Current Problematics and Research Areas of Content Criticism Research in the Turkish Academy

Yıl 2025, Sayı: 14, 189 - 225

Mehmet Ali Çalgan

https://doi.org/10.56720/mevzu.1662216

Öz

The subject of content criticism is one of the important issues of hadith science. The purpose of this study is to present a summary of the research conducted on this subject in our country and abroad, to give an idea about the research results, to draw attention to important and current problema-tics and to point out the main research areas for researchers interested in the subject. In our study, the problematics of the subject were examined under two main headings: “determining the content criticism efforts of past hadith scholars” and “the method of content criticism to be made today”. Under the first title understanding the criticism method and language of early ha-dith scholars, revealing the structural differences between the early and late period hadith criticism methods, determining the explanations and applica-tion examples of critics, and the practical reflections of the rule that the aut-henticity of the sanad does not require that of the content have been exami-ned. Under the second title, correct understanding of the hadiths, determi-nation of narrators’ effects, positive and negative content criticisms, premi-ses, criteria and problems of content criticism are discussed. As a result of the examination, it has been understood that the aforementioned problema-tics include important research topics and that the existing research is not sufficient to illuminate the issue in all its aspects.

Anahtar Kelimeler

Hadith , Content Criticism , Problematics , Research Areas , Turkish Academy

Etik Beyan

Bu makale 1-2 Kasım 2024 tarihlerinde Trabzon'da gerçekleştirilen Türkiye Hadis İhtisas Toplantısı'nın "Metin Tenkidi: Sorunlar ve Araştırma Alanları" başlıklı oturumunda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan tebliğin içeriği geliştirilerek ve kısmen değiştirilerek üretilmiş hâlidir.

Teşekkür

Bu yazının ilk hâlini okuyarak değerli katkılarını paylaşan Erdinç Ahatlı ve Nevzat Aydın'a, ayrıca tebliği müzakere eden Bünyamin Erul (oturum yöneticisi), Yavuz Köktaş, Salih Kesgin, İshak Emin Aktepe ve Rahile Kızılkaya Yılmaz'a müteşekkirim.

Türk Akademisinde Metin Tenkidi Araştırmalarının Güncel Sorunsalları ve Araştırma Alanları

Öz

Metin tenkidi konusu hadis ilminin önemli meselelerinden biridir. Bu araştırmanın amacı ülkemizde ve yurtdışında bu konuda yapılmış araştır-maların bir hulasasını sunmak, varılan araştırma sonuçları hakkında bir fikir vermek, önemli ve güncel sorunsallara dikkat çekmek ve konuya ilgi duyan araştırmacılar için belli başlı araştırma alanlarına işaret etmektir. Ça-lışmamızda “geçmiş muhaddislerin metin tenkidi çabalarının tespiti” ve “günümüzde yapılacak metin tenkitlerinin yöntemi” şeklindeki iki ana baş-lık altında konunun sorunsalları incelenmiştir. “Geçmiş muhaddislerin me-tin tenkidi çabalarının tespiti” başlığı altında erken dönemdeki muhaddisle-rin tenkit yönteminin ve dilinin anlaşılması, erken ve geç dönem hadis tenkit yöntemi arasındaki yapısal farkların ortaya konması, münekkitlerin metin tenkidi ile alakalı izahlarının ve uygulama örneklerinin tespiti, senedin sıh-hatinin metninkini gerektirmemesi kuralının uygulamaya yansımalarının araştırılması ve mana nekareti yoluyla yapılan metin tenkitlerinin boyutu-nun tespiti irdelenmiş ve önemli araştırma bulguları özetlenmiştir. “Günü-müzde yapılacak metin tenkitlerinin yöntemi” başlığı altında ise hadisleri doğru anlama, ravi tasarruflarının belirlenmesi, olumlu ve olumsuz metin tenkitleri, metin tenkidinin öncülleri, kıstasları ve sorunları ele alınmıştır. Yapılan tetkik neticesinde mezkûr sorunsalların önemli araştırma konularını içerdiği ancak halihazırda yapılmış olan araştırmaların konuyu tüm yönle-riyle aydınlatmada yeterli olmadığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis , Metin Tenkidi , Sorunsal , Araştırma Alanları , Türk Akademisi

Etik Beyan

Bu makale 1-2 Kasım 2024 tarihlerinde Trabzon'da gerçekleştirilen Türkiye Hadis İhtisas Toplantısı'nın "Metin Tenkidi: Sorunlar ve Araştırma Alanları" başlıklı oturumunda sunulan ancak tam metni yayınlanmayan tebliğin genişletilmiş ve düzenlenmiş hâlidir.

