Parliamentary Oversight of the Army in Türkiye

Yıl 2023, Sayı: 10, 491 - 520, 15.09.2023

Ülkü Nur Zengin

https://doi.org/10.56720/mevzu.1329871

Öz

In order to ensure security, which is one of the most basic functions of the states, the armies are at the forefront of the institutions that should exist in the system. The problem with the armies, which are indispensable for the establishment of security, is the control of these institutions, which have a monopoly on the use of force. In Ancient Greece, “Who will protect us from the guards?” This problem, which was put forward with the question of, is one of the main discussion topics in the field of political science today. In this field, which is examined under the title of democratic control, it is generally accepted that supervision is carried out by the legislature, executive, judiciary and civil society. In this study, firstly, information will be given about the importance and difficulties of the control of the army by the parliament, the control tools used in the world, and then the authorities of the parliament in Turkey in terms of the control of the army will be discussed. The powers that the parliaments have under the control of the armies are important because they are accepted as one of the indicators of democratic administration. Through the parameters determined by Giraldo (2006), it is aimed to reveal the changes in the powers of the TGNA after the Presidential government system and the effectiveness of its democratic control. In the study conducted with the secondary literature review method, it was determined that the strengthening of the executive in the presidential government system did not cause any regression in the supervisory powers of the legislature.

Anahtar Kelimeler

Army, Civilian Oversight, Democratic Oversight, Parliamentary Oversight, Presidential Government System

Türkiye’de Ordunun Parlamento Tarafından Denetimi

Öz

Devletlerin en temel fonksiyonlarından birisi olan güvenliğin sağlanması için sistemde var olması gereken kurumların başında ordular gelmektedir. Güvenliğin tesisi için vazgeçilmez olan ordular ile ilgili en az varlıkları kadar kadim olan sorun ise güç kullanma tekelini elinde bulunduran bu kurumların denetimidir. Antik Yunan’da “Bizi muhafızlardan kim muhafaza edecek?” sorusuyla ortaya konulmuş olan bu sorun günümüzde de siyaset bilimi alanının başlıca tartışma konularından birisini oluşturmaktadır. Demokratik denetim başlığı altında incelenen bu alanda denetimin yasama, yürütme, yargı ve sivil toplum tarafından yapılması genel kabul görmektedir. Bu çalışmada da öncelikle ordunun parlamento tarafından denetiminin önemi, zorlukları, dünyada kullanılan denetim araçları konusunda bilgi verilecek ardından Türkiye’de parlamentonun ordunun denetimi noktasında sahip olduğu yetkiler ele alınacaktır. Parlamentoların orduların denetiminde sahip olduğu yetkiler demokratik yönetimin göstergelerinden birisi olarak kabul edildiği için önemlidir. Giraldo (2006) tarafından belirlenen parametreler üzerinden TBMM’nin sahip olduğu yetkilerde Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi sonrasında yaşanan değişimler ve demokratik denetiminin etkinliğinin ortaya konulması amaçlanmaktadır. İkincil kaynak taraması yöntemiyle yapılan çalışmada Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde yürütmenin güçlendirilmesinin, yasama organının denetim yetkilerinde herhangi bir gerilemeye sebep olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ordu, Sivil Denetim, Demokratik Denetim, Parlamento Denetimi, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi

Etik Beyan

Bu çalışma Prof Dr. Kudret Bülbül danışmanlığında 24.01.2020 tarihinde sunduğumuz “Civilian Oversight of the Armed Forces: Turkey, USA and France” başlıklı doktora tezi esas alınarak hazırlanmıştır

Kaynakça

• Akıncı, Müslüm. Bağımsız İdari Otoriteler ve Ombudsman. İstanbul: Beta Yayınları, 1999.
• Aknur, Müge. “Civil-Military Relations During AK Party Era: Major Deve-lopments and Challenges”. Insight Turkey, 15/ 4 (2013), 131-150.
• Aksu, Muharrem. “Türk Dış Politikası Karar Alma Mekanizmasında Türk Silahlı Kuvvetlerinin Etkinliği ve 2003 Sonrası Değişim”. Süleyman Demirel Üniversitesi İİBF Dergisi, 17/3 (2012), 441-465.
• Akyeşilmen, Nezir. “Türkiye Büyük Millet Meclisi”. Ümit Cizre (Ed.), Alma-nak Türkiye 2005 Güvenlik Sektörü ve Demokratik Gözetim,12-21, İstanbul: TESEV Yayınları, 2006.
• Alkan, Haluk. “Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Kurumsal Özellikleri ve De-mokratikleşme Sürecine Olası Etkileri”. Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, 2018 Özel Sayı, 139-153.
• Altındal, Hasan. “Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Türkiye Büyük Millet Meclisi Adına Sayıştay Tarafından Denetimi: Değişen Anayasa ve Yasal Düzenlemeler Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. Sayıştay Dergisi, 79 (2010), 7-15.
• Balcı, Muharrem. MGK ve Demokrasi Hukuk - Ordu-Siyaset. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1998.
• Bülbül, Kudret. Etkin, İstikrarlı ve Güçlü Bir Türkiye İçin Cumhurbaşkanlığı Sistemi, Nedenler, Tespitler, Beklentiler. İstanbul: Tezkire Yayınları, 2017.
• Chuter, David. Defence Policy Formulation and Execution in Managing Defence in a Democracy. UK: Milton Park, 2006.
• Demirel, Tanel. “Soldiers and Civilians: The Dilemma of Turkish Democ-racy”. Middle Eastern Studies, Vol. 40 /1 (2004), 127-150.
• Dodd, Tom. “Parliament and defence: A summary of parliament's role in scrutinising and controlling defence policy and the armed forces”. The RUSI Journal, 143/3 (1998), 29-35.
• Eralp, Atila. “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türkiye ve Avrupa Birliği”, Ed: Alan O. Makovsky ve Sabri Sayarı, Türkiye’nin Yeni Dünyası: Türk Dış Politikasının Değişen Dinamikleri, 235-254. İstanbul: Alfa Yayınları, 2002.
• Ergül, Ozan. “Parlamento Hukukunda Meclis Araştırması ve Genel Görüş-me”. Ed. Hasan Erikli ve Bahadır Yeşilırmak, Parlamenter Denetim Sem-pozyumu, 88-94, Ankara, 2012.
• Feaver, Peter D. Armed Servants: Agency, Oversight, and Civil-Military Rela-tions, Harvard University Press, 2003.
• Feyzioğlu, Bedi Necmettin. “Sayıştay ve Parlamento”. Sayıştay Dergisi, 13 (1987), 23- 35.
• George, Bruce. “Parliament and National Security”. The RUSI Journal, 143/3 (1998), 24-28.
• Giraldo, Jeanne Kinney. “Defense Budgets, Democratic Civilian Control, and Effective Governance”. Who Guards the Guardians and How: Democratic-Civil Military Relations, Ed. Thomas C. Bruneau-Scott D. Tollefson, 178-207, Austin: University of Texas Press, 2006.
• Göz, Mert Mahir. 1 Mart 2003 Başbakanlık Tezkeresi’nin Reddedilme Nedenleri. Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Gül, Cengiz. “Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Dinamikleri ve Yü-rütmenin Yeni Konumu”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13/2 (2018), 235-262.
• Heper, Metin. “Civil-Military Relations in Turkey: Toward a Liberal Mo-del?”. Turkish Studies, 12/2 (2011), 241-252.
• Huntington, Samuel P. The Soldier and the State. Cambridge: Harvard University Press, 1957.
• Kotia, Emmanuel. “The Principle and Reality of Legislative Oversight in Defence Matters in Liberal Democracies: An Empirical Case.” Journal of Alternative Perspectives in the Social Sciences, 3/1 (2011), 57-71.
• Köksal, Mustafa. Ombudsman “Kamu Hakemi”. Ankara: Melis Yayınevi, 2005.
• Köse, H. Ömer. “Parlamento Adına Denetim İşlevi ve Yüksek Denetim Ku-rumlarının Parlamento ile İlişkileri”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Finansal Araştırmalar Merkezi Konferansları (24-58), İstanbul, 2001.
• Köylü Keskin, Meltem- Tellioğlu, Tülay- Gökçe, Naciye. “Türk Silahlı Kuvvetleri’nde Uygulanan Denetim Sistemi ve Amerika Birleşik Devletleri Örneği”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44 (2015), 92-98.
• Kurt, Mustafa. Türkiye’de Bütçeleme Sürecinde Parlamentonun Denetimi: Se-çilmiş Bazı Ülkelerle Karşılaştırmalı Bir Analiz. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Önder, Murat- Zengin, Ülkü Nur. “AK Parti Döneminde Asker-Sivil İliş-kileri” (Bildiri). Hasan Yaylı (Ed.).12. Uluslararası Kamu Yönetimi Bildirileri, Ed. Hasan Yaylı, 134-145 (25-27 Ekim 2018) Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Önder, Murat- Meydanlı, Mehmet Ali. “TBMM’nin Denetim Aracı Olarak Sayıştay’ın Rolü: 6085 Sayılı Sayıştay Kanunu Sonrası Değişiklikler ve Etkisi”. Amme İdaresi Dergisi, 52/ 3 (2019), 123-154.
• Özcan, Kemal. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Askeri Yargıda Tutuklama. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• PA (Polis Akademisi). Türkiye’deki Suriyeliler ve Sınır Ötesi Güvenli Bölge. Ankara: PA Yayınları, No: 97, 2020.
• PAB (Inter-Parliamentary Union) and DCAF (Geneva Center for Democ-ratic Control of the Armed Forces). Parliamentary Oversight of the Security Sector: Principles, Mechanisms and Practices . TESEV Publications, 2003.
• Sarıibrahimoğlu, Lale. “Türk Silahlı Kuvvetleri”. Almanak Türkiye 2005 Güvenlik Sektörü ve Demokratik Gözetim, Ümit Cizre (Ed.), 52-81, İstanbul: TESEV Yayınları, 2006.
• Tellal, Eral. “1996 Yılında Türk Dış Politikası”. Mülkiyeliler Birliği Dergisi, 20 (1997),195- 216.
• Turan, A. Menaf. “Türkiye’nin Yeni Yönetim Düzeni: Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”. Sosyal Bilimler Dergisi, 7/3 (2018), 42-91.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2709.pdf
• TESEV (Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı). Güvenlik Sektörünün Parlamento Denetimi: İlkeler, Mekanizmalar ve Uygulamalar, Parlamenterler için Elkitabı, İstanbul, TESEV Yayınları, 2003.
• Uzgel, İlhan. “Ordu ve Dış Politika Kuşatılmışlıktan Kamplaşmaya Türk Dış Politikası”. Mülkiyeliler Birliği Dergisi, 11/204 (1997), 18-27.
• Uzgel, İlhan. “Ordu Dış Politikanın Neresinde?”. Bir Zümre, Bir Parti Türkiye’de Ordu, Ahmet İnsel ve Ali Bayramoğlu (Ed.), 311-334, İstanbul: Birikim Yayınları, 2004.
• Yeniay, Lokman- Yeniay, Gülden. “Türk Hukukunda Yürütme Organının Düzenleme Yetkisi ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”. Anayasa Yargısı, 36/ 1 (2019), 105–138.
• http://www.tbmm.gov.tr