Muş İli Aşiret Yapılanmalarında Görülen Çatışma ve Anlaşmazlıkların Çözümünde Kanaat Önderlerinin Rolü

Yıl 2023, , 631 - 668, 15.09.2023

Gülseren Gözelyuz , Fatma Güngörer

https://doi.org/10.56720/mevzu.1336587

Öz

Bu çalışmanın amacı, Muş ilinde görülen ve özellikle aşiretler arasında yaşanan birtakım anlaşmazlıkların çözümünde rol oynayan kanaat önderlerinin hangi konularda ve ne düzeyde etkili olduklarını tespit etmektir. Bu bağlamda kanaat önderlerinin çözüm ürettikleri konulara nasıl müdahale ettikleri ve uyguladıkları yöntemlerde hangi ölçütleri referans aldıkları anlaşılmaya çalışılmıştır. Nitel araştırma yaklaşımıyla yürütülen bu çalışmada Muş’ta yaşayan ve kartopu örnekleme yoluyla ulaşılan 10 kanaat önderiyle yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırma verilerinin toplanmasında, açık uçlu bir görüşme formu uygulanmış ve verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Araştırma bulgularında; aşiretlerin özellikleri, aşiretlerde görülen anlaşmazlık ve çatışmaların ortaya çıkış nedenleri, kimlere kanaat önderi dendiği, kanaat önderlerinin ne gibi roller üstlendikleri ve çözüm üretirken uyguladıkları yöntemlere yer verilmiştir. Araştırma sonucunda Muş’ta aşiret sistemine bağlı geleneksel toplum yapısının hâkimiyetini devam ettirdiği ve bu nedenle kanaat önderlerinin toplumsal yaşamda etkili bir aktör olduğu anlaşılmıştır. Muş’ta yaşanan anlaşmazlık ve çatışmaların çözümünde dini inancın ve kültürel değerlerin karar alma süreçlerinde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Kanaat önderlerinin çözüm üretirken söz konusu değer ölçütlerini referans alarak geliştirdikleri tepkilerin toplumsal yaşamda olumlu bir karşılığı olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aşiret, Aşiret Anlaşmazlıkları, Gelenek, Kanaat Önderi, Muş

Etik Beyan

Bu çalışma Dr. Öğr. Üyesi Fatma Güngörer danışmanlığında 12.06.2023 tarihinde tamamladığımız “Aşiret Yapılanmalarında Kriz ve Anlaşmazlıkların Çözümünde Kanaat Önderlerinin Rolü: Muş İli Örneği” adlı yüksek lisans tezi esas alınarak hazırlanmıştır. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Yayın Etik Kurulu’nun 07.07.2022 tarih 2022/15-10 sayılı kararıyla etik onay izni alınmıştır.

Teşekkür

Çalışma herhangi bir destek almamıştır, bu nedenle teşekkür edecek bir kurum veya kişi bulunmamaktadır.

The Role of Opinion Leaders in Resolving Conflicts and Disputes in Muş Province Tribal Organizations

Öz

The aim of this study is to determine on which issues and to what extent the opinion leaders who play a role in the resolution of certain conflicts in Muş province, especially those between tribes, are effective. In this context, it was tried to understand how opinion leaders intervene in the issues they produce solutions and which criteria they refer to in the methods they apply. In this study, which was conducted with a qualitative research approach, face-to-face interviews were conducted with 10 opinion leaders living in Muş and reached through snowball sampling. An open-ended interview form was used to collect research data and descriptive analysis method was used to analyze the data. The research findings include the characteristics of the tribes, the reasons for the emergence of disagreements and conflicts in the tribes, who is called an opinion leader, what roles the opinion leaders assume and the methods they apply in finding solutions. As a result of the research, it was understood that the traditional social structure based on the tribal system continues to dominate in Muş and therefore opinion leaders are effective actors in social life. It has been concluded that religious beliefs and cultural values are effective in decision-making processes in the resolution of disputes and conflicts in Muş. It has been understood that the reactions developed by opinion leaders with reference to these value criteria while producing solutions have a positive response in social life.

