Katılım Finans Kurumlarında Faaliyetlerin Fıkhi Denetime Tabi Tutulması

Yıl 2024, Sayı: 12, 263 - 303

Hamza Kuru

https://doi.org/10.56720/mevzu.1460969

Öz

Katılım finans kurumları, sektörel büyümenin yanı sıra mevzuat açısından da gelişmeye devam etmektedir. Bunun sonucu olarak mevcut sorumluluklarına yeni düzenlemelerin getirdiği yükümlülüklerin de eklendiği görülmektedir. Bu kapsamda, katılım finans kurumlarında yürütülen faaliyetlerin fıkhi açıdan denetlenmesi zorunlu hale gelmiştir. Bu durum, ilgili kurumlarda fıkhi denetim faaliyetinin nasıl yapılacağı sorusunu gündeme getirmiştir. Fıkhi denetim mekanizmasının oluşturulması, onun doğru bir şekilde işlediği anlamına gelmeyeceği için bu mekanizmada tatmin edici ve doğru sonuçlar ortaya koyan güvenilir bir sistemin inşa edilmesi elzemdir. İşbu makalede ele alınacak ana konu, katılım finans kurumlarında gerçekleştirilen işlemlerin bağlı olduğu akitlerin, fıkhi denetime nasıl konu olacağıdır. Katılım finans kurumlarında uygulanmakta olan tüm işlemler, İslam hukukunda yer alan bir akde dayanmaktadır. Her akdin genel anlamda taşıdığı şartları olduğu gibi kendine özgü şartları bulunmaktadır. İşlemin gerçekleştirilme aşamasında bütün bu şartların yerine getirilmiş olup olmadığının tespiti, fıkhi denetimin temelini teşkil ettiğinden fıkhi denetim faaliyetinin bu şartlar üzerinden yapılması gerektiği sonucuna ulaşmak mümkündür. Bu kapsamda çalışmamız, fıkhi denetimin İslam hukuku ilkeleri ışığında nasıl yapılacağını ortaya koyarak, akitlerde bulunan şartlar üzerinden fıkhi denetim faaliyetinin, amacına uygun bir şekilde yöntemini belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, fıkhi denetim faaliyetine başlamadan işlemlerin bağlı olduğu akitlerin taşıdığı şartların tafsilatlı ve açık bir şekilde belirlenmesi suretiyle denetim testlerinin oluşturulması, fıkhi denetimin en önemli aşamalarından birini oluşturmaktadır. Söz konusu denetim testleri üzerinden gerçekleştirilecek fıkhi denetim faaliyetinin, İslam hukukuna uygun ve doğru bir çıktı sağlayacağı düşünülmektedir. Çalışmada fıkhi denetimin kısa tanımı ve işlevi üzerinde durulduktan sonra akitlerin genel olarak taşıdığı şartlar ve akitlerin kendine özgü olan şartlar kapsamında denetim noktaları belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam İktisadı, İslami Finans, Katılım Finans Kurumları, Fıkhi Denetim

Subjecting the Activities of Participation Financial Institutions to Shari’ah Audit

Öz

Participation financial institutions are continuing to develop in terms of legislation as well as sectoral growth. Consequently, new regulations have added obligations to their existing responsibilities. In this context, auditing the activities of participation financial institutions from a fıqh perspective has become mandatory. This situation prompts the question of how Sharia’ah audit activities will be conducted within these institutions. Establishing a Sharia’ah audit mechanism does not guarantee its correct functioning, it is essential to build a reliable system that produces satisfactory and accurate results. This article addresses the main issue of how contracts governing transactions in participation financial institutions are subject to Sharia’ah audit. All transactions in these institutions are based on Islamic law contracts, each with specific and general conditions. Since verifying fulfillment of these conditions during transactions forms the basis of Sharia’ah audit, it follows that Sharia’ah audit activity should be grounded in these conditions. Thus, our study aims to determine the method of Sharia’ah audit activity in accordance with its purpose, elucidating how Sharia’ah audit will proceed in line with Islamic law principles. One crucial stage of Sharia’ah audit involves forming audit tests by clearly defining the conditions of the contracts before commencing the Sharia’ah audit activity. It is believed that conducting Sharia’ah audit activity through these tests will yield accurate results in accordance with Islamic law. This study will focus on defining Sharia’ah audit and its function, and then attempt to determine audit points within the general and specific conditions of contracts.

Anahtar Kelimeler

Islamic Economics, Islamic Finance, Participation Financial Institutions, Shariah Audit

Kaynakça

• AAOIFI, Accounting and Auditing Organization For Islamic Financial Institutions. External Shari’ah Audit (Independent Assurance Engagement on an Islamic Financial Institution’s Compliance with Shari’ah Principles and Rules). Bahreyn: Accounting and Auditing Organization For Islamic Financial Institutions, 26 Mart 2018, 6.
• AAOIFI, Accounting and Auditing Organization For Islamic Financial Institutions. Internal Shari’ah Audit. Bahreyn: Accounting and Auditing Organization For Islamic Financial Institutions, 31 Aralık 2019, 11.
• Algabry, Latifah vd. “Conceptual Framework of Internal Shari'ah Audit Effectiveness Factors in Islamic Banks”. ISRA International Journal of Islamic Finance 12/2 (2020), 171–193. https://doi.org/10.1108/IJIF-09-2018-0097
• Apaydın, H. Yunus. “Îne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 22 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/ine
• Apaydın, H. Yunus. “Karz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 23 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/karz
• Atalay, Arif. İslam Hukukunda Kabz. Konya: T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Ateş, Üveys. İslam Hukukunda Akitlerin Feshi ve Hukuki Sonuçları. İstanbul: T.C. Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Aybakan, Bilal. “Meclis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim 23 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/meclis--fikih
• Aybakan, Bilal. “Sarf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 22 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/sarf--fikih
• Aybakan, Bilal. “Vekalet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 22 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/vekalet
• Bardakoğlu, Ali. “Bey‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 23 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/bey--fikih
• Bardakoğlu, Ali. “Gabn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 22 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/gabn
• Bayındır, Servet. “Finansal Türev Varlıklar ve Bu Varlıklar Üzerine Yapılan Sözleşmelerin Fıkhi Tahlili”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2005), 51–73.
• BNM, Bank Negara Malaysia. Bai`al-Sarf (Currency Exchange). Malezya: Bank Negara Malaysia. 11 Nisan 2018.
• BNM, Bank Negara Malaysia. Shariah Standards And Operational Requirements. Malezya: Bank Negara Malaysia, 2017.
• Çağlar, Muhammet Ali. İslam Hukukunda Akitlerde Satış Bedeli (Semeniyet). Konya: T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dağ, Zuhal. İslam Hukukunda Sübjektif Gayenin Akitlerin Hukuki Sonuçlarına Etkisi. Elazığ: T.C. Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Demirsatan, Barış. “İrade Beyanlarının Yorumlanması Bakımından Muvazaa”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 26/2 (2020), 1220–1241. https://doi.org/10.33433/maruhad.746430
• Gözübenli, Beşir. “Fuzûlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim 23 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/fuzuli--fikih
• Gözübenli, Beşir. “Semen”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Erişim 23 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/semen
• Güney, Necmeddin. “İslami Finansta Şer'i Yönetim Uygulamaları ve Konuyla İlgili Tartışmalara Genel Bir Bakış”. Türkiye İslam İktisadı Dergisi 2/2 (2015), 45–69.
• Güney, Necmeddin. Satım Akdi Özelinde İslam Borçlar Hukukunda Garar. Konya: T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
• Hafîf, Ali. Ahkâmu’l-muâmelâti’ş-şer‘ıyye. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 2008.
• Halitoğlu, İsmail. “Yatırım Araçlarının Fıkhi Niteliği”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/8 (2018), 139–163.
• Heyet (AAOIFI), Hey'etü'l-Muhâsebe ve'l-Murâca'a li'l-Müessesêti'l-Mâliyyeti'l-İslâmiyye. el-Meâyîru'ş-şer'ıyye: en-nassu'l-kâmil li'l-meâyîri'ş-şer'ıyye. Bahreyn: Hey'etü'l-Muhâsebe ve'l-Murâca'a li'l-Müessesêti'l-Mâliyyeti'l- İslâmiyye, 2017.
• IFSB, Islamic Financial Services Board. Guiding Principles on Corporate Governance for Institutions offering only Islamic Financial Services (Excluding Islamic Insurance (Takâful) Institutions and Islamic Mutual Funds). Malezya: Islamic Financial Services Board, Aralık 2006, 3.
• IFSB, Islamic Financial Services Board. Guiding Principles on Governance for Islamic Collective Investment Schemes. Malezya: Islamic Financial Services Board, Aralık 2008, 6.
• IFSB, Islamic Financial Services Board. Guiding Principles on Sharî`ah Governance Systems for Institutions offering Islamic Financial Services. Malezya: Islamic Financial Services Board, Aralık 2009, 10.
• Kalkan, Cemal. Faizsiz Bankacılıkta Mudârabe ve Kâr. İstanbul: İnsan yayınları, 2022.
• Kalkan, Cemal. Katılma Hesabı Kârının Dağıtımı ve Fıkhı Değerlendirmesi. İlahiyat Akademi Dergisi. Haziran 13 (2021), 123-140.
• Kallek, Cengiz. “Mudârebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 23 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/mudârabe
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku.2 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Karaman, Hayrettin. “Akid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Erişim 22 Şubat 2024). https://islamansiklopedisi.org.tr/akid
• Kâsânî, Alaüddîn Ebî Bekr b. Mes’ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 6 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2005.
• Kasim, Nawal vd. “Shariah Auditing in Islamic Financial Institutions: Exploring the Gap Between the “Desired” and the “Actual””. Global Economy & finance journal 2 (2009), 127–137.
• Liv, Cemil. “İnternet Bankacılığı Aracılığıyla Gerçekleştirilen Sarf Akdinin İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2019), 41–60.
• Mergīnânî, Şeyhu’l-İslâm Burhâneddîn Ebi’l-Hasan b. Ebîbekr İbn-i Abdi’l-Celîl. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l- Mübtedî. 2 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadis, 2008.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. 1 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkam, 1997.
• Oz, Erdem vd. “Shari’ah Non-Compliance Risk In The Banking Sector: Impact On Capital Adequacy Framework Of Islamic Banks”. IFSB Working Paper Series 5 (2016), 1–116.
• Samar, Mahmut. “İslam Borçlar Hukukunda Akitlere Etkisi Bakımından Takyidi Şartlar”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 18/2 (2018), 501–526.
• Semerkandî, Alâeddin Muhammed b. Ahmed. Tuḥfetü’l-fuḳahâʾ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Shafii, Zurina vd. “Shariah Audit in Islamic Banks: An Insight to the Future Shariah Auditor Labour Market in Malaysia”. Procedia - Social and Behavioral Sciences 145 (2014), 158–172. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.06.023
• Tekçam, Recep. Faizsiz Bankacılıkta Denetim: Türkiye İçin Model Önerisi. İstanbul: T.C. İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. Murâbaha Standardı. Türkiye: Türkiye Katılım Bankaları Birliği, 06 Mayıs 2021, 3.
• Topal, Şevket – Arık, Önder. “Elektronik Transfer Sistemleri Aracılığıyla Yapılan Altın Alım Satım İşlemleri”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2021), 15–36. https://doi.org/10.32950/rteuifd.1010331
• Yaacob, Hisham. “Issues and Challenges of Shari'ah Audit in Islamic Financial Institutions: A Contemporary View”. SSRN Electronic Journal (2012), 2669–2679. https://doi.org/10.2139/ssrn.2175700
• Yunas Ali, Muhammad – Hassan, Farooq. “The Study of Potential Shariah Non-Compliance Risks in Murabahah Along with their Risk Management”. Journal of Finance & Economics Research 4/1 (2019), 44–58. https://doi.org/10.20547/jfer1904104
• Yücer Aktürk, İpek. “Hısımlar Arası Satış Sözleşmesi ve Muvazaa”. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 10/2 (2015), 37–51.
• Zerka, Mustafa Ahmed. İslam Hukuku. çev. Servet Armağan. 1 Cilt. İstanbul: Gündönümü Yayınları, 2006.