Modern Arap Tiyatrosunda Makâmenin Etkisi

Yıl 2025, Sayı: 13, 631 - 665

Adem Doğan

https://doi.org/10.56720/mevzu.1594099

Öz

Modern Arap tiyatrosunun ilk örnekleri 1848 yılında Mârûn en-Nakkâş tarafından ortaya konulmaya başlandı. en-Nakkâş İtalya’ya yaptığı bir se-yahatte Avrupa tiyatrosu hakkında bilgi sahibi olmuş, memleketine döndük-ten sonra bu sanatı Arapçaya uyarlamaya çalışmıştır. Oldukça başarılı eser-ler ortaya koyan en-Nakkâş, böylece bir çığır açmış ve kendisinden sonra gelenlere bir örnek teşkil etmiştir. Hem en-Nakkâş hem de kendisinden son-ra gelenler her ne kadar Avrupa tiyatrosunu kendilerine örnek almışlarsa da Arap edebî zevkini ve dönemin temel yazın üslubunu göz ardı etmemişler-dir. Bunların başında şiir ve nesir karışımı metin ve secili üslup gelir. Bu un-surlar dönemin yazınında yaygın unsurlardı ve on asır boyunca Arap edebî mirasına damgasını vuran makâme sanatından geliyordu. Özellikle neokla-sik dönemde yaygın olan bu üslup, başta tiyatro sanatı olmak üzere tüm kurgu türleri üzerinde etkili olmuştur. Bu dönemde Arap tiyatrocular tür olarak Batılı bir formu kullanmayı tercih ederlerken, üslup olarak geleneksel bir tarzı kullanıyorlardı. Bu dönemin hem telif hem de tercüme çalışmaları-na bakıldığında bu etki açık bir şekilde müşahede edilmektedir. Bu çalışma-da neoklasik dönemde ortaya konulan tiyatro çalışmalarında makâme sana-tının bazı etkileri mercek altına alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modern Arap Edebiyatı, Tiyatro, Makâme, Üslup, Telif, Tercüme

The Influence of Makâmah in Modern Arabic Theater

Öz

The first examples of modern Arab theater began to emerge in 1847, when Mârûn al-Naqqâsh started presenting them. During a trip to Italy, al-Naqqâsh gained knowledge about European theater and, upon returning to his homeland, tried to adapt this art form into Arabic. Producing highly successful works, al-Naqqâsh thus paved the way for others and set an ex-ample for those who came after him. Although both al-Naqqâsh and those who followed him were inspired by European theater, they did not ignore Arab taste and the dominant literary style of the time. Among these ele-ments, the combination of poetry and prose, and the rhetorical style stand out. These were widespread elements in the literature of the time and stemmed from the art of maqāmah, which had left its mark on Arabic literary heritage for ten centuries. Especially during the neoclassical period, this style had a significant influence on all genres of fiction, including theater. While Arab playwrights of this period preferred to use a Western form as a genre, they adopted a traditional style in terms of rhetoric. When examining the works of both original and translated theater from this period, this influence is clearly observable. This study focuses on some of the effects of maqāmah art in the theater works created during the neoclassical period.

Anahtar Kelimeler

Modern Arabic Literatüre, Theatre, Makâmah, style, Original work, Translation

Kaynakça

• Badawî, Muhammad Mustafâ. “Arabic Drama: Early Developments”. Modern Arabic Literature. Ed. Muhammad Mustafâ Badawî. 329-357. Cambridge: Cambridge University Press, 1992.
• Can, Muhammed Ali. Makâme Edebiyatı. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Dayf, Şevkî. el-Edebu’l-ʿArabiyyu’l-muʿâsir fî Misr. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1992.
• Fâhûrî, Hannâ. el-Camiʿ fî târîhi’l-edebi’l-ʿArabî: el-Edebu’l-hadîs. Beyrut: Da-ru’l-Cîl, 1986.
• Harîrî, Ebû Muhammed Kâsım b. Alî b. Muhammed. Makâmâtu’l-Harîrî. thk. Abbas Ahmed el-Bâz. Beyrut: Dâru Beyrût, 1978.
• İshâk, Edîb. Andrûmâk. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2018.
• İshakoğlu, Ömer. Modern Suriye Edebiyatı. İstanbul: Akdem Yayınları, 2021.
• İsmâʿîl, Seyyid ʿAlî. Cuhûdu’l-Kabbânî el-masrahiyye fî Misr. Windsor: Mues-sesetu Hindâvî, 2017.
• İsmâʿîl, Seyyid ʿAlî. İsmâ’îl ʿÂsım fî mevkbi’l-hayât ve’l-edeb. Windsor: Mues-sesetu Hindâvî, 2018.
• İsmâʿil, Seyyid ʿAlî. “Kadiyyetu’n-nassi’l-masrahî beyne’l-fushâ ve’l-ʿâmiyye”. el-Mu’temiru’l-duveliyyu’l- evvel havle kadâyâ el-masrahî fi’l-ʿâlemi’l-ʿArabî. 39-88. İskenderiye: el-Beytu’l-Fenn’ili’f-Funûni’ş-Şa’bî, 1996.
• ʿİvad, Yûsuf Nûr. Fennu’l-makâmât beyne’l-meşrik ve’l-meğrib. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1979.
• Kabbânî, Ahmed Ebû Halîl. el-Emîr Mahmûd Necli Şâhi’l-ʿAcem. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2022.
• Kabbânî, Ahmed Ebû Halîl. Lubâbu’l-ğarâm ev el-Meliku Mitrîdât. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2022.
• Kâmil, Mustafa. Fethu’l-Endelus. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2022.
• Nakkâş, Mârûn. Ebu’l-Hasan el-Muğaffel. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2024.
• Nakkâş, Selîm. Meyy. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2022.
• Necm, Muhammed Yûsuf. el-Masrahiyye fi’l-edebi’l-ʿArabiyyi’l-hadîs 1847-1914. Beyrut: Dâru Sâder, 2. Basım, 1999.
• Nutku, Özdemir. Dünya Tiyatrosu Tarihi. 2 Cilt. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1985.
• Râʿî, Ali. “Arabic Drama Since The Thirties”. Modern Arabic Literature. Ed. Muhammad Mustafâ Badawî. 358- 403. Cambridge: Cambridge Univer-sity Press, 1992.
• Sannuʿ, Yaʿkûb. Moliere Misr ve mâ yukasîh. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2017.
• Savran, Ahmet. 19. Yüzyıl Osmanlı Dönemi Yeni Arap Edebiyatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• Subhî, İbrâhîm. el-Hakîmu’t-tayyâr. Windsor: Muessesetu Hindâvî, 2022.
• Şidyâk, Ahmed Fâris. es-Sâk ʿale’s-sâk fîmâ huve’l-faryâk. thk. Humphrey Da-vies. New York: New York Üniversity Press, 2013.
• Yalar, Mehmet. Modern Arap Edebiyatına Giriş. Bursa: Emin Yayınları, 2009.