Mu'tezile'nin Hatmü’n-Nübüvve Savunması: Kâdî Abdulcabbâr Örneği

Yıl 2021, Sayı: 6, 1 - 25, 15.09.2021

Mikail İpek

https://doi.org/10.5281/zenodo.5095089

Öz

Nübüvvet müessesesi İslâm dininin en önemli inanç esaslarından biridir. Tarih boyunca bu makama birçok itiraz olmuştur. Bu itirazlardan bazıları doğrudan nübüvveti reddetmeye yönelik iken bazıları ise Hz. Peygamber’in risâletini hedef almıştır. Bunların dışında Hz. Peygamber’in nübüvvetini kabul etmekle birlikte, onun son peygamber olduğuna itiraz getiren birtakım ekol ve şahıslar olmuştur. Yahudiler, Mecûsiler, Hıristiyanlar, Şia’dan Gulât-Galiyye bunların başında gelmektedir. Öte yandan nübüvveti genel anlamda reddeden Hint kökenli Berâhime de “Hatmü’n-Nübüvve” anlayışını kabul etmemiştir. Burada “Hatmü’n-Nübüvve”yi tam olarak reddetmemekle birlikte, buna kapı aralayan, nübüvvetin velâyet yolu ile devam etmesinin imkân dâhilinde olduğunu ima eden bazı sûfîleri de zikretmekte fayda vardır. Kelâmcılar bu konuya önem vererek azami gayret sarf edip söz konusu itirazları uygun şekilde cevaplamıştır. Mu‘tezile'den Kâdî Abdulcabbâr da bu kelâmcılardan biridir. O el-Muğnî, Şerhu’l-usûli’l-hamse ve el-Muhtasar gibi eserlerinde bu konuya değinerek muarızların itirazlarını cevaplamaya çalışmıştır. Bu çalışmada öncelikle “Hatmü’n-Nübüvve” kavramını açıklanarak bu anlayışa yönelik itirazlar ortaya konulmuştur. Daha sonra Mu‘tezile'nin konuyu ele alış şekli ve müdafaası incelenmiştir. “Hatmü’n-Nübüvve” anlayışını kabul etmemek, Hz. Peygamber’den sonra da peygamber gelebileceğini kabul etmek anlamına gelmektedir. Bu da birtakım din tacirlerinin kötü niyetlerine ve yalancı peygamberlerin ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. Ayrıca Şia menşeli olduğu bilinen Bâbîlik ve Bâhâîliğin, yine Hint coğrafyasında varlık gösteren Kâdıyânîliğin bu anlayışı kabul etmediği bilinmektedir. Bu çalışmanın amacı da Hz. Peygamber’in son peygamber olduğunu, Mu’tezilî bir bakış açısıyla, aklî ve naklî olarak ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mu'tezile, Hatmü'n-Nübüvve, Kâdî Abdulcabbâr, Savunma

The Mu'tazila's Defense of Khatmu’n-Nubuvva: The Example of Qadi Abd al-Jabbar

Öz

The institution of prophethood is one of the three most important faith fundamentals of the religion of Islam. Throughout history, there have been many objections to this authority. While some of these objections are directed towards rejecting prophethood, some of them targeted the prophethood of the Hz. Muhammed. Apart from these, Although they accepted the prophethood of the Hz Muhammed, there were some schools and individuals who objected to his being the last prophet. Jews, Magi, Christians, Gulât-Galiyye from Shia are the leading ones. On the other hand, Barâhime of Indian origin, who rejected prophethood in general, rejected the understanding of "Khatmu’n-Nubuvva". Here, it is useful to mention some Sufis who do not completely reject " Khatmu’n-Nubuvva ", but open the door to this and imply that prophethood continues through custody. In addition, it is mentioned in the sources that the Bâbîlik and Bâhâîlik, which are known to be of Shia origin, and the Kâdıyanîlık, which also existed in the Indian geography, rejected this understanding. Islamic scholars dealt with this issue carefully and responded appropriately to these objections. Kadi Abd al-Jabbar from Mu'tazila is also one of these theologians. He eliminated the objections of opponents by mentioning this subject in his works such as "al-Mughni", Sharhu'l-usûli'l-hamse "and" al-Muhtasar ". In this study, first of all, the concept of " Khatmu’n-Nubuvva " was explained and objections to this understanding were put forward. Later, Mu‘tezile's handling of the subject and his defense were examined. Not to accept the " Khatmu’n-Nubuvva" understanding, means to accept that a prophet can come after the Prophethood of Hz. Muhammed. This causes the malicious intentions of some religious merchants and the emergence of false prophets. The aim of this study is to reveal that the Hz. Muhammed was the last prophet with a Mu’tezilian point of view, mentally and verbally.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Mu'tazila, Khatmu'n-Nubuvva, Qadı Abd al-Jabbâr, Defense

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel E.A. (1985) el-Müsned. Neşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî, Beyrut.
• Akman, M. (2017) İbn-i Arabî: Kelami Tartışmalar Sorular Şüpheler. İstanbul: Ekin Yayınları.
• Akman, M. (2019) Mezhepler Tarihinin Klasik Kaynakları: İçerik ve Özellikleri. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Aktepe, O. (2000) Peygamberliğin Hz. Muhammed ile Sona Ermesi. Erzincan: Doğu Yayınları.
• Aktepe, O. (2011) “Kelâm İlmi Açısından Bedâ’ Anlayışı”. SÜİFD, 8(23), 97-116.
• Arslan, H. (2017) İslâm Düşünce Geleneğinde Şia-Mu‘tezile Etkileşimi. İstanbul: Endülüs Yayınları.
• Bağdâdî, E. M. (1928) Usûlü’d-Dîn. İstanbul: Matba’atü’d-Devle.
• Buhârî, E. A. (2002) el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr.
• Cebecioğlu, E. (1998) “Haydar el-Âmülî”. DİA. Cilt: 17, İstanbul: TDV Yayınları, 26-27.
• Çalıştay, (2014) Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı Çalıştay Bildiri ve Müzakere Metinleri. Editörler: Mahmut Çınar, Esra Delen, M. Raşit Akpınar ve Mehmet Aksürmeli, Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Çelebi, İ. (2000) “Îsâ (Kelâm)”, DİA. Cilt: 22, İstanbul: TDV Yayınları, 472-473.
• Çetin, A. (2006) “Nesih”. DİA. Cilt: 32, İstanbul: TDV Yayınları, 579-581.
• Daudi, K. Z. (1997) “Hatm-i Nübüvve” (Literatür) DİA. Cilt: 16, İstanbul: TDV Yayınları, 479-484.
• Devvânî, C. (2021) Akaid-i Adudiyye Şerhi. Çev. Mustafa Akman, Batman: Mütercim Yayınları.
• Eş’arî, E. H. (2005) Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn. Çev. Mehmet Dalkılıç, Ömer Aydın, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (1986) Kâdıyânîlik (Ahmediyye Mezhebi) İzmir.
• Fığlalı, E. R. (1991) “Bahâîlik”. DİA. Cilt: 4, İstanbul: TDV Yayınları, 464-468.
• Fığlalı, E. R. (1994) Bâbîlik ve Bahâîlik. Ankara.
• Fığlalı, E. R. (2001) “Kadıyânîlik”. DİA. Cilt: 4, İstanbul: TDV Yayınları, 137-139.
• Gazzalî, E. H. (1985) Kavâidü’l-Akâid. Thk. Musa Muhammed Ali, Beyrut: Âlemü’l-Kitâb.
• Gürkan, S. L. (2008) Yahudilik. İstanbul: İSAM Yayınları.
• İbn Manzûr, E. M. (t.y.) Lisânü’l-Arab. Kahire.
• İbnü’l-A’râbî, M. (2015) Fütûhatü’l-Mekkiyye. Çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayınları.
• İkbal, M. (2014) İslâm’da Dinî Tefekkürün Yeniden Teşekkülü. Çev. Sadık Yenili, İstanbul: Mutena Yayınları.
• İlhan, A. (1992) “Bedâ”. DİA. Cilt: 5, İstanbul: TDV Yayınları, 290-291.
• İlhan, M. (2001) “Günümüzde hatm-i nübüvvetle ilgili bazı kelami meseleler” İlahiyat Fakülteleri Kelâm Anabilim Dalı Sempozyumu (Günümüz İnanç Problemleri), Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 49-58.
• İlhan, M. (2010) “Hatmü’n-Nübüvve Açısından Nebî-Resul Farkına Bir Bakış”. EKEV Akademi Dergisi, 69-82.
• İsfahânî, R. (t.y.) el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’an. Thk. Muhammed Seyyid Key-lanî, Beyrut: Dârü’l-Marife Neşriyat.
