İlk Dönem İslam Tarihinde Hz. Peygamberin Şehir Hayatına Yönelik Uygulamaları

Yıl 2024, Sayı: 12, 881 - 922, 15.09.2024

Abdulaziz Kıranşal

https://doi.org/10.56720/mevzu.1517396

Öz

Hz. Peygamber’den önce şehir hayatı, şirk inancının ürettiği cahiliye kültürüne göre şekillenmiştir. Cahiliye kültürünün sosyal yapısı, toplumu hürler ve köleler şeklinde bir ayrıma tabi tutan sınıf sistemine, insani ilişkiler ise genel olarak asabiyet duygusuna göre şekillenmiştir. Şehir hayatının tamamına etki eden cahiliye kültürü, şehirdeki temizlik, güvenlik, ahlak ve mesken mahremiyeti gibi birçok alana etki ettiği gibi o şehirde yaşayan fertlerin komşuluk, akrabalık ve aile ilişkileri başta olmak üzere insani ilişkilerin bütününe etki eden en belirleyici faktör olmuştur. Hz. Peygamber’le birlikte İslam inanç esaslarına göre şekillenen şehir hayatında sosyal yapı, sınıfsal sistem yerine şehirdeki tüm insanların can, mal ve namus güvenliğini muhafaza ve temel insan haklarını güvence altına alan bir yapıya dönüşmüş, asabiyete göre şekillenen insani münasebetler ise evrensel İslam ahlakının temel ilkelerine göre düzenlenmiştir. Hz. Peygamberin güvenlik temizlik ve huzura yönelik uygulamalarıyla şehir, bir yandan tüm inanç mensuplarının insan onuruna yaraşır bir şekilde yaşayabilecekleri bir mekâna dönüşürken bir yandan da İslam medeniyetine merkezlik edebilecek bir konuma yüksel-miştir.

Anahtar Kelimeler

İslam tarihi, Hz. Muhammed, Şehir hayatı, Medeniyet

The Prophet Muhammad’s Practices Regarding City Life in Early Islamic History

Öz

Before the advent of the Prophet Muhammad, city life was shaped by the Jahiliyyah culture, which was based on the belief in polytheism. The social structure of the Jahiliyyah culture was characterized by a class system that divided society into freemen and slaves, and human relationships were generally governed by the feeling of tribalism. The Jahiliyyah culture, which had a pervasive impact on all aspects of city life, influenced areas such as cleanliness, security, morality, and privacy of homes, and it was the most significant factor affecting human relationships, including those among ne-ighbors, relatives, and within families. With the arrival of the Prophet Mu-hammad, city life transformed according to the principles of Islamic faith. The social structure shifted away from a class system towards one that en-sured the safety of all individuals' lives, property, and honor, guaranteeing fundamental human rights. Human interactions, previously driven by triba-lism, were reoriented based on the universal principles of Islamic morality. The Prophet Muhammad's practices related to security, cleanliness, and pe-ace brought about a city that served as a place where all believers could live with dignity while simultaneously becoming the center of Islamic civiliza-tion.

