Bozkır Türk Kültüründe Ant İçme Törenlerinde Kullanılan Kutsallar ve Ant Kardeşliği

Yıl 2023, , 325 - 357, 15.09.2023

Engin Güngör

https://doi.org/10.56720/mevzu.1327972

Öz

Bu makalede bozkır Türk kültürü şeklinde tanımladığımız yapı, genel olarak Gök Tanrı inancıyla hayat sürmüş olan eski Türklerdir. Bilindiği üzere bu Türkler tarih sahnesine çıktıkları coğrafyanın gereği olarak konar-göçer bir hayat tarzı sürmüşlerdir. Çoğunluğu bu hayat tarzından kaynaklı olarak yazıyı diğer medeniyetlere göre daha geç ve daha seyrek kullanan eski Türkler için sözlü kültür büyük ehemmiyet arz etmiştir. İşte bu çalışmada sözlü kültür dairesinde, sözün kıymet ve bağlayıcılığını ortaya koyan ant içme geleneği, bu gelenek vasıtasıyla oluşturulan ant kardeşliği ve ant içme ritüelleri esnasında kullanılan kutsal varlıkların bozkır Türk kültürü içerisindeki manası açıklanmaya çalışılmıştır. Genel olarak toplum önünde ve törenler eşliğinde gerçekleştirilen ant içme geleneği bozkır coğrafyasında hayatta kalıp zorluklarla mücadele edebilmek için Türkler açısından son derece önem arz etmiştir. Çünkü yaşadıkları coğrafya gereği büyük göç ve akınlar gibi son derece riskli işlerle uğraşmak zorunda kalan Türkler için toplumsal birlik ve dayanışmayı sağlayabilmek hayati bir mesele olmuştur. Bu dayanışma ruhunu diri tutabilmek adına düzenlenen törenlerde karşılıklı yemin ederek inşa edilen ant kardeşliği bu makalenin ele aldığı diğer bir husus olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bozkır, Türk, Ant İçme, Ant Kardeş, Tören

Sacraments Used in OathTaking Ceremonies In Steppe Turkish Culture and Oath Brotherhood

Öz

The structure that we define as steppe Turkish culture in this article is the old Turks, who generally lived with the belief of the Sky God. As it is known, these Turks led a nomadic lifestyle as a requirement of the geography they emerged on the stage of history. Oral culture was of great importance for the ancient Turks, the majority of whom used writing later and less frequently than other civilizations due to this lifestyle. In this study, in the context of oral culture, the tradition of the oath that reveals the value and bindingness of the word, the brotherhood of the oath formed through this tradition, and the meaning of the sacred beings used in the oath ceremony are explained within the framework of the Steppe Turkish culture. In general, the tradition of taking an oath in front of the public and accompanied by ceremonies has been extremely important for the Turks to survive in the steppe geography and to struggle with difficulties. Because, for the Turks, who had to deal with extremely risky jobs such as great migration and raids due to the geography they live in, it has been a vital issue to provide social unity and solidarity. Another issue that this article deals with is the brotherhood of oath built by mutual oath in the ceremonies held in order to keep this spirit of solidarity alive.

