İbn Bâcce’nin Siyaset ve Yönetim Anlayışı

Yıl 2023, Sayı: 10, 735 - 772, 15.09.2023

Ejder Okumuş

https://doi.org/10.56720/mevzu.1338219

Öz

Farklı sahalarda önemli eserler veren İbn Bâcce, siyaset felsefesinde mü-tevahhidin tedbiri teorisiyle siyaset ve yönetime dair özgün yaklaşımlar ortaya koyar. İbn Bâcce, öncelikle şehir, siyaset ve yönetimi toplumun vazgeçilmez bir veçhesi olarak ele alır. Mütevahhid insanın yönetimini de toplumun erdemli hale gelmesine temelli bir katkı olarak görür. Siyaset teorisine ait konuları esas itibariyle Tedbîrü’l-Mütevahhid risâlesinde ele alır. Bu makalede İbn Bâcce’nin mezkur eseri ekseninde siyaset ve yönetime yaklaşımı incelenmektedir. Çalışmanın amacı, İbn Bâcce’nin siyaset ve yönetim düşüncesini anlamaya çalışmak, siyasi, idari ve toplumsal boyutlarıyla ortaya koymak ve siyaset ile yönetime dair düşüncesinin ana noktalarının anlaşılmasına katkıda bulunmaktır. İbn Bâcce insanın nihai amacını gerçekleştirmek ve dolayısıyla mutluluğa erişmek için salih, erdemli siyasi topluluğa ve yönetime ihtiyacının olduğu görüşündedir. Bu görüşte erdemli toplum için erdemli yönetim ve devlet gereklidir. Erdemli toplum, devlet ve yönetimin olmadığı yerde erdemli insanlar, siyaset temelinde bir strateji geliştirerek kendini toplumdan ayırmalı ve kendi yönetimini kurmalıdırlar. Kendini yönetme ve toplumu erdemli yapma çabası olarak mütevahhidin yönetimi, insanın içinde yaşadığı bozuk ve erdemsiz toplumda erdemli bir insan olarak kalıp yaşamak için kendini toplumdan uzak tutma ve tek başına kalma stratejisi geliştiren insanın, eylemlerini akıl, düşünme ve hür iradeyle hedefleyip belirlediği bir amaç doğrultusunda düzenlemesi ve organize etmesi, yani yönetmesi anlamına gelir. İbn Bâcce, siyaset biliminin ve yöneticinin, yönetim konusunda doğruya erişmesi ve doğru yönetmesinin yolunun insanı bilmekten geçtiğini ileri sürer. Bu yak-laşımda insanı ve nefs ilmini bilmeden toplumu ve kendini yönetmek müm-kün değildir. Bundan dolayı toplum ve siyaset bilimlerini de içine alan medeni ilim ve medenî hikmetler alanında nefsin durumunu bilmeden doğru bir sonuca varma imkanı yoktur. İbn Bâcce, siyasetle ilgili yaklaşımlarını siyaseti de kapsayan sosyal bir bilim dalı olarak medenî ilim kapsamında ortaya koyma yoluna gider. Bu bağlamda İbn Bâcce siyaset bilimine önemli katkılarda bulunur. Bu katkılardan biri, toplumu yöneten ve yönetilen şeklinde iki tipte ele almasıdır. Buna göre insanlardan bazıları tabiatları gereği yöneten, bazıları ise tabiatları gereği yönetilen olarak konumlanırlar. Dolayısıyla toplumda tabiatı gereği yönetilir insanlarla tabiatı gereği başkan olan insanlar mevcuttur. Bu, iktidar olgusuna ve ilişkilerine dair köklü bir yaklaşımdır. İbn Bâcce’nin siyaset bilimine önemli katkılarından bir diğeri, tevahhüd teorisi olarak özetlenebilecek bir yaklaşım olan erdemsiz toplumda mütevahhid insanın kendini erdemli olarak yönetmesi ve toplum ile devletin erdemli hale gelmesi için gayret etmesiyle ilgili tezidir. Bu teziyle İbn Bâcce, toplumda siyaseti gerçekçi bir bakış açısıyla ele alır ve erdemli birey ve toplulukların toplumda yönetim adına çok önemli görevler ifa edebileceklerini ortaya koyar.

Anahtar Kelimeler

Siyaset Bilimi, Sosyoloji, İbn Bâcce, Siyaset, Yönetim, Tedbîrü’l-Mütevahhid

Ibn Bâjjah’s Understanding of Politics and Governance

Öz

Ibn Bâjjah, who produced important works in different fields, puts forward original approaches to politics and governance (and/or administration, management) with the theory of tadbîr al-mutavahhid (governance of the mutavahhid man) in his political philosophy. Ibn Bâjjah first considers city, politics and governance as an indispensable aspect of society. Ibn Bâjjah sees the governance of the mutavahhid man as a fundamental contribution to the virtuousness of the society. Ibn Bâjjah mainly deals with the issues of his political theory in his treatise named Tadbîr al-Mutavahhid. In this article, Ibn Bâjjah's approach to politics and governance is discussed in the axis of his work. The aim of the study is to try to understand Ibn Bâjjah's thought of politics and governance, to reveal it with its political, administrative and social dimensions, and to contribute to the understanding of the main points of his thought on politics and governance. Within the scope of this purpose, it also aims to contribute to political science. Ibn Bâjjah is of the opinion that man needs a righteous and virtuous political community and government in order to realize his ultimate goal and therefore to attain happiness. In this view, virtuous government and state are necessary for a virtuous society. Where there is no virtuous society, state and government, virtuous people should develop a strategy based on politics, separate themselves from society and establish their own governance. In Ibn Bâjjah, the governance of the mutavahhid as an effort to govern himself and make the society virtuous means that the person who develops the strategy of keeping himself away from the society and staying alone in order to stay and live as a virtuous person in the corrupt and non-virtuous society in which he lives is to target his actions with reason, opinion, thinking and free will and to arrange and organize, that is, to govern his actions in line with a purpose that it has determined. Ibn Bâjjah argues that the way for political science and governor to judge correctly about governance and to govern properly is to know the human being. In this approach, it is not possible to govern the society and oneself without knowing the human being and the science of nafs (ilm al-nafs). Therefore, it is not possible to make a correct judgment without knowing the state of the soul and human being in the field of al-ilm al-madani (social and political sciences) and al-hikam al-madaniyya (social and political wisdoms), which includes social and political sciences. Ibn Bâjjah tries to present his approaches to politics within the scope of al-ilm al-madani as a social science branch that includes politics. Ibn Bâjjah makes important contributions to political science. One of these contributions is that he treats society in two types as president (ruler, governing, ra’îs) and governed (ruled, mar’ûs). Accordingly, some people are positioned as president by nature, while others are positioned as governed by nature. For this reason, there are people who are governed by nature and people who are pre-sidents by nature. This approach is a rooted approach to the phenomenon of power and power relations. Another important contribution of Ibn Bâjjah to political science is his thesis, which is an approach that can be summarized as the theory of tavahhud, about the virtuous self-government of a virtuous person in a non-virtuous society and striving for the society and state to become virtuous. With this thesis, Ibn Bâjjah deals with politics in society from a realistic point of view and reveals that virtuous individuals and communities can perform very important tasks in the name of governance in society.

Anahtar Kelimeler

Political Science, Sociology, Ibn Bâjjah, Politics, Governance, Tadbîr al-Mutavahhid

Kaynakça

• Alevî, Cemâleddin el-. Mü’ellâfatü İbn Bâcce. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983.
• Aydınlı, Yaşar. “Bir İbn Bâcce Bibliyografyası”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 4/4 (1992), 383-396.
• Aydınlı, Yaşar. “İbn Bâcce”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/348-353. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Aydınlı, Yaşar. İbn Bacce’nin İnsan Görüşü. Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 1992.
• Aydınlı, Yaşar. İbn Bâcce’nin İnsan Görüşü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1997.
• Berger, Peter L. The Sacred Canopy. Garden City: Doubleday, 1967.
• Berger, Peter L. - Luckmann, Thomas. The Social Construction of Reality. Great Britain: Allen Lane The Penguin Press, 1967.
• Beydâvî, el-Kâdî Nâsirüddîn Sa’Id ’Abdullah el-. Envâru’t-Tenzîl. 2 Cilt. İstanbul: Dersaadet Yayınları, ts.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Nahnu ve’t-Turâs. Mağrib: el-Merkezü’s-Sekâfiyyü’l-Arabi, 1986.
• Celâleddîn Devvânî. Ahlâk-ı Celâlî. ed. Abdullah Mesûdî ’Ârâî. Tahran: İn-tişârât-i ‘Ittılâ’ât, 1391.
• Cürcânî, es-Seyyid Şerif Ali b. Muhammed el-. Kitâbü’t-Ta’rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-’Arabî, 1998.
• Çaylak, Adem - Yıldırım, Onur. “Nevâbitten Muhalefete: Mütevahhid’in Muhalefetinden Erdemli Siyasal Topluma”. Milel ve Nihal 17/2 (2020), 333-359.
• Dalahmetoğlu, Halime. İbn Bacce ve İbn Tufeyl’de Mutluluk. Gazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Dalay, İsmail. Yönetim ve Organizasyon-İlkeler Teoriler ve Stratejiler. Adapa-zarı: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2001.
• Daver, Bülent. Siyaset Bilimine Giris. Ankara: Ankara: Siyasal Kitabevi, 5. Basım, 1993.
• Dunlop, D. M. “Ibn Bājjah’s Tadbīru’l-Mutawaḥḥid (Rule of the Solitary)”. The Journal of the Royal Asiatic Society 1 (1945), 61-81.
• Dunlop, D. M. “Philosophical Predecessors and Contemporaries of Ibn Bājjah”. Islamic Quarterly 2 (1955), 100-116.
• Dunlop, D. M. “Remarks on the Life and Works of Ibn Bājjah (Avempace)”. Proceedings of the Twenty-Second Congress of Orientalists. ed. Zeki Velidi Togan. 2/188-196. Leiden: Brill, 1957.
• Dursun, Davut. Siyaset Bilimi. İstanbul: Beta Basım Yayın, 2002.
• Eryılmaz, Bilal. Kamu Yönetimi. Ankara: Okutman Yayıncılık, 2014.
• ESCAP. “What is Good Governance?” United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific. Erişim 09 Haziran 2023. https://www.unescap.org/sites/default/files/good-governance.pdf
• Fârâbî. Arâü Ehli’l-Medîneti’l-Fâdıla. ed. Ali Bû Melham. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1995.
• Fârâbî. Füsûlun Münteze’a. ed. Fevzi Mitri Neccar. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1971.
• Fârâbî. İhsâ’ü’l-‘Ulûm. ed. Ali Bû Melham. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1996.
• Fârâbî. Kitâbu’l-Huruf: Harfler Kitabı. çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
• Fârâbî. Kitâbü’l-Mille. ed. Muhsin Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 2. Basım, 1991.
• Fârâbî. Tahsîlü’s-Se’âde. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 1995.
• Gazalî, Ebû Hâmid. et-Tibru’l-Mesbûk fî Nasihati’l-Mülûk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1988.
• Gazalî, Ebû Hâmid. İhyâ’u ‘Ulûmi’d-Dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Gazalî, Ebû Hâmid. Mîzânu’l-Amel. ed. Süleyman Dünya. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1964.
• Gellner, Ernest. Legitimation of Belief. London: Cambridge University Press, 1947.
• Genç, Nurullah. Yönetim ve Organizasyon. Ankara: Seçkin Yayınları, 2007.
• Groff, Peter S. “Cultivating Weeds: The Place of Solitude in the Political Philosophies of Ibn Bājja and Nietzsche”. Philosophy East and West 70/3 (2020), 699-739.
• Habermas, Jürgen. Legitimation Crisis. çev. T. McCarthy. Boston: Beacon Press, 1975.
• Harvey, Steven. “The Place of the Philosopher in the City According to Ibn Bājjah”. The Political Aspects of Islamic Philosophy. ed. Charles Butterworth. 199-233. Cambridge: Harvard University Press, 1992.