Anahtar Kelimeler

Islamic history, Prophet Muhammad, City life, Civilization

Kaynakça

• Abdurrahman Hasan Habenneke, el-Meydânî. Meâricü’t-tefekkür ve dekâiki’t-tedebbür, Tefsîrun tedebbüriyyun li’l-Kur’âni’l-Kerîm bi hasebi tertîbi’n-nüzûli vifka menheci kitâbi “Kavâıdü’t-tedebbüri’lemseli li Kitâbillâhi Az-ze ve Celle. Dimeşk: Dâru’l-kalem, 1420–2000.
• Açık, Fatih. “Hicret Sonrasi İlk İslam Medeniyetinin İnşa Sürecinde Toplum-sal Kurumlarin Yapisi”. Akademik Bakış Dergisi 52 (Aralık 2015).
• Afzalur, Rahman. Yönetici ve Devlet Adamı Olarak Hz. Muhammed Sallallahu Aleyhi ve Sellem. çev. Talha Özkök. İstanbul: İnkılab Yayınları, 2015.
• Ağırman, Mustafa. “Hz. Peygamber’in Medine’yi İslamlaştırması ve Hicret Projesi”. Ekev Akademi Dergisi 1/2 (1998), 57-85.
• Akyüz, Vecdi. Asr-ı Saadet ve Dört Halife Döneminde Şehir ve Yerel Yönetim-ler. ed. Seyfettin Ünlü. İstanbul: İlke Yayınları, 1996.
• Albayrak, Kadir. Dinlerin Rengi Renklerin Dili,. İstanbul: Sarkaç Yayınları, 2010.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fî Târîḫi’l-Arab Ḳable’l-İslâm. Bağdat: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1955.
• Kahlânî, Ebû İbrahîm Muḥammed b. İsmail el-Kaḥlânî es-San’. Taṭhîru’l-İ’tiḳâd an Edrâni’l-İlḥâd Veyleyh Şerḥu’s-Sudûr fî Taḥrîm Ref’i’l-Ḳubûr. R,yad: Maṭba’atu Sefîr, 1424.
• Apak, Adem. Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasi Tarihindeki Etkileri. İstan-bu: Düşünce Kitabevi, 2004.
• Arefe Mahmûd, Mahmûd. el-Arabkable’l-İslâm. İskenderiye: Aynûn-li’dDirâsâtve’l-Bûhûsi’l-İnsâniyyeve’l- İctimâiyye, 1995.
• Askalânî, İbn Hacer el-. el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe. Beyrut: b.y., 1991.
• Askalânî, İbn Hacer el-. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîh el-Buhârî. nşr. Muhib-buddîn el-Hatîb. I-XIII Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379–1959.
• Aydın, Nevzat. “Hadislerde Mesken Mahremiyetini Tehdit Eden Unsurlara Karşı Alınan Önlemler”. Ekev Akademi Dergisi 63 (Yaz 2015), 287-314.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu's-Sahîh. haz. Salih b. Abdulaziz, Mevsûatü’l-Hadîs eş- Şerîf içinde. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Çakan, İsmail Lütfi. “Bireysel ve Toplumsal Gelişmede Sünnetin Yeri ve Sahîh-i Buhârî”. Sünnetin Bireysel ve Toplumsal Değişimdeki Yeri. 41-47. Konya: Konya İlahiyat Derrneği Yayınları, 2008.
• Dündar, Mahmut. “Bir Din Eğitim Kurumu Olan Mescidin İslam’ın İlk Dö-nemlerindeki Fonksiyonları”. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi 1 (ts.), 191-236.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî, İbn Sa’d. eṭ-Ṭabaḳâtü’l- kübrâ. nşr. İhsan Abbas. Beyrut: b.y., 1388.
• Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî, İbn Mâce. Sünenü İbn Mâce. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Ebû Bekr Abdurrezzâḳ b. Hemmâm es-San’ânî, Abdurrezzeak. el-Musannef. nşr. heyet. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1435–2015.
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî. Sünenü Ebû Dâvûd. haz. Salih b. Abdulaziz, Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde. Ara-bistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Ebû Hilâl el-Ḥasen b. Abdullâh, Ebû Hilâl el-Askerî. Cemheretu’l-Emsâl. Bey-rut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû İbrahîm Muhammed b. İsmail b. Salâḥ el-Keḥlânî, es-Sanânî. et-Taḥrîr li Îḍâḥi Meânî’t-Teysîr. nşr. Muḥammed Subḥî b. Hasen Hallâḳ Ebu Mu-sab. Riyad: b.y., 1433–2012.
• Ebû Muḥammed Abdulḥaḳ b. Gâlib b. Abdirrahman b. Temmâm el-Endelûsî, İbn Aṭiyye. el-Muḥarreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. nşr. Abdusselâm Abduşşâfî Muḥammed. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1422.
• Ebû’l-Faḍl Aḥmed b. Muḥammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî, el-Meydânî. Mec-mau’l-Emŝâl. nşr. Muḥammed Muḥyi’d-Dîn Abdulḥamîd. Beyrut: Dâru el-Marife, ts.
• Ebû‘l-Mansur, Mâturîdi. Kitâbu’t-Tevhid. haz. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2005.
• Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Abdullâh el-Gassânî, el-Ezraḳî. Aḫbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âsâr. nşr. Ruşdî es-Sâliḥ Mulaḥḥas. Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1403–1983.
• El-Belâẑurî, Aḥmed b. Yaḥyâ b. Câbir. Futûḥu’l-Buldân. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 1988.
• Erkal, Mehmet. “Beytülmâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/90-94. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992. https://islamansiklopedisi.org.tr/beytulmal
• Ezraḳî, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Abdullâh el-Ğassânî el-. Ahbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âsâr. nşr. Ruşdî es-Sâliḥ Mulaḥḥas. Beyrut: Dâru’l-Endelus, 1403–1983.
• Farabi, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ. el-Medînetü’l-Fâżıla. Beyrut: Mektebetu’l- Hilâl, Nşr, Ali Bû Mulhim, 1995.
• Gündüz, Şemseddin. Mitoloji ve İnanç Arasında. Samsun: Etüt Yayınları, 1998.
• Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Neysâbûrî. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. ed-Demirdâş Muhammed Hamdî. Mekke: el-Mektebetü’lAsriyye, 2000.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Anayasa Hukuku. çev. Vecdi Akyüz. İstan-bul: Beyan Yayınları, 2005.
• Hattâbi, Ebû Suleymân Ḥamd b. Muḥammed b. İbrâhîm b. el-Ḫaṭṭâb el-Bustî el-. Me’âlimu’s-Sünen. Halep: el- Maṭba’atu’l-İlmiyye, 1351–1932.
• İbn Battal, Ebû el-Ḥasan Alî b. Ḫalef b. Abdulmelik İbn Battâl. Şerḥu Saḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhîm. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe Abdullâh b. el-Absî. el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-Eḥâdîs ve’l-Âsâr. thk. Abdurrahman el-Azâmî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• İbn Ebî’d-Dunyâ, Ebû Bekr Abdullâh b. Muḥammed el-Ḳureşî. Mekârimu’l-Aḫlâḳ. nşr. Mecdî es-Seyyid İbrahim. Kahire: Mektebetu’l-Ḳur’ân, ts.
• İbn Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Müsned. Ürdün: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, Birleşik Baskı., 2005.
• İbn Hişâm, Ebû Muḥammed Abdulmelik b. Hişâm el-Ḥimyerî. es-Sîretu’n-Nebeviyye. thk. Mustafa es-sakka. Mısır: Mektebetu Musṭafâ el-Bâbî’l-Ḥalebî, 1375.
• İbn Kuteybe, Ebû Muḥammed Abdullâh b. Muslim b. Ḳuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlu Muḫtelifi’l-Ḥadîs. b.y.: el- Mektebu’l-İslâmî - Muessesetu’l-İşrâḳ, 2., 1420–1999.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî. Sünenü İbn Mâce. haz. Salih b. Abdulaziz, Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf içinde. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfî. Lisânü’l- Arab. Beyrut: Daru Sadr, 1990.
• K. Hitti, Philip. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1980.
• Kallek, Cengiz. “MÜD”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/455-457. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kallek, Cengiz. “S‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/317-319. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Kamacı, Fatımatüzzehra. Hz. Peygamber Devrinde Kadınların Süslenmesi. İs-tanbu: İnkılab Yayınları, 2019.
• Kapar, Mehmet Ali. Diplomatik Münasebetler Açısından Hz. Muhammed’e Gelen Elçilerin Geliş Nedenleri ve Görüşmeler Esnasındaki Tutumları. 2 Cilt. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2022.
• Karan, Cuma. “İslâm Tarihinde Beraber Yaşama Kültürü ve Yansımaları”. Harran İlahiyat Dergisi 45 (2021), 17- 35.
• -Kârî, Aliyyü’l. Mirkâtü’l-mefâtîh şerhu mişkâti’l-mesâbîh. thk. Sıtkı Muham-med Cemil Attâr. Beyrut: b.y., 1994.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdülkebîr. et-Terâtîbü’l-idâriyye: Hz. Peygamber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar. çev. Ahmet Özel. İstanbu: İZ, 1990.
• Kılıç, Ünal. “Hz. Peygamber’in Ahlak’ı ve Güzel Ahlaka Verdiği Önem”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2009), 79-97.
• Koçyiğit, Tahsin. “-Medine’deki Uygulamalarından Hareketle HZ. Peygam-ber’in Şehir Tasavvuru Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/31 (2013), 73-88.
• Kutlay, Yaşar. “İslamdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı”. Ankara Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VI/I-IV (1957), 2-7.
• Macit, Yunus. “Sünnet Ve Değişim Olgusu: Tehditler Kuşağında Sünnetin Toplumsal Yapıyı İnşa Keyfiyeti”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2012), 5-38.
• Maraoten, Mohammed. “İslâm Öncesi Arabistan’da Şarap İçme Alışkanlığı ve Şarap Yasağı”. çev. Hakan Temir. Siyer Araştırmaları Dergisi 9 (Ocak 2021), 1-22.
• Mehmet Ali, Kapar. Hz. Muhammed’in Müşriklerle Münasebetleri. İstanbul: İlim Yayınları, 1987.
• Mevlana, M. Ali. Peygamberimiz Aleyhisselâm. çev. Ömer Rıza Doğrul. İs-tanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1925.
• Micbon, Jean-Louis. Dini Kurumlar. ed. R. B. Serjeaot. İstanbul: Ağaç Yayın-ları, 1992.
• Muḥammed Senâullâh el-Mazharî, el-Mazharî. et-Tefsîru’l-Mazharî. nşr. Gulâm Nebî et-Tûnisî, 1412.
• Mustafa, Karataş. “Hz. Peygamber’in Yerleşim Ve Şehirleşmeye Yönelik Çabalari: Medine Örneği”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28 (2013), 59-84.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisâbûrî Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu's-Sahîh. haz. Salih b. Abdulaziz, Mevsûatü’l-Hadîs eş-Şerîf için-de. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Narol, Süleyman. “Kur’an’da Medeniyet, Nübüvvet Ve Şehir İlişkisi”. Doğu-Bati Medeniyetlerinin İnşasinda Tarih, Kültür, Sanat, Felsefe Ve Din. 128-142. Konya: Timav Yayınları, 2019.
• Nedvi, Süleyman. Asrı Saâdet Peygamberimizin Tebligat ve Tâlimatı. İstanbul: Sinan Matbaası, 1967.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. Sünenü Nesâî. haz. Salih b. Abdulaziz, Mevsûatü’l-Hadîs eş- Şerîf içinde. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref en-. Şerḥu’n-Nevevî alâ Muslim. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâŝi’l- Arabî, 1392–1972.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muḥyiddîn Yaḥyâ b. Şeref en-. Tehẑîbu’l-Esmâ ve’l-Luğât. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Okiç, Tayyib. “İslamiyet’te ilk Nüfus Sayımı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII/1-4 (Ankara 1960).
• Önal, Ramazan. “Hz. Peygamber’in Hayatında Kişisel Bakım”. Tokat Gazi-osmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi Sonbahar Özel Sayısı (Ekim 2020), 54-63.
• Özkan, Gülay - Öztürk, Levent. “Osman b. Maz‘ûn’un Vefat Tarihi ve Bakî‘ Mezarlığı’na Defnedilen İlk Kişi Olup Olmadığı ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Tasavvur Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/1 (Haziran 2020), 389- 409.
• Râğıb el-İsfehânî, Ebû’l-Ḳâsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Müfredât fî Garîbi’l-Ḳur’ân. Beyrut: Dâru’l-Ḳalem, ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Sancaklı, Saffet. “Hz. Peygamber’in Medine Döneminde Tesis Ettiği Kardeş-leşlirme (Muahat) Projesinin Günümüz Bireysel ve Toplumsal Hayat Aç sından Önemi ve Analizi”. Diyanet Aylık Dergi 43/4 (Ankara 2007).
• Sarıçam, İbrahim - Erşahin, Seyfettin. İslam Medeniyeti Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 2006.
• Semhûdî, Ebû’l-Ḥasen Alî b. Abdullâh es-. Vefâu’l-Vefâ bi Aḫbâri Dâri’l-Musṭafâ. nşr. Ḫâlid Abdulganî Mhafuz. Beyrut: Dâru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1419.
• Seydişehir, Mahmud Esad. İslam Tarihi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Şâtıbi, İbrahim b. Musa. el-İ’tisâm. nşr. Muhammed Abdurrahman eş-Şakîr. Arabistan: Daru İbnu’l-Cevzî, 2008.
• Şevkânî, Muhammed b. Alî. Neylu’l-evtâr min esrârı Multeka’l-ahyâr. thk. M. Subhî b Hasen Hallâk. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1427.
• Ṭaberânî, Ebû’l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî eṭ-. el-Mu’cemu’l-Evsaṭ. nşr. Ṭâriḳ b. İvaḍullâh b. Muḥammed, Abdulmuḥsin b. İbrâhîm el-Ḥuseynî. Kahire: Dâru’l-Ḥaremeyn, 1415.
• Taberi, Ebu Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. b.y.: Müessetu’r-Risale, ts.
• Temizer, Aydın. “Kur’ân’a Göre Cahiliye Zihniyetinin Rubûbiyet Anlayı-şındaki Çelişki”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi 15-16 (Bişkek 2013), 1-19.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. Sünen-i Tirmizî. haz. Salih b. Abdulaziz, Mevsûatü’l- Hadîs eş-Şerîf içinde. Arabistan: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Yediyıldız, M. Asım. “Hz. Peygamber (S.A.S)’in Güvenlik Politikası”. Hz. Muhammed (SAV) ve Mesajı. ed. Mahfuz Söylemez. 641-648. İslami İlimler Dergisi Yayınları, 2014.
• Yılmaz, Hüseyin. “Medine Sözleşmesi Bağlamında Birlikte Yaşama Kültü-rü”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25/1 (Haziran 2021), 239-258.
• Yılmaz, Yasin. “Hz. Peygamber Dönemi Eğitimine Genel Bir Bakış”. Dini Areaştırmalar 15/40 (2012), 203-221.
• Yurdaydın, Hüseyin. İslâm Devletlerinde Müslüman Olmayanların Duru-mu. Ankara: AÜİFD, 1985.