Karabakh Khans and Their Genealogy

Yıl 2024, Sayı: 12, 737 - 764, 15.09.2024

Elvira Latifova

https://doi.org/10.56720/mevzu.1512876

Öz

The Karabakh Khanate of Azerbaijan (1747-1822), which held signifi-cant military, strategic, and economic importance, became the subject of contention among the leading states of that period. The Russian Empire, expanding its conquests in the Caucasus from the early 19th century, con-quered the Karabakh Khanate in 1805. In 1822, the Khanate, as a state enti-ty, was completely abolished. The main objective of this article is to explore the genealogy of the Karabakh Khans through a comparative analysis of materials found in sources from that period. Our goals also include examin-ing the relationships of the Karabakh Khans with neighboring Khanates based on a genealogical chart and analyzing the influence of these connec-tions on the political events occurring in the Caucasus during that period. The research conducted in this direction has revealed close kinship and alli-ance relationships between the Karabakh Khanate and neighboring Khan-ates such as Gaanja, Sheki, and Avar. It has also uncovered the fact that Ibrahim Khalil Khan of Karabakh married Javakhir Khanum, the daughter of the renowned Georgian nobleman Prince Eugene Abashidze. Additional-ly, this article, for the first time in historiography, incorporates the study of secret correspondence between Javakhir Khanum and Russian General Dmitry Tsitsianov, who was of Georgian origin, regarding the Karabakh Khanate's acceptance of Russian citizenship. As a result of the research, the positions of specific representatives of the Khanate's dynasty during the Russian-Persian War of 1804-1813 were identified, as well as the influence of their positions on both their own future and the fate of the Karabakh Khanate.

Anahtar Kelimeler

Political History, The Karabakh Khanate, Caucasus, The Russian Empire, The Acts of the Caucasian Archaeographic Commission, Genealogy, Ibra-him Khalil Khan

Karabağ Hanları ve Şecereleri

Öz

Askeri-stratejik ve ekonomik açıdan büyük önemi haiz olan Azerbay-can Karabağ Hanlığı (1747-1822), dönemin lider devletlerinin sürekli dikka-tini çekmektedir. XIX. yüzyılın başlarında Kafkasya’da işgal bölgelerini ge-nişleten Rusya İmparatorluğu, 1805 yılında Karabağ Hanlığı’na boyun eğ-dirmiş, 1822 yılında ise bir devlet kurumu olarak tamamen ilga etmiştir. Bu makalemizin temel amacı Karabağ hanlarının şeceresini dönemin kaynakla-rındaki bilgilerle karşılaştırmalı şekilde tahlil etmektir. Ayrıca Karabağ Han-lığı’nın diğer hanlıklarla akrabalık ve müttefiklik ilişkilerinin yanı sıra bu ilişkilerin söz konusu dönemde Kafkasya’da yaşanan olaylara etkisi araştırı-larak okurlara takdimi de amaçlanmaktadır. Konuyla ilgili yapılan araştır-malar sonucunda Karabağ hanlarının komşu Gence, Şeki, Avar Hanlıkları ile sıkı akrabalık ve muttefiklik ilişkilerine sahip olduğu ve Karabağlı İbra-himhalil Han’ın ünlü Gürcü soyundan olan Knyaz Yevgeni Abaşidze’nin kızı Cavahir Hanım”la evlendiği de belirlenmiştir. Karabağ Hanlığı’nın Rus İmparatorluğu’na teslimi meselesinde Cavahir Hanım”ın Gürcü asıllı Rus generali Sisyanovla gizli yazışmaları da tarih biliminde ilk defa araştırma konusu edilmiştir. Araştırma sonucunda ayrıca Karabağ Han soyunun mensuplarının 1804-1813 yıllarında yaşanmış Rusya-Kaçar savaşındaki tu-tumu belirlenmiş ve tutumlarının söz konusu şahısların ve Karabağ Hanlı-ğı’nın kaderine etkisi tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Tarih, Karabağ Hanlığı, Kafkasya, Arkeografi Komisyonu’nun Tuta-nakları, Rusya İmparatorluğu, Şecere, İbrahimhalil Han