Teşekkür

Bu yazıyı okuyarak değerli katkılarını paylaşan Erdinç Ahatlı ve Nevzat Aydın'a, ayrıca tebliği müzakere eden Bünyamin Erul (oturum yöneticisi), Yavuz Köktaş, Salih Kesgin, İshak Emin Aktepe ve Rahile Kızılkaya Yılmaz'a müteşekkirim.

Kaynakça

• A‘zamî, M. Mustafa. Menhecu’n-nakd ‘inde’l-muhaddisîn neş’etuhu ve târîhuhu. Riyad: Mektebetu’l-Kevser, 1990/1410.
• Ağırman, Cemal. “Rivâyetlerin Değerlendirilmesinde Hz. Peygamber’in Şahsiyet ve Konumundan Yararlanmanın Rolü”. Cumhuriyet Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2003), 21-60.
• Akgün, Hüseyin. “Râvi Tasarruflarının Rivâyetlere Etkisi “Hz. Peygamber’e Otuz Erkek Gücünün Verildiği” Örneği”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (2013) 43-65.
• Akyüz, Hüseyin. Hadislerin Doğru Anlaşılmasında Mecâzın Yeri ve Önemi ‘Develer Şeytanlardan Yaratılmıştır’ Rivayeti Özelinde. Ankara: Fecr Ya-yınları, 2023.
• Aşıkkutlu, Emin. “Arkasından Ağlanması Sebebiyle Ölüye Azap Edilir” Hadisine Sosyo-Kültürel Bağlamda Bir Yaklaşım”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/2 (2006), 33-66.
• Atâvî, Bessâm b. Abdullah b. Sâlih el-Gânim. “el-Ehâdîs elletî e‘alle el-İmâmu’l-Buhârî Mutûnehâ bi’t- tenâkuz”. Mecelletü’l-Hikme 34 (2007 Şubat), 165-259.
• Atâvî, Bessâm b. Abdullah b. Sâlih el-Gânim. “İmâm Buhârî’nin Metinlerini Çelişki Sebebiyle İlletli Bulduğu Hadisler”. çev. Mehmet Ali Çalgan. HADITH 7 (Aralık 2021), 255-275.
• Ayas, Tahir. “Medine Harem Bölgesinin Tespiti: Eleştiriler Bağlamında Bir Buhârî Rivayetinin Serüveni”. İslam Araştırmaları Dergisi 40 (2018), 1-45.
• Ayaz, Hacer. “Klasik Hadis Usulünde Metin Tenkidi Tartışmaları Üzerine Bir Değerlendirme”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/20 (2021), 325-367.
• Aydın, Nevzat. “İbnü’l-Kayserânî el-Makdisî’nin “Tezkiratu’l-Mevzû’ât”ının Metin Tenkidi Açısından Değerlendirilmesi”. Uluslarara-sı Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43 (2016), 2346-2359.
• Aydın, Nevzat. Metin Tenkidinin Ön Aşaması: Peygamber Algısı. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• Bağcı, H. Musa. “Hz. Peygamberi Beşer Üstü Gösteren Bazı Görüşlere Eleşti-rel Bir Yaklaşım”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1999), 299-320.
• Başenfer, Sa‘îd b. Abdülkâdir b. Sâlim. Menhecü’l-İmâmi’l-Buhârî fî arzi’l-hadîsi’l-ma‘lûl fi’l-Câmi‘i’s-sahîh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1437/2016.
• Bayraktutar, Muammer. “Arabın Arap Olmayana Takvâ Dışında Bir Üstün-lüğü Yoktur” Hadîsinin Hz. Peygamber’e İsnâdına Yönelik Fazlur Rahman’ın Eleştirileri ve Değerlendirilmesi”. Milel ve Nihal: İnanç, Kül-tür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 9/1 (2012), 31-80.
• Brown, Jonathan A. C. “Erken Dönem Hadis Münekkitlerinin Metin Tenkidi Yaptığını Nasıl Biliyoruz ve Bulmak Niçin Bu Kadar Zor?”. çev. Salih Kesgin. Usûl: İslam Araştırmaları 25 (2016), 265-310.
• Ceylan, Nimet. Mizânu’l-i’tidâl’de Metin Tenkîdi. Sakarya: Sakarya Üniversi-tesi, 2002.
• Çakın, Kâmil. “Hadis’in Kur’an’a Arzı Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi 34 (1993), 237-262.
• Çakın, Kâmil. “Kadınlar ile İlgili Bir Hadis ve Değerlendirilmesi”. Dinî Araş-tırmalar 1/1 (1998), 5-30.
• Çakın, Kâmil. “Peygamberimize Büyü Yapılması ile İlgili Rivayetler (İdeoloji ile Realitenin Çatışma Alanına Bir Örnek)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (2017), 25-54.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Belhî, Nebîl Ahmed. Mesâlikü nakdi’l-metn inde nukkâdi’l-hadîs fi’l-karni’s-sâlisi’l-hicrî: Dirâse nazariyye tatbîkiyye. Kuveyt: el-Hey’etü’l-Âmme li’l-inâye bi-tıbâati ve neşr, 2021, 886 say-fa.”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 64 (Haziran 2023), 117-122.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Buhârî’nin el-Câmiʿu’s-Sahîh’inde Kur’an-ı Kerîm’e, Sahih Hadislere ve Diğer Bazı Kıstaslara Uygunluk Yönünden Metin Tenkidi. HADITH 8 (Ağustos 2022), 1-50.
• Çalgan, Mehmet Ali. “El-Hadîsü’l-münker: Dirâse Nazariyye tatbîkiyye Fî kitâbi İleli’l-hadîs Li-İbn Ebî Hâtim, Abdüsselâm Ebû Semha”. Hadis Tetkikleri Dergisi 22/1 (Haziran 2024), 177-180.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Fethu’l-bârî’de Meğâzî Rivayetlerinin Metin Tenkidi ve Teâruz Çözümleri”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (Haziran 2020), 105-135.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Hadislerin Tercüme ve Yorumunda Dikkat Edilmesi Gereken Esaslar ve Sık Rastlanan Hatalar”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/40 (Aralık 2019), 517-551.
• Çalgan, Mehmet Ali. “İbn Ebû Hâtim’in ʿİlelü’l-ḥadîs̱ İsimli Eserinde Metin Tenkidi”. HADITH 9 (Aralık 2022), 1-49.
• Çalgan, Mehmet Ali. “İbn Kesîr’in El-Bidâye ve’n-nihâye’sinin Siyer Kıs-mında Başvurduğu Muhteva Tenkidi Kıstasları ve Garâbet Tabirini Muhteva Tenkidi Bağlamında Kullanımı”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/49 (Haziran 2024), 27-52.
• Çalgan, Mehmet Ali. “İbn Kesîr’in El-Bidâye ve’n-nihâye’sinin Siyer Kıs-mında Bazı Sahîhayn Hadislerini Muhteva Tenkidinin Tahlili”. Cumhu-riyet İlahiyat Dergisi 28/1 (Haziran 2024), 303-324.
• Çalgan, Mehmet Ali. “İbnü’l-Cevzî’nin Mevzûât’ındaki Metin Tenkidi Tat-bikatı Üzerine Bazı Mülahazalar”. Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 6/1 (Eylül 2022), 44-66.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Mülzak Hadis ve Metindeki İllete Dair Geçmiş ve Günümüzden İki Örneğin Tahlîli”. Hadis Tetkikleri Dergisi 19/2 (Aralık 2021), 255-271.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Müslim’in Kitâbu’t-Temyîz’i Işığında Erken Dönem Münekkidlerinde Metin Tenkidi”. HADITH 7 (Aralık 2021), 4-51.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Reddu’l-Hadîs min Ciheti’l-Metn İsimli Çalışma Hak-kında Bazı Mülahazalar”. Rize İlahiyat Dergisi 23 (Nisan 2023), 217-228.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Tefsîru’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm’de İbn Kesîr’in Hadis Şerh Metodu ve Metin Tenkidi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (Haziran 2020), 97-118.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Tirmizî’nin Sünenü’t-Tirmiẕî ve el-ʿİlelü’l-Kebîr’inde Metin Tenkidi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 20/2 (Aralık 2022), 291-310.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Türkiye’de Yapılan Metin Tenkidi Araştırmaları Kay-nakçası Ve Değerlendirilmesi”. Trabzon İlahiyat Dergisi 11/1 (Haziran 2024), 269-304.
• Çalgan, Mehmet Ali. “Zehebî’de Metin Tenkidi ve Münker Tabirinin Metin Tenkidi Kapsamında Gerekçeli Kullanımı”. İslami İlimler Araştırmaları Dergisi 12 (Aralık 2022), 147-158.