Anahtar Kelimeler

Tribe, Tribal Disputes, Tradition, Opinion Leader, Muş

Kaynakça

• Açıl, Levent. Toplumsal Değer ve Normlar Açısından Kan Davaları Bismil Örneği. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Aktaş, Ahmet. “Bir Aidiyet Aracı Olarak Kolektif Kimliğin Oluşumunda Aşiretin Rolü ve Etkileri”. Türkiye’de Aşiret Tartışmaları. yay. haz. Suvat Parin. 49-56. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2019.
• Aktaş, Ahmet. “Geleneksel Bir Örgütlenme Biçimi Olarak Aşiret”. Aşiret -Türkiye’de Aşiret ve Aşiretin Dönüşümü-. ed. Mehmet Tayanç - Ahmet Aktaş. 13-34. Konya: Çizgi Yayınları, 2021.
• Aşiretler Raporu. İstanbul: Kaynak Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Aşkın, Deniz. “Etno-Kültürel Bir Kimlik Olarak Türkiye Arapları: Şego ve Bıdri Aşiretleri Örneğinde Tarih, Aşiret ve Devlet İlişkileri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 37 (2), (2020), 263-275. https://doi.org/10.32600/huefd.620559
• Atmaca, Veli. “Anadolu’da Yesevilik- Yesevilik Menakıbnamesi Özelinde Peygamber Tasavvuru-”. 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (38. ICANAS). (10-15 Eylül 2007), 43-67.
• Baltacı, Ali. “Nitel Araştırma Süreci: Nitel Bir Araştırma Nasıl Yapılır?”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (2), (2019), 368-388. https://doi.org/10.31592/aeusbed.598299
• Bruinessen, Martin Van. Ağa, Şeyh, Devlet. çev. Banu Yalkut. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Cengiz, Recep. “Kan Davasının Toplumsal Değer ve Normlar Açısından Sosyolojik Görünümü: Tokat/Erbaa Örneği”, Sosyolojik ve Hukuksal Boyutlarıyla Töre ve Namus Cinayetleri Uluslararası Sempozyum Kitabı. ed. Talip Atalay - İlknur Uluğ - S. Ahmet Atak), Diyarbakır: Akader, 2003.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 8. Baskı, 2013.
• Creswell, John. W. Araştırma Deseni –Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. çev. ed. Selçuk Beşir Demir. Ankara: Eğiten Kitap Yayıncılık, 3. Baskı, 2017.
• Creswell, John. W. Nitel Araştırma Yöntemleri –Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni. çev. ed. Mesut Bütün - Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi, 6. Baskı, 2021.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. yay. haz. Aydın Sami Güneyçal. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 17. Baskı, 2000.
• Erdoğan, Fatma. Eğitimsel ve Kültürel Aktör Olarak Kanaat Önderleri ve Kanaat Önderliği Olgusu (Van, Bitlis, Muş, Hakkâri, Siirt, Şırnak, Ağrı İlleri Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Freyer, Hans. Din Sosyolojisi. çev. Turgut Kalpsüz. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Giddens, Anthony - Sutton, Philip W. Sosyolojide Temel Kavramlar. çev. Ali Esgin. Ankara: Phoenix Yayınları, 2. Baskı, 2016.
• Gökalp, Ziya. Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2011.
• Güngörer, Fatma. “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Aşiret Temsiliyeti”. Türkiye’de Aşiret Tartışmaları. yay. haz. Suvat Parin. 419-441. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2019.
• Güven, Filiz. “Kars Kültüründe Kız Kaçırma/Kaçışma Geleneğinin Sosyo-Kültürel Arka Planı”. AVRASYA Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Cilt:4, Sayı:8, (Ocak 2016), 197-205. https://doi.org/10.33692/avrasyad.509307
• Heckman, Lale Yalçın. Kürtlerde Aşiret ve Akrabalık ilişkileri. çev. Gülhan Erkaya. İstanbul: İletişim Yayınları, 3. Baskı, 2012.