Kaynakça

• Abasov, Fahri. Karabagskoye xanstvo, Baku, Tahsil, 2007.
• Bakıhanov, A. A. Gülistan-i İrem, Baku: Elm, 1991.
• Boran, Aziz. “Azerbaycan Ruhaniliyinde Şuşadakı Mescidlerin Ve İmanlı İnsanların Yeri. (“Qarabağnamelər” Esasında)”, Orta Doğu ve Orta As-ya-Kafkaslar Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1, (2022): 1-20
• Butkov, İ.G. Materialı Dlya Novoy İstorii Kavkaza. S 1722 po 1803 god. Çast Vtoraya, Sankt-Peterburg, 1869; Opisaniye Karabagskoy Provinsii, Sostavlennoye v 1823 qodu po Rasporyajeniyu Glavnoupravlyayuşego v Gruzıı Yermolova Deystvıtelnım Statskım Sovetnıkom Mogılevskım i Polkovnikom Yermolovım 2-ım. Tiflis, v Tipografii Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskogo: 1866.
• Cavanşir, Ahmed Bey. “Garabağ Khanlığının 1747-1805-ci İllerde Siyasi Veziyyetine Dair”, Garabağnameler, 1- ci kitab.Tertib edeni Akif Ferzeliyev. Bakı: Şərq-Qərb, 2006.
• Çakmak, Mehmet Ali. Hanlıklar Devrinde Azerbaycan- Türkiye Münasebetleri. (1723-1829). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü, 1996.
• Dubrovin N.F. İstoriya Voynı i Vladıçestva Russkix na Kavkaze. ( Ot Prinyatiya Gruzii pod Pokrovitelstvo Rossii do Vtorjeniya Persov v 1794 godu), V 6-ti tomah. T. II Sankt-Peterburg, Tipografiya İ.N.Skoroxodova: 1886.
• Garabaği, Mirza Camal Cavanşir. “Garabağ Tarihi”, Garabağnameler, 1-ci kitab, Tertib edeni Akif Ferzeliyev. Bakı: Şerg-Gerb, 2006.
• Haciyeva, Zemfira. Garabağ xanlığı: sosial-iqtisadi münasibetler ve Dövlet Gu-ruluşu, Bakı, “Tahsil”, 2007.
• Hüseynov, Yunis. Garabağ Tarihi Menbelerde, Bakı, “Şuşa”, 2012.
• İskender bey Münşi, Tarih-i Alem Aray-i Abbasi (Abbasın Dünyanı Bezeyen Tarihi), c. I, Bakü: 2009
• Karabaği, Mirza Cemal Cavanşir, “Karabağ Tarihi”, çev.Muhammet Kemaloğlu, Hikmet Yurdu, Yıl 7, C. 7, Sayı 14, Temmuz-Aralık, 2014/2, ss. 209-253.
• Kemaloğlu, Muhammet, “Azerbaycan’ın Anklav ve Eksklav Toprakları”, Çağ Üniversitesi Uluslararası Güvenlik ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1/2 (2021): 65-83
• Kemaloğlu, Muhammet, “Cebrayil-Büyük Mercanlı Sosyal Hayatından Ör-nekler: Azerbaycan – Karababağ Bölgesi”, Tarih Kültür ve Sanat Araş-tırmaları Dergisi, 2/3 (2013), s. 1-43
• Kniga Orudj-Beka Bayata Don Juana Persidskogo. Bakü: 1988
• Khezani, Mir Mehdi. “Kitabi-Tarihi-Garabağ”, Garabağnameler, 2-ci kitab. Tertib edeni Akif Ferzeliyev. Bakı: Şerg-Gerb, 2006.
• Memmedova, Arzu, “Safevilerin Devlet Yöneticiliğinde Türk Dili, III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu. İzmir, 16-18 Aralık, 2010, s.667-673
• Mirza Adıgözel Bey. “Garabağname”, Garabağnameler, 1-ci kitab, Tertib edeni Akif Ferzeliyev. Bakı: Şerg-Gerb, 2006.
• Mirza Camal oğlu, Rzagulu Bey. “Penah khan ve İbrahim khanın Garabağda hakimiyyetleri ve o zamanın hadiseleri Garabağ”, Garabağnameler, 2-ci kitab. Tertib edeni Akif Ferzeliyev. Bakı: Şerg-Gerb, 2006.
• Mustafazade, Tofig. Qarabağ Khanlığı, Bakı: “Sabah”, 2009.
• “Opisaniye Karabagskoy provinsii, Sostavlennoye v 1823 qodu po rasporyajeniyu glavnoupravlyayuşego v Gruzıı Yermolova deystvıtelnım statskım sovetnıkom Mogılevskım i polkovnikom Yermolovım 2-ım.” Tiflis, v Tipografii Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskogo: 1866.
• “Otnoşeniye gr. Nesselrode k gen. Paskeviçu, ot 23-go aprelya 1827 goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.VII, d.401. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1878.
• “Otnoşeniye gr. Nesselrode k gr. Paskeviçu, ot 10-go yanvarya 1830 goda, No 143”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.VII, d.401. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1878.
• “Otnoşeniye knyazya Tsıtsıanova k knyazu Çertorıyskomu, ot 9-go maya 1805 goda, No 298”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, Т.II, d.1436, Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1868.
• “Otnoşeniye markiza Pauluççi k gr. Rumyantsevu, ot 19-go aprelya 1812 goda, No 119”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.V, d.201. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1873.