• Çalgan, Mehmet Ali. Muhaddisler Muhteva Tenkidi Yaptı Mı? İstanbul: İFAV Yayınları, 2024.
• Çelikan, Serkan. “İsnâd ve Metin Özellikleri Bakımından “Velî Kuluma Düşmanlık Edene Savaş İlan Ederim…” Hadisi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2023), 83-102.;
• Çetin, Mehmet. Metin Eksenli Hadis Tenkidinde Öznellik ve Yorumsallık (Teori ve Uygulama). Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları, 2018.
• Çiftçi, Mehmet Emin. “Arapları Üç Şeyden Dolayı Seviniz” Rivâyetinin İs-nad ve Metin Açısından Tahlili. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der-gisi 20/2 (2021), 751-774.
• Çiftçi, Mehmet Emin. “Hadis Usûlünde Egemen Sahih Hadis Tanımı ve Problemleri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2020), 217-241.
• Çiftçi, Mehmet Emin. Hadis Usûlünde Sahih Hadisin Tanımı Problemi. Diyar-bakır: Dicle Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2019.
• Doğanay, Süleyman. Hadis Rivayetinde Râvi Tasarrufları ve Doğurduğu Prob-lemler. İstanbul: İSAM Yayınları, 2020.
• Durays, Hâlid b. Mansûr. “Metin Tenkidi ve Cerh-Tadil Âlimlerine Göre Hadis Ravileri Hakkında Verilen Hükümle İlişkisi” (trc. Salih Kesgin). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5/4 (Nisan 2016), 1186-1223.
• Durays, Hâlid b. Mansûr. Nakdu’l-metni’l-hadîsî ve eseruhû fi’l-hükmi ale’r-ruvât inde ulemâi’l-cerhi ve’t-ta’dîl. Riyad: Dâru’l-Muhaddis, 2007.
• Durmuş, İsmail. “Seci”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/273-275. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Dülber, Hatice. “Hz. Peygamber'in (sav) Çok Az Bir Katıkla Yetmiş Kişi veya Seksen Kişiyi Doyurduğunu İfade Eden Rivayetin Sened ve Metin Yönünden Değerlendirilmesi”. The Journal of Academic Social Science Stu- dies 97 (2023), 141-158.
• Dülber, Hatice. İbn Kuteybe ve Hadis Anlayışı. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2013.
• Dümeynî, Misfir b. Gurmullah. Mekâyis nakdi mutûni’s-sünne. Riyad: yy., 1984.
• Düzenli, Muhittin. “Metin Tenkidi Açısından İlel Eserleri: İbn Ebî Hâtim’in İlel Adlı Eseri Özelinde”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2010), 225-250.
• Düzenli, Muhittin. “Metin Tenkidi Açısından İlel Eserleri: İbn Ebî Hâtim’in İlel Adlı Eseri Özelinde”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2010), 225-250.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdullah b. İshak. el-Müsnedü’l-müstahrec alâ Sahîhi Müslim. nşr. Muhammed Hasan Muhammed Ha-san İsmail eş-Şâfiî. I-IV. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• Ebû Semha, Abdüsselam. el-Hadîsü’l-münker dirâse nazariyye tatbîkiyye fî kitâb ileli’l-hadîs li’bni Ebî Hâtim. Beyrut: Dâru’n-Nevâdir, 2012.
• Ece, Abdurrahman. Ebû Nu’aym el-İsfahânî’nin Peygamber Tasavvuru. Diyar-bakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Ece, Abdurrahman. “Boşanma Hakkındaki Bir Hadisin Tahlili”. Anemon: Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/5 (2018), 693-705.
• Ece, Abdurrahman. “Mescitler ile Çarşı Pazarları Niteleyen Bir Rivayetin Tahlili”. Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 4/2 (2018), 284-330.
• Erul, Bünyamin. “Tasarrufâtü’r-ruvât fî mutûni’l-merviyyât”. Ankara Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2001), 173-212.
• Genç, Mustafa. Sünnet-Vahiy İlişkisi. İstanbul: Beka Yayınları, 2015.
