The Analysis of Disagreement between Ibn Shubruma and Abu Hanifa

Yıl 2020, Sayı: 4, 115 - 130, 15.09.2020

Mahmut Samar

https://doi.org/10.5281/zenodo.4022280

Öz

The second century of Hijra was the most dynamic and productive period for Ahl al-Ra’y (rational discretion) school of law in Kufa, Iraq in terms of history of Fiqh. There is no doubt that the main important reasons of it, is that controversy, criticism and refutation was widespread and accepted by scholars mostly in that period. In fact, even within the same school differences had occurred between its scholars and jurists. The best example of this historical fact may be seen in the disagreement between Ibn Shubruma and Abu Hanifa in terms of Fiqh which this study will deal with. These two scholars had lived in the same century in Kufa and belonged to Ahl al-Ra’y school. The timing of this controversy -the formative period of Islamic Jurisprudence in the second century of Hijra- is an important point to rely on. This study will try to determine the scope, causes and results of the controversy between these two scholars. Additionally, it will examine whether there is a role of these disagreements for the formation of Hanafi school of law or not. 

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Doctrine, Jurisprudence, Ibn Shubruma, Abu Hanifa, Disagreement, Criticism

İbn Şübrüme ile Ebû Hanîfe Arasındaki İhtilafın Analizi

Öz

Hicri II. yüzyıl, fıkıh tarihi açısından Irak-Kûfe merkezli ehl-i re’y fıkıh ekolünün en hareketli ve aynı zamanda en verimli olduğu dönemdir. Kuşkusuz ki bu hareketliliğinin en önemli sebeplerinden biri, o dönemde ihtilaf, eleştiri, tenkit ve reddiye kültürünün yaygın olması ve ilmî çevrelerce benimsenmiş olmasıdır. Öyle ki aynı ekole mensup müçtehit imamlar ile fukahâ arasında bile çeşitli ihtilafların meydana geldiği görülmektedir. Bu tarihi olguyu gösteren en iyi örneklerden biri bu çalışmanın konusu olarak ele alacağımız İbn Şübrüme ile Ebû Hanife arasında meydana gelen fıkhî ihtilaflardır. Nitekim birbirinin muasırı olan her iki fakih de Kûfe’de yaşamış ve çağlarının iki temel fıkıh ekolünden ehl-i re’ye mensubiyetleriyle bilinmektedirler. Aralarındaki ihtilafın fıkıh ilminin teşekkül dönemine denk gelen bu asırda (h. II.) ortaya çıkması üzerinde durulması gereken önemli bir husustur. Bu çalışmada iki müçtehit arasındaki görüş ayrılığının kapsamını, sebeplerini ve sonuçlarını tartışmak suretiyle bu dönemdeki ihtilafın oluşum sürecindeki fıkıh ilmine katkılarını tespit etmeye çalışacağız. Ayrıca bu vb. ihtilafların Hanefî mezhebinin teşekkülünde bir rolünün bulunup bulunmadığı hususunu irdeleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Mezhep, İçtihat, İbn Şübrüme, Ebû Hanîfe, İhtilaf, Eleştiri

Kaynakça

• Abdulcebbar el-’Ânî, Muhammed Rıza. 2008. Fıkhu’l-imâm İbn Şübrüme el-Kûfî mukârenen bi fıkh ğayrihi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye.
• Abdürrezzâk b. Hemmâm. 1403. el-Musannef. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslamiyye.
• Bağdâdî, Hatip. 2002. Târihû Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. 1405. Ahkâmü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâr İhyâü’t-türâsi’l-Arabî.
• Ceyhan, Mehmet. 2003. “İslam Hukukunun Oluşum Dönemi Müctehitlerin-den İbn Şübrüme’nin Hayatı ve Fıkhî Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi.
• Ebû Abdillâh, Buhârî. 2002. el-Câmiu’s-sahîh. Dımeşk: Dâr İbn Kesîr.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. 2009. Sünen. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-âlemiyye.
• Haddâd, Ebû Bekir. 2006. el-Cevheretü’n-neyyire. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilaziz ed-Dımaşkî. 1992. Red-dü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenviri’l-ebsâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Hacer, el-Askalânî. 1326. Tehzîbü’t-tehzîb. Hint: Matbat Dâiretü’l-Maarif.
• İbn Kudâme, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Muhammed. 1968. el-Muğnî. Kahire: Mektebetü’l-Kâhire.
• İbnü’l-Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm. 2002. el-İşrâf âlâ mezâhibi’l-ulemâ. Mekke: Mektebet Mekke es-Sekâfiyye.
• Kâsâni, Ebi Bekr Alâuddîn b. Mes’ud. 1986. Beda’iu’s-sanâi’ fi tertibi’ş- şerâi’. C. 5. 2. bs. Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye.
• Köse, Saffet. 2018. İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: Hikmetevi Yayınları.
• el-Kureşi, Abdülkadir. t.y. el-Cevâhirü’l-muḍıyye fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. Karataşî: Mîr Muhammed Kütüphanesi.
• Özen, Şükrü. 1999. “İbn Şübrüme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 20:379-81.
• Özen, Şükrü. 2000. “İhtilaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 21:565-68.
• Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed. 1985. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali. 1993. Neylü’l-evtâr. Kahire: Dâru’l-Hadîs.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. 2012. el-Asl. Beyrut: Dâr İbn Hazm.
• Şimşek, Murat. 2019. İmam Ebû Hanîfe ve Hanefîlik. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. 1995. el-Mu’cemu’l-evsat. Kahire.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. 1417. Muhtasar İhtilâfi’l-ulemâ. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• Vekî’, Ebû Bekir Muhammed b. Halef b. Hayyân. 1947. Ahbâru’l-Kudât. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb.