Arap Şairlerine İzafe Edilen İsim Tamlaması Şeklindeki Mesellerin Mevrid ve Madribleri

Yıl 2023, Sayı: 10, 81 - 111, 15.09.2023

Mahsum Taş

https://doi.org/10.56720/mevzu.1308670

Öz

Arap dilinde dolaylı bir mesaj içeren, belli bir olay veya uzun deneyimler sonucunda ortaya çıkıp toplum tarafından beğenilen, dilden dile dolaşıp yaygınlık kazanan; kısa ve kalıplaşmış veciz ifadelere mesel denilmektedir. Biçim olarak Arap meselleri genellikle cümle şeklinde gelmekle birlikte, bazen isim tamlaması ve “ef‘alü min” kalıpları şeklinde de aktarılmıştır. Nesilden nesile aktarılan Arap meselleri, yaşamın birçok alanıyla ilgili çeşitli konular içermektedir. Nitekim Arap tarihinde iz bırakan birçok şahıs, bazen meşhur vasıflarıyla mesel konusu olmuşlardır. Bazen de Arap mesellerinde kılıç, hayvan ve kuş gibi varlıklar, belirgin özellikleri nedeniyle mesel konusu haline gelmiştir. Bunların yanında ünlü Arap şairleri de mesellerin konusu olmuş ve Arap şiiri ve klasik edebî metinlerinde sıklıkla yer almıştır. Bu sebeple Arap şairleri bağlamında söylenip yaygın hale gelen mesellere yer veren şiir ve metinlerin manalarının anlaşılması, söz konusu mesellerin Arap edebiyatında ifade ettikleri anlamları bilmeyi gerektirmektedir. Arap mesellerinin her birinin genellikle bir hikayesi vardır. Başka bir ifadeyle her meselin bir mevridi ve madribi bulunmaktadır. Çalışmada meşhur Arap şairleriyle ilgili 14 mesele yer verilmiştir. Bu mesellerin tamamı isim tamlaması formunda rivayet edilmiştir. Her bir meselin mevridi ve madribi açıklanmış ve mesellerin yer aldığı şiir ve edebî metinlerden örnekler aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Arap Şairleri, Mesel, Mevrid, Madrib

The Origins and Recipients of Proverbial Expressions Associated with Arab Poets in the Form of Appositive Noun Phrases

Öz

In Arabic, proverbial expressions, known as "mesel," are short and fixed phrases that contain indirect messages, gain popularity among the community, and circulate from mouth to mouth. They emerge as a result of specific events or long experiences, and are widely accepted. While Arabic proverbs are generally presented in sentence form, they are sometimes conveyed in the form of appositive noun phrases and the "ef‘alü min" pattern. Arabic proverbs, which are passed down from generation to generation, encompass various subjects related to different aspects of life. In fact, many notable figures in Arab history have become the subject of proverbs due to their famous characteristics. Additionally, beings such as swords, animals, and birds have also become the subject of proverbs due to their distinct features. Famous Arab poets have also been the subject of proverbs and are frequently found in Arab poetry and classical literary texts. Therefore, understanding the meanings of poems and texts that include proverbs in the context of Arab poets requires knowledge of the meanings expressed by these proverbs in Arabic literature. Generally, each Arabic proverb has a story behind it. In other words, each proverb has a "mevrid" (origin) and "madrib" (recipient). This study includes 14 proverbs related to famous Arab poets. All of these proverbs are narrated in the form of appositive noun phrases. The origin and recipient of each proverb are explained, and examples are provided from the poems and literary texts in which the proverbs are found.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Arab Poets, Proverb, Origin, Recipient