• “Pismo gen. Yermolova gen.-l. Velyamınovu, ot 26-go dekabrya 1822 goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu,t.VI, çast. I, d.1302. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1874.
• “Pismo gen. Yermolova k Kheyr-Nısa-Begum, ot 11-go Sentyabrya 1822 goda, No 2831”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, т. VI, çast I, d.1291. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1874.
• “Pismo Nesselrode k gen. Yermolovu, ot 9-go Avgusta 1825 goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.VI, çast. I, d.1323. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1874.
• “Potomstvo Cevad Khana”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arkeografiçeskoyu Komissiyeyu, t. VI, çast. II, Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1875.
• “Proklamatsiya gen. Yermolova k Jitelyam Karabagskago xanstva, ot noyabrya 1822 goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.VI, çast. I, d. 1299. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1874.
• “Raport gen. Paskeviça gr.Dibiçu, ot 12-go iyunya 1827 goda, No 62. Eçmiadzin”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.VII, d.402. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1878.
• “Raport kn. Madatova gen. Velyaminovu, ot 21-go noyabrya 1822 goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t. VI, çast. I, d.1293. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1874
• “Raport kn. Madatova gen. Yermolovu, ot 31-go dekabrya 1822 goda, No 1088”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu. T.VI, çast. I, 1303. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1874.
• “Raport podpolk. Lisaneviça gen.-m. Nesvetayevu, ot 4-go sentabrya 1806 goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.III, d.610, Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1869.
• “Rodoslovnaya İbragim xana i yego detey”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.II, d.1415. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1868.
• “Rodoslovnaya Şekinskix xanov”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.V, Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1873.
• “Rodoslovnaya tablitsa Gancinskix xanov”. Aktı, Sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t. VI, çast II, s.909. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1875.
• “Vısoçayşaya gramota gen.-m. Mexti-kuli Age, ot sentyabrya 1806 goda”. Aktı,Sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, т.III, d.613. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1869.
• “Vısoçayşeye poveleniye gen.-adyud., baronu Dibiçu ot 24-go dekabrya 1823 goda”. Aktı,sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t. VI, çast. I, d.1319.
• “Vsepoddanneyşeye proşeniye vdovı İbragim xana Djavaxir Xanum, ot 16-go yanvarya 1807-go Goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu. T.III, d..627. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1869.
• “Vsepoddanneyşiy raport generala Yermolova, ot fevralya 1817 goda”. Aktı,sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu, t.VI, çast. I, d.1263. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1874.
• “Vsepoddanneyşiy raport kn. Tsitsianova, ot 22-go maya 1805 goda”. Aktı,sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu Т.II, д.1436, s.702-705. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1868.
• Vsepoddanneyşiy raport kn. Tsitsianova, ot 28-go Noyabrya 1805 goda”. Aktı, sobrannıye Kavkazskoyu Arxeografiçeskoyu Komissiyeyu Т.II, d.1485, s.725. Tiflis: Tipografiya Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago, 1868.
• Sadıgova, Aysel. “Penahali xan Cavanşir terefinden Garabağın Alban-xristian melikliklerinin merkezi hakimiyyete tabe edilmesi”, Akademik Tarih ve Düşünce, 8/1 (2021): 426-443.
• Zakhoder B. N., Gosudarstvo Sefevidov v kn.: “Vsemırnaya İstoriya”, t.4 (gl. 22), Moskva: 1959