• Karakaya, Sedat. “27 Mayıs’tan 12 Eylül’e Muş’ta Seçme Davranışı ve Yerel Dinamiklerin Etkisi”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (28, 2021), 419-443. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/diclesosbed/issue/65582/954839
• Kaya, Halil Nurullah. Kanaat Önderliği Bağlamında İmamlık Rolü. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Kaya, Mehmed S. Zaza Kürtler. Diyarbakır: Dara Yayınları, 2021.
• Kümbetoğlu, Belkıs. Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve Araştırma. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 3. Basım, 2012.
• Ortatepe, Eyüp. Terörle Mücadelede Sivil Toplumun Rolü: Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Kanaat Önderleri. Ankara: Polis Akademisi Güvenlik Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Özer, Ahmet. Çözül(e)meyen Kürt Sorunu. İstanbul: Hemen Kitap Yayınları, 2012.
• Özcan, Zeynep. “Covid-19 Pandemisinde Birer Kanaat Önderi Olarak Siyasi Parti Liderlerinin Sosyal Medya Paylaşımları Üzerine İnceleme”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Sayı: 39, Yıl: 2021/1), 324-352.
• Parin, Suvat. Türkiye’de Aşiret Tartışmaları. yay. haz. Suvat Parin. İstanbul: Bağlam Yayıncılık, 2019.
• Subaşı, Necdet. Öteki Türkiye’de Din ve Modernleşme. Ankara: Vadi Yayınları, 2003.
• Şahin, Yunus. “Aşiretler Arası Çatışma ve Yağmalama Kültürü: Rişvan Aşireti Örneği”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Sayı: 42, 2018), 359-378. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/yyusbed/issue/43499/532157
• TDK, Türk Dil Kurumu. “Aranan: Kanaat”. Erişim 17.08.2023 kanaat ne demek TDK Sözlük Anlamı (sozluk.gov.tr).
• TDK, Türk Dil Kurumu. “Aranan: Önder”. Erişim 17.08.2023 önder ne demek TDK Sözlük Anlamı (sozluk.gov.tr).
• Sennet, Richard. Otorite. çev. Kamil Durand. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011.
• Tayanç, Mehmet. “Kent ve Aşiret: Aşiret Kentin Neresinde”. Aşiret -Türkiye’de Aşiret ve Aşiretin Dönüşümü-. ed. Mehmet Tayanç - Ahmet Aktaş. Konya: Çizgi Yayınları, 2021.
• Tekinalp, Şermin - Uzun, Ruhdan. İletişim Araştırmaları ve Kuramları. İstanbul: Beta Yayınları, 4. Baskı, 2013.
• Tezcan, Mahmut. “Türk Kültüründe Kız Kaçırma Geleneklerinin Antropolojik Çözümlenmesi”. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi. (Yıl: 5, Cilt: 2, Sayı: 6, Ekim-Aralık 2003).
• Topses, Mehmet Devrim. “Türkiye’de Kan Davası Geleneğinin Sosyolojik Çözümlemesi”. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, (Cilt 4, No 2, 2012), 189-197.
• Uluç, A. Vahap. “Kürtler’de Sosyal ve Siyasal Örgütlenme: Aşiret”. Mukaddime, (2, 2010), 35-52. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/mukaddime/issue/19675/210110
• Ulutaş, Ejder. Toplumsal Bir Tip: Kanaat Önderi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Ulutaş, Ejder. Kanaat Önderi: Bir Liderlik Fenomenolojisi. İstanbul: Açılım Kitap, 2016.
• Uçar, Gültekin. Bir Toplumsal Organizasyon Olarak Aşiretlerin Modern Zamanlarda Çeşitlenen İşlevleri: Koçgiri Aşiretleri Örneği. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, (2018).
• Weber, Max. Sosyolojinin Temel Kavramları. çev. Medeni Beyaztaş. İstanbul: Bakış Yayınları, 6. Baskı, 2007.
• Yeğen, Mesut. Devlet Söyleminde Kürt Sorunu. İstanbul: İletişim Yayınları, 7. Baskı, 2015.
• Yanmış, Mehmet. “Kürt Toplumunda Kanaat Önderliği ve Barış Heyetleri”. International Conference on Management and Social Sciences Proceeding Book. ed. Kıyal Kamchybekova ABDİRAİM. Uysad, 131-147, 2019.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları, 9. Baskı, 2013.