• Hacıoğlu, Nejla Akkaya. Hadis Tenkidinde Külli Kaide/Asıllar. Ankara: İlahi-yat Yayınları, 2020.
• Hacıoğlu, Nejla. Hadis Tenkidinde Küllî Kâide/Asıllar. Ankara: İlahiyat Yayın-ları, 2020.
• Hâkim en-Neysâbûrî, Ebû Abdullah Muhammed. Ma‘rifetu ulûmi’l-hadîs. nşr. Muazzam Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1977.
• Ebû Ya‘lâ el-Halîlî. el-İrşâd fî maʿrifeti ʿulemâʾi’l-ḥadîs̱. nşr. M. Saîd b. Ömer İdrîs. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• Hoşab, Fahri. “Hadîslerin Doğru Anlaşılmasında Mecâzın Önemi ve Toka-laşmaya Dair Bir Hadîsin Tahlîli”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 12/24 (2014), 71-87.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdurrahman. el-Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l- hadîs. Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye, 2008.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. I-IX. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l- Arabî, 1371/1952.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. İlelü’l-hadîs. nşr. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib, Ali Abdülbâsit Mezîd. I-III. Kahire: Mekte-betü’l-Hâncî, 2009.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. en-Nüket alâ kitâbi İbni’s-Salâh. nşr. Rebî‘ b. Hâdî Umeyr. Riyad: Dâru’r- Râye, 1988.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Lisanu’l-mizan. Beyrut: Müessesetü’l-alemi, 1971.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. et-Tekâsîm ve’l-envâ‘. nşr. Muhammed Ali Sönmez – Halis Aydemir. I-VIII. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail ed-Dımaşkî. el-Bâ‘isü’l-hasîs. nşr. Fâzıl Mahmud. Dımaşk: Müessesetü’r- Risâle, 2015.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail ed-Dımaşkî. el-Bidâye ve’n-nihâye. nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et- Türkî. Cîze: Dâru Hicr, 1417/1997.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-azîm. nşr. Yusuf Ali Büdeyvî – Hasan Semâhî Süveydân. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1434/2013.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Kitâbü’l-Mevzûât. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman. Marifetü Envâı İlmi’l-Hadîs. nşr. Mahir Yasin Fahl - Abdüllatif el-Hemîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Kahraman, Hüseyin - Mehmet Şakar. “Hz. Peygamber’in İlk Vahyin Aka-binde İntiharı Düşünmesi ile İlgili Rivayetlerin Tahlil ve Tenkidi”. Ulu-dağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (2017), 151-189.
• Kahraman, Hüseyin. “İtikâdî Düşünce ve Mezhep Mensubiyetinin Hadisle-rin Değerlendirilmesine Etkisi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2006), 133-163.
• Kahraman, Hüseyin. “Sûret Hadisi Üzerine Bağlam Esaslı Bir Tahlîl Dene-mesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 1/1 (2003), 51-70.
• Kanarya, Bayram. “İbn Kuteybe’nin İhtilaflı Hadislere Yaklaşımı -Te’vîlü Muhtelifi’l-Hadîs Eseri Örnekliğinde-”. Anemon: Muş Alparslan Üniversi-tesi Sosyal Bilimler Dergisi 9 (2021), 33-43.
• Kanarya, Bayram. “İmâm Şafiî’nin “İhtilâfu’l-Hadîs” İsimli Eserinde Mu-teârız Hadisleri Çözme Metodolojisi”. e- Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergi-si 4/8 (2012), 101-128.
