Mayıs 2023. https://images.is.ed.ac.uk/luna/servlet/detail/UoEsha~4~4~64011~102971:Chronology-of-Ancient-Nations,-f-14