Anahtar Kelimeler

Steppe, Turkish, Oath taking, Oath Brotherhood, Ceremony

Kaynakça

• Aktaş, Erhan. “Türklerde ve Macarlarda Ant İçe ve Kan Kardeşliği”. Acta Turcıca 4/ (Temmuz 2013), 1-5.
• Anohin, A V. Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Konya: Kömen Yayınları, 1. Basım, 2006.
• Arvas, Abdulselam. “Türk Destanlarında “Ant İçme” Ritüeli Üzerine Bazı Tespitler”. folklor/edebiyat 25/100 (2019), 997-1009.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 2. İstanbul: Ötüken Yayınevi, 2007.
• Berkmen, Haluk. “Türk Kültüründe Ant Geleneği”. Türk Dünyası Tarih Dergisi (Mart 2015), 1-4.
• Caferoğlu, Ahmet. Eski Uygur Türkçesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Chavannes, Edouard. Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. çev. Mustafa Koç. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• Ch’ü-Hsün, Kao. “The Ching Lu Shen Shrines of Han Sword Worship in Hsiung Nu Religion”. Central Asiatic Journal, 5/3 (1960), 221-232.
• Cline, W. Mining And Metallurgy In Negro Africa. Paris: George Banta Publishing Company, 1937.
• Çoruhlu, Yaşar. Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2000.
• Deniz, Özlem. “Manas ve Seytek Destanlarında Ant İçme Şekilleri”. Bozkırdan Bağımsızlığa Manas. hz. Emine Gürsoy-Naskali. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
• Diyarbekirli, Nejat. Hun Sanatı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1972.
• Durmuş, İlhami. İskitler (Sakalar). Ankara: Genel Kurmay Basımevi, 2008.
• Durmuş, İlhami. “Türk Kültür Çevresinde Ant”. Milli Folklor 21/84 (2009), 97-106.
• Durmuş, İlhami. “Türklerde Kan Kardeşliği ve Antla İlgili Unsurlar”. Milli Folklor 23/89 (2011), 100-108.
• Durmuş, İlhami. “Bozkır Kültür Çevresinde At, Göçer-ev ve Demir”. Gazi Üniversitesi Asya Araştırmaları Dergisi 1/1 (2017), 19-35.
• Eliade, Mircae. Demirciler ve Simyacılar. çev. Mehmet Emin Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
• Eliade, Mircea. İmgeler ve Simgeler, çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Doğubatı Yayınları, 2017.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş, çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınevi, 6. Basım, 1984.
• Ergun, Metin. “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hika¬yelerindeki Yansımaları”. Belleten 46/1 (1998), 71-80.
• Ergun, Pervin. “Türk Kültüründe Ağaç Kültü”. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları (Ankara: 2004), 17-66.
• Esin, Emel. “The Horse in Turkıc Art”. Central Asiatic Journal 10/3 (1965), 167-227.
• Esin, Emel. İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1978.
• Esin, Emel. Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Forbes, Robert James. Metallurgy in Antiquity. Netherlands: Leiden, 1950.
• Forbes, Robert James. Studies in Ancient Technology Vol. IX. Netherlands: E.J. Brill Leiden, 1964.
• Gökbel, Ahmet. Kıpçak Türkleri (Siyasi ve Dini Tarihi). İstanbul: Ötüken, 2000.
• Gökdemir, Gönül. “Türk Mitolojisinde “Yemin-Ant” Müessesesi”. Milli Folklor 15/59 (2003), 60-72.
• Gökçimen, Ahmet. “Türkmen Irımları (Halk İnanışları) ve İşlevleri”. Millî Folklor 87 (2010), 148-158.
• Göksu, Erkan. Türk Kültüründe Silah. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2015.
• Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, 1973.
• Gömeç, Saadettin. “Eski Türk İnancı Üzerine Bir Özet”. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi 21/33, (2003), 79-104.
• Güç, Ahmet. “Güneş”, İslam Ansiklopedisi (İstanbul, 1996), 14/288-291.
• Hassan, Ümit. Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 5. Basım, 2015.
• Herodotos. Herodotos Tarihi. çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Holmberg, Uno. The Mythology Of All Races. Cilt. IV. New York: Cooper Square Publishers, 1964.
• Ishjamts, N. “Nomands in Eastern Central Asia”. History of Civilizations of Central Asia (The development of sedentary and nomadic civilizations: 700 B.C. to A.D. 250). ed. Janos Harmatta. 2/146-165. Paris: Unesco Publishing, 1994.
• İnan, Abdülkadir. “Göçebe Türk Boylarında Evlatlık Müesseseleriyle İlgili Gelenekler”. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 7/3 (1948), 127-137.
• İnan, Abdülkadir. “Hurafeler ve Menşeleri”. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları (Batıl İnanışlar Serisi I). Ankara: Nur Matbaası, 1962.
