Sendika Kurma Hakkı

Yıl 2020, Sayı: 1, 30.06.2021

Bektaş Kar

Öz

Temel hak niteliğinde olan sendika kurma hakkı, dernek kurma hakkı gibi başta İnsan Hakları Evrensel Bildirisi olmak üzere temel hakları düzenleyen uluslararası sözleşmelerde düzenlenmiş ve serbestlik ilkesi benimsenerek “herkesin çıkarlarının korunması
amacıyla sendikalar kurmaya ve bunlara katılmaya hakkı” olduğu kabul edilmiştir. Uluslararası sözleşmelerde sendika kurma hakkının konu (faaliyet alanı) olarak sınırlandırılmadığı, keza kişi olarak silahlı kuvvetler ve polis teşkilatı ile Devlet idaresinde görevli
olanlar dışında da bir sınırlama getirilmediği, genel ilke olarak çıkarlarını korumak şartı
ile herkesin sendika kurabileceği anlaşılmaktadır. Türk hukukunda, esas olarak, meslek
sendikaları kabul edilmemiş ve çalışanlar ile işverenlerin işkolu sendikası kurmaları benimsenmiştir. Ülkemizde sendika kurucuları, kuracakları sendikayı işkolu esasına göre
ama Türkiye çapında faaliyet gösterme zorunluluğu olmaksızın kurmak durumundadır.
87 sayılı Sendika Özgürlüğüne ve Örgütlenme Hakkının Korunmasına ilişkin sözleşme
ile Avrupa sosyal Şartı, sendika kurma hakkı öznesine çalışanları (151 sayılı sözleşmede
kamuda istihdam edilenleri kapsamaktadır) koyarken, Türkiye’nin onayladığı Birleşmiş
Milletler İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Birleşmiş
Milletler (BM) Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi, BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi ve Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesi sendika kurmada özne olarak herkesi kapsamış ve herkesin kendi çıkarlarını korumak için
sendika kurabileceklerini belirtmişlerdir. Sendika kurma hakkında, uluslararası sözleşmelerin özne olarak “çıkarları olan herkesi” almışken, Anayasa’nın sadece “çalışanları”
özne olarak alması nedeni ile Anayasa ile Anayasanın 90/son maddesi uyarınca iç hukuk
normu haline gelen sözleşme hükümleri arasında çatışma olup olmadığı, çatışma var ise
Anayasa’nın üstün norm olarak uygulanarak, sözleşme hükümlerinin dikkate alınıp alınmayacağı önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada aktif çalışma hayatı içinde olmayan emekli ve işsizlerin sendika kurma hakkı olup olmadıkları iç hukuk
mevzuatı ve temel hakları düzenleyen ve iç hukuk normu haline gelen uluslararası sözleşmeler kapsamında doktrin görüşleri ve yargı uygulamaları kapsamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sendika Kurma Hakkı ve Sınırlandırılması, İç Hukuk Düzenlemeleri, Uluslararası Sözleşmeler, Uluslararası Sözleşmelerin Esas Alınması, Çalışan Kavramı, Emekliler ve İşsizler

Kaynakça

• AKILLIOĞLU, T., Uluslararası İnsan Hakları Kurallarının İç Hukuktaki Yeri ve Değeri, İnsan Hakları Merkezi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2-3, Mayıs-Eylül 1991.
• ATAR, Y., Türk Anayasa Hukuku, Konya, 2012.
• AYBAY, R., “Uluslararası Antlaşmaların Türk Hukukundaki Yeri”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 70, Mayıs/Haziran 2007.
• AYDIN, M., Anayasa Mahkemesi Kararlarında Sendika Özgürlüğü. TUHİS. Şubat-Mayıs 2006.
• BAŞTERZİ, S., Toplu İş Sözleşmesi Ehliyeti. İstanbul, 2016.
• BİLİR, F., “Anayasanın 90. Maddesinde Yapılan Değişiklik Çerçevesinde Milletlerarası Andlaşmaların İç Hukuktaki Yeri”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 13, 2005/1, Sayı. 1.
• CANİKLİOĞLU, M. Dikmen, Anlamı, Kapsamı ve Sınırlarıyla Temel Haklar ve Anayasalarımız. https://hukuk.deu.edu.tr/2020/01.
• ÇELİK, A., “Sendikal Haklar: Uluslararası Çalışma Hukuku ve Türkiye’nin Uyumsuzluğu”, Disiplinlerarası Yaklaşımla İnsan Hakları. (Ed. Selda Çağlar). İstanbul: Beta Yayınları, 2010.
• ÇELİK, N., İş Hukuku Dersleri, İstanbul, 17. B. Beta Yayım. 2004.
• ÇELİK, N., İş Hukuku II, Kollektif İş Hukuku, Sendikalar (2. basım), İstanbul, 1979
• DEMİR, F., Sendikaların Kuruluşu ve İşleyişi. Çalışma ve Toplum Dergisi. 2013/4.
• EYRENCİ, Ö., Sendikalar Hukuku, İstanbul, Banksis, 1984.
• GÖLCÜKLÜ, F. / GÖZÜBÜYÜK, Ş., Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Uygulaması, Turhan Kitabevi, Genişletilmiş 3. Bası, Ankara, 2002.
• GÖZÜBÜYÜK, A. Şeref, Anayasa Hukuku, Ankara 2010.
• GÜLMEZ, M., “İş Hukuku Öğretisi ve Anayasa madde 90/Son sorunu”, Prof. Dr. Ali Güzel’e Armağan, İstanbul, 2010, Beta Yayını, Yayın No: 2319, s. 303-389.
• GÜLMEZ, M., “Sendikal Haklara İlişkin Sözleşmelerin İç Hukuka Üstünlüğü ve Yasalarımızdaki Aykırılıklar”, Çalışma ve Toplum, Sayı 4, 2005/1, s. 11-56.
• KUŞLU, Ö., İşsiz Sendikası ve UCubed Örneği. ÇSGB Çalışma Dünyası Dergisi. Cilt 1. Sayı: 2. Ekim-Aralık 2013, s. 85-104.
• ÖZVERİ, M., Türk Hukukunda Sosyal Haklarin Dava Yoluyla Gerçekleştirilmesi, Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu III. Bildiriler. Düzenleyen: Kocaeli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Bölümü. 25-26 Ekim 2011 Petrol-İş Yayını. Dergi eki. Ekim 2011.
• PAZARCI, H., Uluslararası Hukuk, Ankara, 2007.
• SELÇUK, S., İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Türk Uygulaması, Yargıtay Dergisi, Cilt: 25, Temmuz 1999.
• SÜZEK, S., İş Hukuku. 19. Bası. İstanbul, 2020.
• ŞAHBAZ, İbrahim, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türk Yargı Sistemindeki Yeri. TBB Dergisi, Sayı 54, 2004, s. 178-216.
• ŞAHLANAN, F., “6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun Sendikalar İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi (Değerlendirme)”, İş Hukukunda Güncel Sorunlar, 3, 22 Aralık 2012, İstanbul: Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 2013, s. 13-50.
• TEZİÇ, E., Anayasa Hukuku, İstanbul 2018.
• TUNÇOMAĞ, K. / CENTEL, T., İş Hukukunun Esasları, Beta Yayıncılık, 6. Baskı, Ankara, 2013.
• YÜZBAŞIOĞLU, N., Avrupa İnsan Hakları Hukukunun Niteliği ve Türk Hukuk Düzenindeki Yeri Üzerine, İnsan Hakları Merkezi Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1, Mayıs 1994