• Kartal, Alparslan. “el-İlelu’l-Mütenahiye Özelinde İbnu’l-Cevzî’nin Bazı Metin Tenkidi Uygulamaları”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (2017), 103-115.
• Kaya, Murat. “Mevzûat Edebiyatında Metin Tenkid Faaliyetleri”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2018), 65-90.
• Kazan, Tahsin. “Hadislerde Metin Tenkidi: Yedi Arz Rivayeti Örneği”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 14/82 (2021), 9-19.
• Kesgin, Salih. “(Hastalıkta) Bulaşıcılık Yoktur” Hadisinin İsnad ve Metin Açısından Tahlili”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/26 (2014), 83-120.
• Kesgin, Salih. Hadisleri Anlama Sorunu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2016.
• Kırbaşoğlu, Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Kırbaşoğlu, Hayri. İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Köktaş, Yavuz. “Hadislerde Geçen “Sultan” Kelimesine Dair”. Usûl: İslâm Araştırmaları 9 (2008), 229-242.
• Köktaş, Yavuz. “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilme-si”. Hadis Tetkikleri Dergisi. 1/2 (2003), 113-143
• Mazharî, Nasseruddîn. “Cerh ve Ta‘dîl Kitaplarından Metin Tenkîdi Örnek-leri”. Hadis Tetkikleri Dergisi 16/1 (2018), 147-160.
• Melîbârî, Hamza b. Abdullah. Nazarât Cedîde fî Ulûmi’l-Hadîs. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2003.
• Meryem bint Ahmed. Nakdu’l-İmâmi’z-Zehebî li’l-metn fî kitâbihî Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Suudi Arabistan: Câmia Melik Suûd, Doktora Tezi, 1431.
• Onay, İsa. “İmraetî lâ Teruddü Yede Lâmis/Karım Kendisine Dokunan Eli Geri Çevirmiyor’ Rivayetinin Sened ve Metin Tahlili”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 15/1 (2023), 416-435.
• Opus, Bahadır. “Hadisteki İlleti Tespit ve Tenkit Prensibi: “Filan Râvinin Rivâyetine Benzemiyor”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 27/1 (2023), 297-309.
• Oruçhan, Osman. “İnsan İskeletindeki Kemik/Eklem Sayısı Hakkında Bilgi İçeren Hadisler Üzerine Eleştirel Bir Araştırma”. İnsan ve Toplum Bilim-leri Araştırmaları Dergisi, 6/3 (2017), 1509-1534.
• Özdemir, Veysel. “Aceleci Hadis Yorumu ve Bunun Doğurduğu Sakınca-lar”. Academic Knowledge 2/1 (2019), 1-15.
• Özdemir, Veysel. “Kabir Azâbı ile İlgili Bazı Hadîslerin Metin ve İçerikleri Üzerine Bir İnceleme”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2014), 55-123.
• Özer, Salih. İbn Teymiyye'nin Minhâcu's-sünne Kapsamında Rivayetleri Kabul ve Red Kriterleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, 1998.
• Polat, Salahattin. Hadis Araştırmaları. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Polat, Salahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
• Saîdî, Hasan Fevzî Hasan. el-Menhecu’n-nakdî inde’l-mutekaddimîn mine’l-muhaddisîn ve eseru tebâyuni’l- menhec. Kâhire: Câmiatu Ayn Şems, Yük-sek Lisans Tezi, 2000.
• Saîdî, Hasan Fevzî Hasan. ez-Zehebî ve menhecuhû fî nakdi metni’l-hadîsi’ş-şerîf. Kahire: Mektebetü Vehbe, 2013.
• Sandıkçı, Kemal. “Alternatif Hadis Metodolojisi Arayışları”. İslami İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi 2. 826- 845. İstanbul: Ensar neşriyat, 2005.
• Sarıcı, Nuran. Nâsiruddin el-Elbânî’nin Silsiletü’l-Ehâdisi’d-Daîfe ve’l-Mevdûa İsimli Eserinde Metin Tenkidi Uygulamaları. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, 2018.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahman. Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-Irâkî. nşr. Ali Hüseyin Ali. Kahire: Mektebe-tü’s-Sünne, 1424.
