İbnü’l-Arabî ve Bergson’da Zamanın Metafizik Boyutu

Yıl 2025, Sayı: 13, 527 - 550, 15.03.2025

Ömer Ceran

https://doi.org/10.56720/mevzu.1586705

Öz

Zaman, düşünce tarihinin hala tartışılmaya devam eden çok boyutlu kavramlarından biridir. Maddeye bağlı olarak ortaya çıkan, hareketin sayı-mı anlamındaki zaman fiziki boyut olarak değerlendirilirken, maddeden ve hareketten bağımsız olarak tasavvur edilen zaman felsefede metafizik boyut olarak ele alınmaktadır. Biz bu çalışmada zamanın metafizik boyutunu İb-nü’l-Arabî ve Bergson özelinde inceleyerek bir karşılaştırma yapmaya çalışa-cağız. İbnü’l-Arabi’de metafizik boyut itibariyle gerçek anlamda zamana karşılık gelen kavram dehrdir. Bergson ise gerçek anlamda zamanı duree kavramı ile ifade etmektedir. Her iki düşünür de metafizik zamanın yetkin bir idrakini bir tür sezgiyle mümkün görmüştür. İbnü’l-Arabî bunu kendi sistemi içinde keşf ve mükaşefe ile açıklarken Bergson zamana da dışardan değil kendi içinden bakabilmekte mümkün görmüştür. Yine her iki düşünür de bu kavramlara oluşun ve akışın merkezinde bir tür yaratıcılık atfetmiş-lerdir. Dehr ve duree bir anlamda maddeye bağlı olarak ortaya çıkan zama-nın da kaynağı durumunda bulunmaktadır. Çalışmamızda her iki düşünü-rün düşünce sistemleri içinde bu kavramların oynadığı merkezi rolü de tes-pit etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Zaman, Vahdet-i Vücut, Sezgicilik, İbnü’l-Arabî, Bergson

The Metaphysical Dimension of Time to Ibn a-Arabî and Bergson

Öz

Time is one of the multidimensional concepts in the history of thought that continues to be debated. The time that emerges depending on the mat-ter is considered as the physical dimension of time. Time, which is conside-red independent of matter and movement, is considered as a metaphysical dimension. In this study, we will try to make a comparison by examining the metaphysical dimension of time specifically in the context of Ibn al-Arabi and Bergson. Ibn Arabi expresses time in the metaphysical sense with the concept of dahr. In this sense, Bergson describes time with the concept of duree. Both thinkers argue that real time can be known through some kind of intuition. Ibn al-'Arabī explains this in his system with kashf and al-muqashafah. Bergson thought it possible to look at time from within itself rather than from the outside. Both thinkers attributed a kind of creativity to these concepts at the center of becoming and flow. In our study, we will try to identify the central role played by these concepts in the thought systems of both thinkers.

Anahtar Kelimeler

Time, Unity of being, Intuitionism, Ibn al-Arabî, Bergson

Kaynakça

• Affifi, A. E. Muhyiddîn İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. çev. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
• Aristoteles. Gökyüzü Üzerine. çev. Saffet Babür. Ankara: BilgeSu Yayınları, 2013.
• Aristotle. The Physics. trans. Philip H. Wicksteed, M. A., Francis M. Cornford. London: William Heinemann Ltd, MCMXXXIV.
• Avicenna. The Physics of The Healing Books I & II. trans. Jon McGinnis. Provo, Utah: Brigham Young University Press. 2009.
• Azamat, Nihat. “İbrâhim Efendi, Olanlar Şeyhi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2000. 21/298-300
• Bergson, Henri. Madde ve Bellek. çev. Işık Ergüden. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2007.
• Bergson, Henri. “Metafiziğe Giriş”. Metafizik Nedir? içinde. çev. Ahmet Aydoğan. İstanbul: Birey Yayıncılık, 1999.
• Bergson, H. Yaratıcı Tekâmül. çev. Şekip Tunç. İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, 1986.
• Brennan, Joseph Gerard. The Meaning of Philosophy. USA: Barnard College, Columbia University, 1967.
• Chittick William C. İbn Arabî Giriş Kitabı. çev. Kadir Filiz. İstanbul: Nefes Yayınları, 2018.
• Çoştu, Feyza Ceyhan. “Zaman Üzerine Bir Sınıflama Denemesi”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 8/2 (2015), 647-673
• Demir, Osman. “Dâvûd-i Kayserî’nin Tasavvuf Metafiziğinde Zaman”. Osmanlı’da İlm-i Tasavvuf içinde. ed. Ercan Alkan, Osman Sacid Arı. İstanbul: İsar Yayınları, 2018. ss. 431-448
• Edhem, Subhi. Bergson ve Felsefesi. haz. Levent Bayraktar, Zeynep Tek. Konya: Çizgi Kitabevi, 2014.
• Hesiodos Eseri ve Kaynakları. çev. Sabahattin Eyuboğlu, Azra Erhat. Ankara: Türk Tarih Kurumu basımevi, 1977.
• İbn ʿArabī. el-Fütūḥātü’l-Mekkiyye. 9 Cilt. Beyrūt: Dāru’l-Kütübi’l-ʿIlmiyye, 2011.
• Kutluer, İlhan. “Zaman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İstanbul: TDV Yayınları. 2013, 44/111-114
• McLure, Roger. The Philosophy of Time. London: Routledge, 2005.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî. “İcâzetnâme: İbn Arabî’nin Kendi Kaleminden İcazet Aldığı Hocaların ve Yazdığı Eserlerin Listesi”. çev. Veysel Kaya. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi. 9 (2008), 525-539
• Muhyiddin İbn Arabî. Rahmetün Mine’r-Rahmân. 4 Cilt. haz. Mahmûd el-Ğurâb. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: İnsan Yayınları, 2019.
• Muhyiddin İbnü’l-Arabî. Şerhu Ha ̔li’n-Na ̔leyn. haz. Ercan Alkan. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Muhyiddin İbn Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. 18 Cilt. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
• Öztürk, Mustafa. “Kur’an’da Ve İslam Öncesi Arap Düşüncesinde ‘Dehr’ Kavramı”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16/16 (2004), 251-270
• Platon. Parmenides. çev. Saffet Babür, Ankara: İmge Kitabevi, 2014.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü. çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004.
• Rıza Tevfik. Bergson Hakkında. haz. Erdoğan Erbay, Ali Utku. Konya: Çizgi Kitabevi, 2005.
• Saraçoğlu Ece. Felsefede Zamanın Araçsal Anlamının İrdelenmesi. Basılmamış doktora tezi, T.C. Maltepe Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul: 2021.
• Sunar, Cavit. “Bergson’da Şuur Halleri ve Zaman”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. XVIII (1970), 47-66
• Thales Anaksimandros Anaksimenes. Fragmanlar. çev. Güvenç Şar, Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2021.
• Topakkaya, Arslan. “Zaman Kavramı Bağlamında Platon-Aristoteles Karşılaştırması”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi. 13 (2012), 219-232
• Turetzky, Philip. Zaman. çev. Mustafa Çağlar Atmaca. İstanbul: Otonom Yayıncılık, 2015.
• Türkyılmaz, Çetin. “Hegel’de Gerçekleşme Kavramı”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 28/1 (2011), 197-206
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. 2 Cilt. Konya: Selçuk Yayınları, 1966.
• Yıldız, Erdal. “Aiōn’un Oyunu”. Kutadgubilig. 11 (2007), 45-63
• https://en.wikisource.org/wiki/Page%3AEarly_Greek_philosophy_by_John_Burnet%2C_3rd_edition%2C_192 0.djvu/153
• http://www.islamilimleri.com/Ktphn/Kitablar/05/001/Arapca/Fihrist.ht m
• https://library.lol/main/B24D212B67617224FE96F8B3A1020970