Fahreddin Râzî’nin Şefaat Konusunda Mu'tezile Eleştirisi

Yıl 2024, , 267 - 298, 15.03.2024

Yakup Ertuğrul

https://doi.org/10.56720/mevzu.1405603

Öz

Şefaat konusunda itikadî mezhepler arasında farklı görüşler ve tartışmalar bulunmaktadır. Bu konudaki kelâmî tartışmalar hicrî birinci asra kadar uzanmaktadır. Şefaat konusunda mezhepler arasında farklı anlayışların ortaya çıkmasındaki sebeplerin başında, şefaatin zikredildiği nasların farklı yorumlanması ve şefaatin nasıl gerçekleşeceğinin keyfiyyeti hususundaki ayrıntılar zikredilebilir. Bu çalışmada biz öncelikle Mu'tezile’nin şefaat konusundaki görüşlerini tespit ettik. Daha sonra da Fahreddin Râzî’nin bu konuda Mu’tezile’ye yaptığı eleştirileri ele aldık. Râzî ve Mu'tezile’nin farklı düşündüğü temel konular şunlardır: Mu’tezile, küçük günah işleyenlerin bağışlanacağını, büyük günah işleyenlerin ise şefaat vesilesi ile bağışlanmayacağı görüşü ile şefaati ahirette sadece derecenin yükselmesi olarak kabul eder. Râzî ise Ehl-i Sünnet'in görüşüne katılarak Mu'tezile'nin bu görüşlerine karşı çıkarak, şefaati hem derecenin yükselmesi hem de büyük günah işleyen müminlerin bağışlanması şeklinde kabul eder. Ona göre şefaat, günah işlememiş müminlerin derecesini artırırken, günahkâr olanların da cezalarını düşürme işlevine sahiptir. Râzî, şefaati tamamen Allah'ın iradesine bağlı bir lütuf olarak görürken; Mu'tezile ise büyük günah işleyen müminlerin Allah'ın adalet ve va’d ve’l-vaîd prensipleri gereği cezalandırılması gerektiği görüşündedir. Bu görüşleri ile Râzî’nin Ehl-i Sünnet çizgisinde olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Âhiret, Mu, Fahreddin Râzî, Şefaat, Büyük günah

Fahreddin Razi's Mu'tazila Criticism on Intercession

Öz

There are different opinions and debates among religious sects regarding intercession. The theological debates on this issue date back to the first century of Hijri. One of the main reasons for the emergence of different understandings of intercession among the sects is the different interpretations of the verses in which intercession is mentioned and the details of how intercession will take place. In this study, first of all, we have detected the Muʿtazilites' views on intercession. Then, we discussed Fakhr al-Dīn al-Rāzī's criticisms of the Mu'tazilites on this issue. The main issues on which Razi and Mu'tazila think differently are as follows: Mu'tazila believes that those who commit minor sins will be forgiven, but those who commit major sins will not be forgiven through intercession, and accepts intercession as only increasing one's degree in the afterlife. Rāzī, on the other hand, agrees with the view of the Ahl al-Sunnah and opposes these views of the Mu'tazila and accepts intercession as both increasing the degree and forgiving believers who have committed major sins. According to him, while intercession increases the degree of believers who have not committed sins, it has the function of reducing the penalties of sinners. While al-Rāzī sees intercession as a favor that depends entirely on God's will, the Muʿtazilites believe that believers who commit grave sins should be punished in accordance with God's principles of justice and va'd wa'l-vaîd (promise and threat). With these views, it is understood that Râzî is in the line of Ahl al-Sunnah.