• Ismail, Mohd Zaidi. “Conceptualising Tadbir as a Constituent of Gover-nance in Islam”. TAFHIM: IKIM journal of Islam and the Contemporary World 3 (2010), 27-47.
• İbn Bâcce. “Fî Ğâyeti’l-İnsâniyye”. Resâil-i İbn Bâcce el-İlâhiyye. ed. Mâcid Fahrî. 99-104. Beyrut: Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Basım, 1991.
• İbn Bâcce. “İttisâlü’l-Akl bi’l-İnsân”. Resâil-i İbn Bâcce el-İlâhiyye. ed. Mâcid Fahrî. 155-173. Dâru’n-Nehâr li’n- Neşr, 2. Basım, 1991.
• İbn Bâcce. Kitâbü’n-Nefs. ed. Muhammed el-Ma’sûmî. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1992.
• İbn Bâcce. Kitâbü’n-Nefs. çev. Burhan Köroğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• İbn Bâcce. “Risâletü’l-Vedâʿ”. Resâʾilü İbn Bâcce el-ilâhiyye. ed. Mâcid Fahrî. 113-152. Dâru’n-Nehâr li’n-Neşr, 2. Basım, 1991.
• İbn Bâcce. Tedbîrü’l-Mütevahhid. Tunus: Cérés Yayınları, 1994.
• İbn Cemâ’a, Bedreddin. Tahrîrü’l-Ahkâm fî Tedbîri Ehli’l-İslâm. ed. Fuad Ab-dü’l-Mün’im Ahmed. Katar: Riâsetü’l- Mehâkimi’ş-Şer’iyye ve’ş-Şüûni’d-Dîniyye, 1985.
• İbn ’Ebî Useybi’a. ‘Uyûnü’l-Enbâ’ fî Tabakâti’l -Etibbâ’. Beyrut, ty.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’-l A‘yân. ed. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sadr, 1977.
• İbn Tufeyl. Hayy b. Yakzan. thk. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Daru’l-Meşrık, 3. Basım, 1986.
• İlerigelen, Nur Banu. Fârâbi ve İbn Bâcce’nin Görüşlerinin Karşılaştırılması: Siyaset Felsefesi Örneği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kınalızâde Ali. Ahlâk-ı ‘Alâî. Bulak: Matbaatü’l-Bulak, 1248.
• Kınalızâde Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. ed. Mustafa Koç. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Kışlalı, Ahmet Taner. Siyaset Bilimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksek Okulu Yayınları, 1987.
• Köroğlu, Burhan. el-İnsân fî Felsefeti İbn Bâcce. Câmi’atü’l-’Ürdüniyye, Yüksek Lisans Tezi, 1993.
• Köroğlu, Burhan. “Giriş”. Kitâbü’n-Nefs. 11-35. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Köroğlu, Burhan. “İbn Bâcce ve İbn Tufeyl’de Tevahhüd-Hikmet İlişkisi: Karşılaştırmalı Bir Analiz Denemesi”. Beytulhikme 2/4 (2021), 1679-1723.
• Köroğlu, Burhan. “İbni Bâcce’nin Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi”. Dîvân 1 (1996), 45-65.
• Lipset, Seymour Martin. Siyasal İnsan. çev. Mete Tunçay. Ankara: Teori Yayınları, 1986.
• Ma‛sumi, M. S. H. al-. “Avempace–The Great Philosopher of Andalus”. Isla-mic Culture 36/2 (1962), 35-53, 85-101.
• Ma‛sumi, M. S. H. al-. “Ibn Bājjah”. A History of Muslim Philosophy. ed. M. M. Sharif. 1/506-526. Wiesbaden: Harrassowitz, 1963.
• Memduhoğlu, Hasan Basri. Yönetimde Yeni Yaklaşımlar. Ankara: Pegem Akademi, 2010.
• Nasîruddîn Tûsî. Ahlâk-ı Nâsırî. ed. Müctebâ Minevâ - Alirıza Haydarî. Tah-ran: Çâphâne-i Gülşen, 1369.
• Okumuş, Ejder. Dinin Meşrulaştırma Gücü. İstanbul: Ark Kitapları Yayınevi, 2005.
• Okumuş, Ejder. Fârâbî’de Toplum. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2020.
• Özdemir, İlyas. İbn Bacce’nin Mütevahhid Kuramı. Ege Üniversitesi, Doktora Tezi, 2015.
• Öztekin, Ali. Siyaset Bilimine Giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2000.
• Öztekin, Ali. Yönetim Bilimi. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2010.
• Pavalko, Rima. The Political Foundations of Ibn Bajjah’s “Governance of the Soli-tary” (Tadbīr Al-Mutawāḥḥid). University of Maryland, Doktora Tezi, 2008.
• Rosenthal, Erwin I.J. “İbn Bacce’nin Felsefesinde Siyasetin Yeri”. İslâm’da Siyaset Düşüncesi. 259-283. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Rosenthal, Erwin I.J. Ortaçağ’da İslâm Siyaset Düşüncesi. çev. Ali Çaksu. İstanbul: İz Yayınları, 1996.
• Rosenthal, Erwin I.J. Political Thought in Medieval Islam: An Introductory Outline. Cambridge: Cambridge University Press, 1961.
• Rosenthal, Erwin I.J. “The Place of Politics in the Philosophy of Ibn Bājja”. Islamic Culture 25 (1951), 187-211.
• Şalı, Emine. İbn Bâcce’nin Siyaset Felsefesi. Akdeniz Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Yıldız, Mustafa. “Yalnızlığın Felsefesi: İbn Bâcce’de Filozofun Yabancılaşma-sı Sorunu”. Felsefe Dünyası 55/1 (2012), 99-126.