The Relationships between Concepts in the Classical Logic Tradition (The Example of Risāla fī Nisab Al-Arbaa for Isfarāyīnī)

Yıl 2020, Sayı: 4, 131 - 177, 15.09.2020

Hacı Kaya

https://doi.org/10.5281/zenodo.4026041

Öz

The relationships between concepts constitute the relationships related to the coating and truth values of the concepts. Coverage and truth relations of a concept with other concepts can only be explained and understood within propositional contexts. The process in which the relations between concepts are marked under a special title in the history of classical logic begins with the next logic tradition. However, it should be stated that these relations are proccessed in a scattered way in the texts that include conceptual logic in the previous logic tradition. Rising directly to the next logic tradition and indirectly to the privious logic tradition, the treatise that ise called Risāla fī nisab al-arbaa for Isfarāyīnī appears as a small but original text devoted to the relation between concepts. Although the treatise contains some evaluations and examples of concepts that may be controversial, its originality lies in its being an experimental study on the relations between concepts by deducting from the logic tradition, especially the next logic tradition accumulation. As a matter of fact, the fact that we enconter texts that are hidden in their original approaches in the works written after the founding names of classical logic science, leads to questioning of the general evaluation as “repetitive texts” about such texts. Because mainly the history of logic science consists of the rings of a chain that joins each other and extends to the present day. However, the view that some originalities are hidden within the rings of this chain may be the most accurate view that can be put forward for the history of classical logic. 

Anahtar Kelimeler

Logic Tradition, Concept, Relation, Coating, Truth

Klasik Mantık Geleneğinde Kavramlar Arası Bağıntılar (İsferâyînî’ye Ait Risâle fî Nisebi’l-Erba‘a Örneği)

Öz

Kavramlar arası bağıntılar, kavramların kaplam ve doğruluk değerleriyle ilişkili bağıntıları oluşturmaktadır. Bir kavramın diğer kavramlarla kaplamsal ve doğruluk bağıntıları ancak önerme bağlamları içerisinde açık edilebilir ve anlaşılabilir. Klasik mantık tarihinde kavramlar arası bağıntıların özel bir başlık altında işlendiği süreç sonraki mantık geleneği ile başlamaktadır. Bununla birlikte bu bağıntıların önceki mantık geleneğinde kavram mantığına yer veren metinler içerisinde serpiştirilmiş şekilde işlendiğini de ifade etmek gerekir. Doğrudan sonraki mantık geleneğine dolaylı olarak da önceki mantık geleneğine yaslanan, Risâle fî Nisebi’l-Erba‘a adlı risale kavramlar arası bağıntıya hasredilmiş küçük fakat özgün tarafı olan bir metin olarak karşımıza çıkmaktadır. Risale, her ne kadar içerisinde tartışmaya açık hatta hatalı denebilecek kimi değerlendirmeler ve kavram örnekleri barındırsa da onun özgünlüğü, klasik mantık geleneği birikimden özellikle sonraki mantık geleneği birikiminden çıkarımda bulunarak kavramlar arası bağıntılara ilişkin bir deneme çalışması olmasında yatmaktadır. Doğrusu klasik mantık biliminin kurucu isimlerinden sonra kaleme alınan eserler içerisinde kimi zaman özgün yaklaşımları içerisinde saklı bulunduran metinlerle de karşılaşmamız, bu metinlere ilişkin “öncesinin tekrarı metinler” şeklindeki genel değerlendirmeyi sorgulamaya açmaktadır. Zira ağırlıklı olarak mantık biliminin tarihi birbirine eklemlenerek günümüze kadar uzanan bir zincirin halkalarından oluşmaktadır. Bununla birlikte bu zincirin halkaları içerisinde kimi özgünlüklerin saklı durduğu görüşü, klasik mantık tarihi adına ileri sürülebilecek en isabetli görüş olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Mantık Geleneği, Kavram, Bağıntı, Kaplam, Doğruluk

Kaynakça

• Aristoteles (1963). Organon I, Kategoryalar. çev. Hamdi Ragıp Atademir. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Aristoteles (1998). Birinci Çözümlemeler. çev. Ali Houshiary. Ankara: Dost Kitabevi.
• Aristoteles (1999). “Kitâbu Anâlûtîki’l-ûlâ ev Kitâbu’l-Kıyâs”. en-Nassu’l-kâmil li-mantıki Aristû içinde. thk.ve tkd. Ferid Cebr. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf el-. (2017). “er-Risâletu’l-kübrâ fi’l-mantık”. çev. Muhammed Nasih Ece. YYÜİFD, 5/7: 96-117.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf el-. (h. 1426). “Hâşiyetü Seyyid Şerîf el-Cürcânî (Küçek)”. Tahrîrü’l-kavâ‘idi’l-mantıkıyye fî şerhi risâleti’ş-şemsiyye, ve ‘aleyhi hâşiyetü es-Seyyid Şerîf el- Cürcânî içinde. tsh. Muhsîn Bîdârfer. Kum: İntişârât-ı Bîdâr.
• Çelgin, Güler (2011). Eski Yunanca Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Durmuş, İsmail (2000). “İsferâyînî, İsâmuddîn (Ebû İshâk İsâmuddîn İbrâhim b. Muhammed b. Arapşah el-İsferâyînî, ö. 945/1538, Arap dili, kelâm ve mantığa dair şerh ve haşiyelerle tanınan âlim)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları.
• Emiroğlu, İbrahim (2005). Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları.
• Fârâbî (1986a). “Kitâbu Îsâgûcî ey el-Medhal”. el-Mantık ‘İnde’l-Fârâbî içinde. c.1. thk. ve tkd. Refîk el-Acem. Beyrut: Dâru’l-Maşrık.
• Fârâbî (1986b). “Kitâbu’l-Kıyâs”. el-Mantık ‘İnde’l-Fârâbî içinde. c.2. thk. ve tkd. Refîk el-Acem. Beyrut: Dâru’l-Maşrık.
• Hâdî. Risâle fî nisbeti’l-hükmiyye beyne’l-mevzu’ ve’l-mahmûl. İstanbul: İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, 4350/11.
• Hasan b. Hüseyin b. Muhammed. Şerhu nisebi’l-kazâyâ el-mûcibe el-basîta ve’l-mürekkebe. İstanbul: Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa Koleksiyonu, 1602/55.
• İbn Rüşd (1992). “Kitâbu Analûtîki’l-ûlâ ev Kitâbu’l-Kıyâs”. Nass Telihîsu Mantıki Aristû içinde. c.4, thk. Cirâr Cihâmî. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî.
• İbn Rüşd (1996). “Kitâbu Kâtîgûryâs ev Kitâbu’l-Mekûlât”. Nass telhîsu mantıki Aristû içinde. c.2. thk. Cirâr Cihâmî. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî.
• İbn Sînâ (2005). İşâretler ve Tembihler. çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İbn Sînâ (2006). Kitâbu’ş-Şifâ. Yorum Üzerine. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İbn Sînâ (2013a). en-Necât, Felsefenin Temel Kuralları. çev. Kübra Şenel. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• İbn Sînâ (2013b). Kitâbu’ş-Şifâ, Mantığa Giriş. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İsferâyînî, Ebu İshâk İsâmuddîn İbrahîm b. Muhammed b. Arabşah el-. Risâle fî nisebi’l-erba‘a. İstanbul: İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, 1863/3.
• İsferâyînî, Ebu İshâk İsâmuddîn İbrahîm b. Muhammed b. Arabşah el-. Şerhu tehzîbi’l-mantık ve’l-kelâm. Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Akşehir İlçe Halk Kütüphanesi, 9327.
• İsferâyînî, Ebu İshâk İsâmuddîn İbrahîm b. Muhammed b. Arabşah el-. Hâşiyetü’t-Tasavvurât li-İsâmuddîn. Rodos: Rodos Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi, Rodos, 719.
• İsferâyînî, Ebu İshâk İsâmuddîn İbrahîm b. Muhammed b. Arabşah el-. Haşiyetü ‘alâ Şerhi’l-Kutb li’ş-Şemsiyye. Konya: Konya Karatay Yusuf Ağa Kütüphanesi. Yusuf Ağa, 311, v. 71-251.
• Kâtibî, Necmuddîn Ali b. Ömer el-Kazvînî el-. (1998). eş-Şemsiyye fi’l-kavâidi’l-mantıkıyye. thk ve tkd. Mehdî Fadullah. Beyrut: El-Merkezu’s-Sekâfi’l-Arabî.
• Kayserî, Hüseyin b. Seyyid Muhammed (h. 1328). Risâle nisbâti’l-müveccehât. İstanbul: Necm-i İstikbâl Matbaası/Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Konya İl Halk Kütüphanesi, 1935/6.
• Ömer Efendi (1875). Risâle fî beyâni nisebi’l-erba‘a (Nisebi’l-erba‘a beyne’l-kazâya el-müveccehe). Konya: Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, Antalya Elmalı İlçe Halk Kütüphanesi, 2541/14.
• Öner, Necati (2009). Klasik Mantık. Ankara: Vadi Yayınları.
• Porphyrios (1986). Isagoge, Aristoteles’in Kategorilerine Giriş. çev. Betül Çotuksöken. İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Râzî, Fahruddîn er-. (h. 1381). Mantıku’l-mulahhas. thk. ve tkd. Ahad Ferâmerz Karamelekî ve Âdîne Asgarînejad, Tahran: Dânişgâh-ı İmâm Sâdık.
• Râzî, Kutbuddîn er-. (h. 1426). “Tahrîru’l-kavâidi’l-mantıkıyye”. Tahrîrü’l-kavâidi’l-mantıkıyye fî şerhi risâleti’ş-şemsiyye, ve ‘aleyhi hâşiyetü es-Seyyid Şerîf el-Cürcânî içinde. tsh. Muhsîn Bîdârfer. Kum: İntişârât-ı Bîdâr.
• Râzî, Kutbuddîn er-. (h.1303). Levâmi‘u’l-esrâr fî şerhi metâli‘u’l-envâr. İstanbul: Hacı Muharrem Efendi Matbaası.
• Rescher, Nicholas (2018). İslâm Mantık Tarihi. çev. Ahmet Kayacık. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Taylan, Necip (2008). Anahatlarıyla Mantık. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Teftezânî, Sa‘duddîn et-. (1912). Tehzîbü’l-mantık ve’l-kelâm. İstanbul: Matba‘atu’s-Sa‘âde.
• Üsküdârî, Muhammed Emin b. Muhammed . Risâle fî nisbeti’l-hükmiyye ve eczâi’l-kaziyye. İstanbul: İstanbul Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, 1592/2.
• Yusuf, Şehrî. Risâle fî eczâi’l-kaziyye ve m‘anâ nisbetihâ. İstanbul: İstanbul Müllet Kütüphanesi, Ali Emiri Koleksiyonu, 4352/19.