• Sifil, Ebubekir. “Efendimiz (S. A. V.) İntihar Etmeyi Düşündü mü?”. Hadis Tetkikleri Dergisi 15/2 (2017), 161-170
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. nşr. Bedî Seyyid Lahhâm. Dımaşk: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 2010.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. Cimâ‘u’l-ilm. Kahire: Dâru’l-Âsâr, 1423.
• Şeker, Necmeddin. Kaynak ve Kapsam Bakımından Hz. Peygamber’in Bilgisi. İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları, 2022.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizî. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 1998.
• Topgül, Muhammed Enes. “Paradigmadan Paradigmaya: Pozitif Bilim Ne-den Metin Tenkit Kriteri Olsun?”. Hadis Tetkikleri Dergisi 9/2 (2011), 117-141.
• Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Râviye: Cerh-Ta’dil Hükümleri Nasıl Oluştu? İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
• Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkidinin Doğuşu ve Gelişimi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Tuzcu, Recep. “İsnad ve Metin Açısından Salavat Hakkındaki Bazı Rivayet-lerin Tenkidi”. Mütefekkir 7/14 (Aralık 2020), 367-390
• Türcan, Zişan. “Hadisçilerin Rivayet Telakkisi ve İçerik Tenkidi Meselesi”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 4/2 (2019), 299-316.
• Ünal, Yavuz. Rivayetlerin Hz. Peygambere Aidiyetinin Tespit ve Değerlendir-mede Aklın Rolü. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 1997.
• Ürkmez, Ahmet. “Tenkit Temelli Türkçe Hadis Çalışmaları Bibliyografyası”. Ekev Akademi Dergisi 17/55 (Bahar 2013), 201-224.
• Yağcı, Hızır. “Hz. Peygamber’in Münafıkları Mescitten Kovduğuna Yönelik Bir Rivâyetin İsnad ve Metin Tahlili”. Rize İlahiyat Dergisi 24 (Ekim 2023), 259-271
• Yarba, Rıdvan. “Hz. Peygamber’e (s.a.v.) İsnad Edilen Olumsuz Söz ve Fil-lerle İlgili Bir Hadisin Tahrîc ve Yorumu”. Şarkiyat 14/3 (Ocak 2023), 1144-1169.
• Yıldırım, Enbiya. “Hz. Musa’nın Ölüm Meleğini Tokatlaması -Bir Rivayetin Tahlili-”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2009), 21-37
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Yılmaz, Muhammet. “İbn Teymiye’nin Ehâdîsi’l-Kussâs Adlı Eseri Çerçeve-sinde Rivayetleri Kabul ve Red Kriterleri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/2 (2003), 153-180.
• Yılmaz, Orhan. İbn Kayyim el-Cevziyye’nin Hadis / Sünnet Anlayışı ve Metin Tenkidindeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, 2013.
• Yücel, Ahmet. “Cerh Lafızlarından “Münkerü’l-Hadis” ve Farklı Kullanım-ları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13-14-15 (1995-1997), 199-210.
• Yürter, M. Hamit. İbn Teymiyye’nin Hadis Tenkitçiliği. Diyarbakır: Dicle Üni-versitesi, 2014.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Mûkıza fî ilmi mustalahi’l-hadîs. nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1437.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. nşr. Ali Muhammed el- Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1382.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. nşr. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. en-Nüket alâ Mu-kaddimeti İbni’s-Salâh. nşr. Zeynelâbidîn b. Muhammed. Riyad: Advâü’s-Selef, 1419.