Turtûşî’nin Tahrîmu’l-ğinâ ve’s-semâ‘ İsimli Risâlesinde Sufîlere Yönelik Eleştirileri

Yıl 2023, Sayı: Ö1 - İslami İlimler Özel Sayısı, 543 - 569, 15.10.2023

Ebru Adıyaman

https://doi.org/10.56720/mevzu.1352166

Öz

Endülüs’te yetişmiş âlimlerden olan Ebû Bekir Muhammed b. Velîd el-Fihrî et-Turtûşî, bid‘atler konusunda yaptığı çalışmalarıyla tanınmaktadır. Turtûşî, kitaplarında bid‘at olarak değerlendirip itiraz ettiği hususları ayet ve hadislerden, sahâbe ve tâbiîn kavillerinden ve önde gelen mezhep imamlarının sözlerinden yararlanarak reddetmektedir. Tahrîmu’l-ğinâ ve’s-semâ‘ da kendisinin bu motivasyonla kaleme aldığı risâlelerinden biridir. Nağme dinlemek, Kur’ân’ın elhân ile okunması, kadının sesi ve kadından nağme dinlenmesi, sûfilerin semâ meclislerinde raksetmeleri, bazı kimselerin tüysüz çocukların yüzüne bakarak tefekkür ettiklerini iddia etmeleri, satranç oynamanın hükmü gibi muhtelif konuları içeren bu risâlede sûfilere yönelik tenkitler öne çıkmaktadır. Müellif sûfileri musiki dinlerken Allah’ı anmak, ortamlarına coşku katmak, dans etmek, kıyafetlerini yırtıp parçalamak gibi davranışlarından dolayı eleştirmektedir. Bu çalışmada Turtûşî’nin bu tenkitleri ve delillerinin ilk kaynakları tespit edilmiş ve eleştirileriyle delilleri mukayeseli olarak incelenmiştir. Çalışma bir giriş bölümü, Turtûşî’yi ve risâlesini tanıtan bir bölüm ve eleştirilerin incelendiği bir bölümü içermekte, tespit ve tenkitlerin yer verildiği sonuç bölümüyle sona ermektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tasavvuf, Turtûşî, Tahrîmu’l-ğinâ, Tenkit

Turtushi’s Criticims of Sufi Practices in Tahrîm al-ginâ wa’s-semâ‘

Öz

Abu Bakr Mohammad b. Walîd al-Fihri at-Turtushi is a prominent scholar on his investigations into religious innovations. (bid‘ah) Turtushi coherently opposes what he consirders to bid'ah in his books, referring to Quranic verses, hadiths, statements from the Companions of the Prophet and Tabi'in, besides sayings of prominent denomination leaders from various schools of thought. One of his remarkable essay written with intent in mind is Tahrîmu'l-ğinâ wa’s-semâ'. With this essay, Turtushi deems wide sprectrum of subjects. Turtushi analyzes the mannerisms of Sufis, such as remembrance activites with melody, dancing, the claim of remembering Allah while looking baby-face boys. Aim of this study is analyzing Turtushi’s criticisms and trying to reach primary sources of his claims and evidences. The study including an introduction, a section offers an outline of Turtushi’s life and his treatise, a section with analysis of his criticisms, and a final section embracing total assessments and critical reviews.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Sufism, Turtushi, Tahrîm al-ginâ, Criticism

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerim Meâli. çev. Halil Altuntaş- Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş- Şeybânî. Müsned-ü İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnâût- vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Aynî, Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed el. Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- ‘Arabî, ty.
• Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabiyye, 1951.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb el-Arnâût- Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u‘l-müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasâr min umûri Rasûlillâhi sallallahu aleyhi ve selleme ve sunenihî ve eyyâmih. thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcu’l-luğa ve sıhâhu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Dabbî, Ahmed b. Yahyâ b. Ahmed b. Amîre Ebû Ca‘fer. Buğyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelüs. Kahire: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî, 1967.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘âs b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. Amr el-Ezdî es-Sicistânî. Sünen-ü Ebî Dâvud. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdul-hamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ty.
• Ebû Hâtim Muhammed b. İdrîs b. Münzîr er-Râzî. el- Cerh ve’- ta‘dîl. Hay-darâbad: Meclisü Dâireti’l-Meârîfi’l- Osmâniyye, 1952.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atıyye el-Hârisî. Kûtü’l-kulûb fî mu‘âmeleti’l-mahbûb ve vasfi tarîki’l- mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd. thk. Âsım İbrâhîm el-Keyâlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2. Basım, 2005.
• Ebü’l-Fidâ, İsmâîl b. Muhammed el-Aclûnî el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs ‘ammâ iştehera mine’l- ehâdîsi ‘alâ elsineti’n-nâs. Kahire: Mektebetü’l-Kudsî, 1451.
• Ebü’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ca‘fer b. Hayyân el-Ensârî el-İsfahânî. Ahlâku’n-Nebî ve âdâbüh. thk. Sâlih b. Muhammed. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l- Müslim li’n-Neşri ve’t-Tevzî‘, 1998.
• Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halîl b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es- Sâmerrâî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ty.
• Feyyûmî, Hasan b. Ali b. Süleyman el-Bedr. Fethu’l-garibi’l-mücîb ale’t-terğîb ve’t-terhîb. 15 Cilt. thk. Muhammed İshâk Muhammed Âli İbrâhîm. Ri-yad: Mektebetü Dâri’s-Selâm, 2018.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâü ulûmi’d-dîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 2009.
• Hamevî, Şihâbuddîn Ebû Abdillah Yakût b. Abdillah er-Rûmî. Mu‘cemu’l-buldân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdr, 2. Basım, 1995.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî. Târîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• İbn Beşkuvâl, Ebu’l-Kâsım Halef b. Abdilmelik b. Beşkuvâl. es-Siletu fî târîhi eimmeti’l-Endelüs. tsh. Seyyid İzzet el-Attâr el-Huseynî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1955.
• İbn Ebû Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. İbrâhîm b. Osman b. Havâsıtî el-Absî. el-Kitâbu’l-musannef fi’l- ehâdîsi ve’l-âsâr. thk. Kemal Yusuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, ty.
• İbn Ferhûn, İbrahim b. Ali b. Muhammed Burhâneddîn Ya‘merî. ed-Dîbâcü’l-müzheb fî maʿrifeti aʿyâni ʿulemâʾi’l-mezheb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Fethü’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l- Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1959.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Takrîbu’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1986.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Tehzîbu’t-tehzîb. Hind: Dâiretü’l-Meârîfi’n-Nizâmiyye, 1908.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtu’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. thk. İhsan Abbâs. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sadr, 1971.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es- Sikât. 9 Cilt. Hay-darâbad: Meclisü Dâireti’l-Meârîfi’l- Osmâniyye, 1973.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-ü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, ty.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî el-İfrîkî. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Sâdr, 2. Ba-sım, 1994.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Sa’d b. Menî‘ ez-Zührî. et-Tabakâtu’l-kübrâ. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• Kâtip Çelebi. Keşfu’z-zunûn an esâmîyyi’l-kütübi ve’l-fünûn. 6 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Kılıç, Muharrem. “Turtûşî”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 41/430-431 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Kirmânî, Şemsüddîn Muhammed b. Yusûf b. Ali. el-Kevâkibu’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1981.
• Kuşeyrî, Abdülkerim b. Hevâzin b. Abdilmelik. er-Risâletü’l-Kuşeyriyyeti. thk. Abdulhalim Mahmûd- Mahmud b. Şerif. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ty.
• Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Âmir el-Asbahî. Muvattâ. thk. Muhammed Mus-tafa el-A‘zamî. 8 Cilt. Birleşik Arap Emirlikleri: Müessesetü Zâyed b. Sultân, 2004.
• Müslim b. el-Haccâc Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. el-Müsnedü’s-sahîhu’l-muhtasar bi nakli’l-adli ani’l- adli ilâ Rasûlillâh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1991.
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Sem‘ânî, Ebû Sa’d Abdulkerîm Muhammed b. Mansûr et-Temîmî el-Mervezî. el-Ensâb. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî vd. 13 Cilt. Haydarâbad: Meclîsü Dâireti’l-Meârifi’l-Osmâniyyeti, 1962.
• Şeyyâl, Cemâleddîn. Ebû Bekir et-Turtûşî el-âlim ez-zâhid es-sâir. Kahire: Dâru’l Kâtibi’l-Izzî li’t-Tıbâati ve’n- Neşri, 1968.
• Şâtıbî, İbrahim b. Mûsa b. Muhammed el-Hummî el-Ğırnâtî. el-İ‘tisâm. thk. Süleym b. Îdu’l-Hilâlî. Suûdiyye: Dâru İbn Affân, 1992.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Mu‘cemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdilmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, ty.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsa b. Sevre b. Mûsâ b. ed-Dahhâk. el-Câmi‘u’l-kebîr, thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsa b. Sevre b. Mûsâ b. ed-Dahhâk. eş-Şemâilü’l-Muhammediyye . Beyrut: Dâru İhyâit- Türâsi’l-Arabî, ty.
• Turtûşî, İmam Ebû Bekr Muhammed b. Velîd. Kitâbu’l-havâdis ve’l-bid‘a. thk. Ebû Abdillah Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: 2003.
• Yavuz, Adil. “Müzik İle İlgili Hadislerin Sıhhat ve Delâlet Açısından Değer-lendirilmesi”. İSAV’ın 50. Yılına Armağan. ed. Bedreddin Çetiner. 199-230. İstanbul: Seçil Ofset, 2020.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz. Siyeru a‘lâmin-nübelâ’. thk. Şuayb el-Arnâût ve diğerleri. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 3. Basım, 1985.