• Kâdî Abdulcabbâr, E. H. (1992) Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Thk. Abdulkerîm Os-man, Kâhire: Mektebetü Vehbe.
• Kâdî Abdulcabbâr, E. H. (2011) Mu‘tezile'de Din Usûlü (el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn) Çev. Murat Memiş, İstanbul: İz Yayınları.
• Kâdî Abdulcabbâr, E. H. (t.y.) el-Muğnî fî Ebvâb’t-Tevhîd ve’l-Adl. Thk. Emîn el-Hûlî, Dr. Mahmud Muhammed Kâsım Cilt: 16, 20, Kâhire.
• Kahveci, N. (2006) Mu‘tezile ile Şia Arasındaki Siyasal Tartışma. Ankara.
• Karadaş, C. (1999) “Muhyiddin İbnü'l-Arabî / İtikadî Görüşleri”. DİA, Cilt: 20, İstanbul: TDV Yayınları, 516-520.
• Kur’an-ı Kerim. (2016) Genel Koordinatör: Mehmet Emin Özafşar, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kutsal Kitap, (2014) Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil) İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları.
• Mâtürîdî, E. M. (2018) Kitâbü’t-Tevhîd, Thk. Bekir Topaloğlu, Muhammed Arûçî, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Müslim, E. H. (1998) el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyâd: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye.
• Önal, R. (2017) “Hatm-i Nübüvvet ve Çağdaş Risalet İddiaları”. Günümüz Kelâm Problemleri, Editör: Recep Ardoğan, İstanbul: Ekin Kitabevi, 271-283.
• Öz, M. (2010) “Şeyhiyye”. DİA. Cilt: 39, İstanbul: TDV Yayınları, 84-86.
• Sâbûnî, N. (2014) el-Bidâye Fî Usûli’d-Diyâne (Mâtüridiyye Akâidi) Çev. Bekir Topaloğlu, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Şehristânî, A. (1992) el-Milel ve’n-Nihâl. Beyrut: Kitâbü’l-İlmiyye.
• Teftâzânî, S. (2017) Şerhu’l-Akâid. Çev. Talha Hakan Alp, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Topaloğlu ve A. (2009) (Bekir Topaloğlu, Yusuf Şevki Yavuz ve İlyas Çelebi), İslâm’da İnanç Esasları. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Topaloğlu ve Çelebi, B. ve İ. (2015) Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları.
• Topaloğlu, B. (2013) Emali Şerhi. Baskı: 3, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Yavuz, S. S. (2012) İslâm Düşüncesinde Nübüvvet. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Yavuz, Y. Ş. (2018) “Hz Muhammed’in Peygamberliği ve Son Peygamber Oluşu” Editör: Yusuf Şevki Yavuz, Vahiy ve Peygamberlik, İstanbul: Kuramer Yayınları, 321-360.
• Yeşilyurt, T., (2015). “Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı”. Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı Çalıştay Bildiri ve Müzakere Metinleri 17-19 Ekim 2014 Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, 229-248.
• Yurdagür, M. (1997) “Hatm-i Nübüvvet”. DİA. Cilt: 16, İstanbul: TDV Yayınları, 477-479.
• Yurdagür, M. (1997) “İslâm Düşünce Tarihinde Hatm-i Nübüvvet Meselesi” MÜİFD İstanbul, 302-312.
• Zemahşerî, E. K. (2018) el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl. Editör: Murat Sülün, İstanbul: TYEKBY.