• İnan, Abdülkadir. Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• İnan, Abdülkadir. Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2006.
• Johann de Plano Carpini. Moğol Tarihi ve Seyahatname. çev. Ergin Ayan. Trabzon: Derya Kitapevi, 2000.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 23. Basım, 2003.
• Kaşgarlı Mahmut. Divanü Lugat-it-Türk. çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985.
• Koçak, Kürşat. Eski Türklerde Devlet Gelenekleri ve Törenleri (Tarih Öncesi Devirlerden Türklerin İslam Dini Medeniyeti Girişine Kadar). Ankara: Berikan Yayınevi, 2019.
• Kuun, Comes Geza. Codex Cumanicus. Budapestini: Academie Hung, 1880.
• Küçükerman, Önder vd. Anadolu Sanayi ve Tasarım Tarihinin Ayak İzlerinde Maden Döküm Sanatı. İstanbul: Türk Demir Döküm Fabrikaları Genel Müdürlüğü, 1994.
• Lessing, Ferdinand D. Moğolca – Türkçe Sözlük. çev. Günay Karaağaç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2017.
• Melyukova, A I. “Scythians Of Southeastern Europe”. Nomads Of The Eurasian Steppes In The Early Iron Age, ed. Jeannine Davis Kimball - Vladimir A. Bashilov and Leonid T. Yablonsky. 27-63. Berkeley: Zınat Press, 1995.
• Minns, E H. Scythians and Greeks. Cambridge: University Press, 1913.
• Moğolların Gizli Tarihi. çev. Ahmet Temir. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1986.
• Okladnikov, A P “Tarihin Şafağında İç Asya”. çev. Alaeddin Şenel. Erken İç Asya Tarihi. drl. Denis Sinor. 61-141. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Orazbaev, Mayrambek. “Kırgızlarda Bir Gelenek Olarak Yemin Etme ve Yemin için Kullanılan Kelimeler”, Acta Turcıca 4/2 (Temmuz 2013), 1-15.
• Orozbakov, Sagınbay. Manas. Frunze: Kırgızstan Yayınları, 1982.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Cilt I. Anka¬ra: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Özçelik, Sadettin. Dede Korkut –Dresden Nüshası-. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2016.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 2. Basım, 1971.
• Pamir, Aybars. “Türklerin Geleneksel Dini Şamanizm’in Orta Asya Eski Türk Kamu Hukuku’na Etkisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 52/4, (2003), 155-186.
• Radloff, Wilhelm. Sibirya’dan. çev. Ahmet Temir. İstanbul: Maarif Basımevi, 1956.
• Rasonyi, Laszlo. Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, 1993. Rickard, Thomas Arthur. “The Use of Meteoric Iron”, The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland 71/1(2) (1941), 55-66.
• Rolle, Renate. The World of the Scythians. Los Angeles: University of California Press, 1989.
• Roux, Jean Paul. “Türk Göçebe Sanatının Dini Bakımdan Anlamı”. Türk Kültürü El Kitabı (İslami¬yetten Önceki Türk Sanatı Hakkında Araştırmalar) 2/1a (1972), 74-110.
• Roux, Jean Paul. Türklerin Tarihi (Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 Yıl). çev. Aykut Kazancıgil – Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Roux, Jean Paul. Eski Türk Mitolojisi, çev. Musa Yaşar Sağlam. Ankara: Bilgesu Yayınevi, 2011.
• Seyidof, Mireli. “Altın Muharibin Soy Etnik Talihi Hakkında-II”. çev. Yavuz Akpınar. Kardaş Edebiyatlar Dergisi 3 (1982), 36-43.
• Sinor, Denis. “(Kök) Türk İmparatorluğunun Kuruluşu ve Yıkılışı”. çev. Talat Tekin. Erken İç Asya Tarihi, drl. Denis Sinor. 383-425. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Şeşen, Ramazan. İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2001.
• Tarhan, Taner. “İskitlerin Dini İnanç ve Adetleri”. Edebiyat Fakültesi Dergisi 23 (1969), 145-170.
• Tarhan, Taner. “Eskiçağda Kimmerler Problemi”. VIII. Türk Tarih Kongresi. 1/355-370. Ankara: Türk Tarih Kurumu, Ekim 1976.
• Tarhan, Taner. “Ön Asya Dünyasında İlk Türkler: Kimmerler ve İskitler”. Türkler Ansiklopedisi. I/597 610. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Togan, Zeki Velidi. Oğuz Destanı. İstanbul: Enderun Yayınları, 2. Basım, 1982.
• Yudahin, K K. Kırgız Sözlüğü. çev. Abdullah Taymas. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2011.
• Yusuf Has Hacib. Kutadgu Bilig. çev. Reşid Rahmeti Arat. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Yusupov, Keneş. Manas Destanı. çev. Fikret Türkmen - Alimcan İnayet. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1995.
• Zahireddin Babur. Baburname –Babur’un Hatıratı-. çev. Reşit Rahmeti Arat. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970.