Anahtar Kelimeler

Kalâm, Hereafter, Mu’tazila, Fakhr al-Dīn al-Rāzī, Intercession, Major Sins

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1364.
• Akay, Akif. İslam inancında şefaat. Konya: Necmettin Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Alıcı, Mustafa. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/411-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed. Şerh-ü Kitâbü’l-Fıkhü’l Ekber. thk. Ali Muhammed Dandal. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Altıntaş, Ramazan. “Kâdî Abdülcebbâr’ın Sem’iyyâtla İlgili Bazı Görüşleri”. Bilimname 4/1 (2004).
• Âmidî, Sefyüddîn. Ebkârü’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Dârü’l-Kütübi ve’l- Vesâiki’l-Kavmiyye, 2012.
• Ardoğan, Recep. “Mu’tezilî Kelamcı Kadî Abdülcebbâr’ın Şefaat Anlayışı”. Uluslararası Asya Çağdaş Bilimler Kongresi - IX.
• Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklileşme Süreci Mu’tezile’nin Oluşumu ve Ebû’l-Hüzeyl Allah. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Bağdâdî, Abdülkâhir el-. Usûlü’d-Dîn. thk. Ahmed Şemsuddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423.
• Beycûri, İbrahim b. Muhammed b. Ahmed eş-Şafi el-. Tühfetü’l-Mürid Şerhü Cevherü’t-Tevhid. 1 Cilt. Beyrut: El- Mektebu’l-Asriyye, 2013.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-. el-Câmiu’l-Müsned es-Sahîhu’l-Muhtasar Min Umûri Resûlillâhi ve Sünenihî ve Eyyâmihî. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Çelik, Hüseyin. “Kur’an’da Şefaat”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2015).
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit. el-Vasiyye. thk. Muhammed b. Abdulhayy. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Makâlâtü’l- islâmiyyîn. çev. Ömer Aydın. Istanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin M. eş-Şirazî. Kâmusu’l-Muhît. Kahire: Daru’l-Hadis, 1429.
• Harpûtî, Abdullatif. Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâidi Ehli’l-İslâm (Kelâm İlmine Giriş). çev. Fikret Karaman. İstanbul: Çelik, 2016.
• Hillî, Muhakkık el-. el Meslek fî Usûli’d-Dîn. Meşhed: Mecma‘ü’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1424.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Mücerredü Makâlâtü’ş-Şeyh Ebi’l- Hasan el Eş‘arî. thk. Ahmed Abdurrahim es-Sayih. Kahire: Mektebetu’s-Sekâfetu’d-Dinîyye, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed. el-Fasl fi’l-Milel ve’l-Ahvâi ve’n- Nihal. çev. Çev., İbrahim Halil Bulut. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414.
• İrfan Abdülhamid. İslâm’da iʾtikadî Mezhebler ve Akâid Esasları. çev. Mustafa Saim Yeprem. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2. baskı., 2014.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât. thk. Safvân Adnan Davudî. Beyrut: Dârü’l-Kalem, 1412.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî. Mü-teşâbihü’l-Kur’an. thk. Adnan Muhammed. Kahire: Dârü’t-Türrâs, 1966.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî; Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebet-ü Vehbe, 1988.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî; Tenzîhü’l-Kur’an ani’l-Metâin. thk. Ahmed Abdürrahim es-Sayih. Mekte-betü’n-Nafize, 2006.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan b. Ahmed el-Hemedânî el-Esedâbâdî; Tesbîtü Delâilün-Nübüvve. thk. Abdulkerim Osman. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, 1966.
• Kurt, Mehmet. İtikadî Mezheplerde Şefaat Anlayışı. Şannlıurfa: Harran Üniveristesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Küçük, Abdulbasit. Seyfüddîn El-Âmidî’nin Âhiret Hayatı ile İlgili Görüşleri. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vilâtü Ehli’s-Sünne. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- İlmiyye, 2005.
• Mutık, Avvad b. Abdullah el-. el-Mu’tezile ve Usûluhumü’l-Hamse ve Mevkıfu - Ehli’s-Sünneti - Minhâ. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn el-. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Ab-dulbâkî. Kahire: Dâru İhyâ-i’t Türrâsi’l- Arabî, 1955.
• Narol, Süleyman. “Fahreddin Razi ve Kadi Abdülcebbar’ın Şefaat Konusundaki Ayetlere Yaklaşımı ve Değerlendirilmesi”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2015).
• Nesefî, Ebu’l-Muîn en-. Tevhidin Esasları Kitâbü’t-Temhîd li-kavâidi’t-tevhîd. çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Tabsîratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün. Diyanet İşleri Başkanlığı, Ankara, 2003.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Levamiü’l-Beyyinat Şerhu Esmaillahi Teala ve’s-Sıfat. Mısır, 1323.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Mefâtîhu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 1420.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Nihâyetü’l-ʿUḳūl fî Dirâyeti’l-Uṣûl. thk. Dr. Said Abdullatif Fude. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’z-Zehair, 1. Basım, 2010.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Me’âlimü Usûli’d-Dîn. Beyrut: Daru’l-Fikru’l-Lübnaniyye, 1. Basım, 1992.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. el-Erbaʿîn fî Uṣûli’d-Dîn. Beyrut: Daru’l-Kutubi’l- İlmiyye, 1. Basım, 2009.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. el-Mesailü’l-Hamsun fi Usuli’d-Din. Kahire/Beyrut: El-Mektebu’l-Sekafiyye - Daru’l-Ceyl, 1990.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. eş’Şefa’atü’l-Uzma. thk. Ahmed Hicâzî es-Sakâ. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türrâs, 1989.
• Şahinalp, Hacer. “Kādî Abdülcebbâr ve Ebü’l-Muîn En-Nesefî’de Şefaat”. Turkish Studies 13/25 (2018).
• Şihabüddin en-Nefrani, Ahmed bin Ganem. El-Fevâkih el-Devânî a’la Risaleti İbn Ebi Zeyd el-Kayrevânî. Daru’l- Fikr, 1415.
• Taşdelen, Mehmet. “Mu’tezile’de Şefaat Anlayışı”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 5/10 (2015).
• Teftâzânî, Sa‘deddin Mesud bin Ömer. Şerhu’l-Akāidü’n-Nesefi. Beyrut: Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 2014.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn. Şerhü’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Ubeyde. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Watt, W. Montgomery - Fığlalı, Ethem Ruhi. İslam Düşüncesinin Teşekkül evri. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2017.
• Yüksel, Emrullah. “İslam’da Şefaat Yetkisi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (2002).
• Zemahşerî. el-Keşşâf an-Hakâik-i Ğavâmidi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.
• Zemahşerî, Cârullah Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Kitabu’l-Minhâc fî-Usûli’d-Dîn. thk. Abbas Hüseyin. Sana: Mektebetu Bedru’l-ilmiyyi ve Sekâfeyyi, 1425.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ömer. Esâsu‟l-Belağa. Beyrut: Daru Sâdir, 1979. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ts.