Kaynakça

• ‘Abbâsî, Ebü'l-Feth Abdürrahîm b. Abdurrahmân. Me‘âhidü't-tansîs ala şevâhidi't-telhîs. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, ts.
• ‘Âmirî, Ebû ‘Akîl Lebîd b. Rebî’a b. Mâlik b. Ca‘fer. Dîvânü Lebîb b. Rebî’a el-‘Âmirî. nşr. Hamdû Tammâs. b.y.: Dârü’l-Ma‘rife, 2004.
• ‘Âmirî, Ebû Kâ‘b Temîm b. Übey b. Mukbil b. Avf el-Aclânî. Dîvânü İbn Mukbil. thk. İzzet Hasan. Dımaşk: İhyâü’t- Türâsi’l-Kadîm, 1962.
• Bağdâdî, Abdülkâdir b. Ömer b. Bâyezîd. Hizânetü’l-edeb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 13 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1997/1418.
• Beşşâr b. Bürd, Ebû Muâz el-Ukaylî. Dîvânu Beşşâr b. Bürd. thk. Muhammed Tâhir b. ‘Âşûr. Cezâir: Sekâfetu’l-‘Arabiyye, 2007.
• Câhiz, Ebû Osmân ‘Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Hilâl, 1423.
• Dabbî, Ebü’l-Abbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya‘lâ. Kitâbü’l-Emssâl, thk. İhsan ‘Abbâs. Beyrut: Dârü’r- Râidi’l-‘Arabî, 1401/1981.
• Dayf, Ahmed Şevkî Abdüsselâm. Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî. 10 Cilt. Mısır: Dârü’l-Ma‘ârif, 1995.
• Demîrî, Ebü’l-Bekâ Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ. Muhtasarü’l-Gayssi’l-müseccem fî Şerhi Lâmiyyeti’l-‘Acem. thk. Cemil Abdullah Uveyda. b.y.: Dârü’l-‘Ulûm, 2008/1429.
• Dımaşkî, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetillâh b. Abdillâh b. Hüseyn. Târîḫu Dımaşk. thk. ‘Amr b. Garame el-‘Amrevî. 80 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ’. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 1423.
• Durmuş, İsmail. “Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/293-297. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Şerhü nekâ’izi Cerîr ve’l-Ferezdak. thk. İbrâhîm Hûr-Velîd Mahmûd Hâlis. 3 Cilt. Ebûzabî: el-Mecme‘u’s-Sekâfî, 2. Basım, 1998.
• Ebü’l-Ferec el-İsfahânî, Ali b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed. el-Egānî. thk. İhsan ‘Abbâs vd. 25 Cilt. Beyrut, Dâru Sâdır, 3. Basım, 2008.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed b. Ezher. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed ʿAvd Mur‘ıb. 8 Cilt. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Gazûlî, ‘Alâüddîn Ali b. Abdullâh el-Bahâî. Metâli'u'l-büdûr fî menâzili’s-sürûr. 2 Cilt. b.y.: İdâretü’l-Vatan, 1299.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân b. Cinnî el-Mevsılî. el-Hasâ’is. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. b.y.: Dârü’l- Kütübi’l-Mısriyye, ts.
• İbn Hallikân, Ebü’l-‘Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâ’ü ebnâ’i’z-zamân. thk. İhsân ‘Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1900.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1414.
• Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. Subḥu’l-a’şâ fî sınâʿati’l-inşâ’. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. b.y.: Dârü Mektebeti’l-Hayât, 1986.
• Meydânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Mecma‘u’l-emsâl. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Dârü’l-Ma’arife, ts.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân ‘Adnân ed-Dâvûdî. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 1412.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. Muhâdarâtü’l-üdebâ’ ve muhâverâtü’ş- şu‘arâ’ ve’l-bülegâ’. Beyrut: Şirketu Dâri'l-Erkâm b. Ebi'l-Erkâm, 1420.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh. el-Vâfî bi’l- vefeyât. thk. Ahmed Arnavut-Türkî Mustafa. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 2000.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. el-Müntehal, thk. Ahmed Ebû Ali. İskenderiye: el- Matba’atü’t-Ticâriyye, 1319/1901.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. eş-Şekvâ ve'l-'itâb ve mâ vakaʻa beyne'l-hillân ve'l- eshâb. thk. İlhâm Abdülfettâh el-Müftî. Kuveyt: el-Meclisü'l-Vatanî li's-Sekâfe ve'l-Fünûn ve’l-Âdâb, 1421/2000.
• Se‘âlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed b. İsmâîl. Simârü’l-kulûb fi’l-muzâf ve’l-mensûb. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2003.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Ali b. Muhammed b. Abdissamed. Sifrü’s-sa‘âde ve sefîrü’l-ifâde. thk. Muhammed ed-Dâlî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü Sâdır, 1995/1415.
• Süyûtî, Ebu’l-Fadl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-Müzhir fî ʿulûmi’l-luga. thk. Fuâd Ali Mansûr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Şerîf el-Murtadâ, ‘Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hüseyn b. Mûsâ. Gurerü’l-fevâʾid ve dürerü’l-kalâ’id. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1373/1954.
• Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ali b. Muhammed el-Hatîb. Şerḥu Dîvâni Ebî Temmâm. nşr. Râcî el-Esmer. 2 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1993.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed. Fütûhu’l-gayb fi (ve)’l-keşf ‘an kınâ‘i’r-reyb. thk. İyâd Muhammed el-Ğûc. 17 Cilt. Dubai: Câizetü Dübey ed-Düveliye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1434/2013.
• Uzun, Tacettin. “Arp Dilinde Meseller (Atasözleri)”. Harran Üniversitesi İlahiyat fakültesi Dergisi 11/11 (2003), 155- 169).
• Vatvât, Ebû Abdillâh Cemâlüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Yahyâ. Gurerü’l-hasâ’isi’l-vâdıha ve ‘urerü’n- nekâʾidi’l-fâdıha. thk. İbrâhîm Şemsüddîn. Betrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008/1429.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn b. Abdillâh. Mu‘cemü’l-üdebâ’. thk. İhsân ‘Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l- Garbi’l-İslâmî, 1414/1993.
• Yâzicî, İbrâhîm b. Nâsîf b. Abdillâh b. Nâsîf b. Canbulat. Nüc‘atü’r-râʾid ve şir‘atü’l-vârid fi’l-müterâdif ve’l- mütevârid. 2 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-Ma‘ârif, 1905.
• Yûsî, Ebû Ali Nûruddîn Hasen b. Mes‘ûd b. Muhammed. Zehrü’l-ekem fi’l-emsâl ve’l-ḥikem. thk. Muhammed Haccî-Muhammed el-Ahdar. 3 Cilt. Mağrib: Dârü’l-Beyzâ’, 1401/1981.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ’. thk. Şu‘ayb el-Arnaût vd. 25 Cilt. b.y: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l- a‘lâm. thk. Ömer Abdüsselâm et-Tedmürî. 52 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1413/1993.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. Rebî‘u’l-ebrâr ve nusûsü’l-ahbâr. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî, 1412.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Fâ’ik fî garîbi’l-ḥadîs. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî – Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. 4 Cil. Lübnan: Dârü’l-Ma‘arife, 2. Basım, ts.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris. 8 Cilt. el-Aʿlâm. b.y.: Dâru'l-‘İlm li'l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Zübeyr, Âmine Hasan Muhammed. Cahza el-Bermekî Hayâtuhu ve Ş‘iruhu Hartûm: Câmi'atu Ummu Dermân, Kismü’d-Dirâsiti’l-Edebiyye ve’n-Nakdiyye, Yüksek Lisans Tezi, 1429/2007.