Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki İnsancıl Hukuk Kuralları İhlallerinden Doğan Uluslararası Sorumluluğu

Yıl 2022, Sayı: 2, 71 - 95, 27.12.2022

Tuğçe İsayev

Öz

Dağlık Karabağ sorunu genel hatları itibariyle Ermenistan’ın Azerbaycan’dan toprak taleplerinden kaynaklanan bir uluslararası sorundur. Dağlık Karabağ sorunu 1992 yılında savaşa dönüşmüştür ve Birinci Dağlık Karabağ Savaşı 1994’te imzalanan Ateşkes Andlaşması ile sona ermiştir. Ancak, Ateşkes Andlaşması’nın ardından bir barış andlaşması imzalanamadığı için Ateşkes Andlaşması’ndan sonra Dağlık Karabağ sorunu dondurulmuş bir uluslararası soruna dönüşmüştür. Ateşkes Andlaşması’nın Ermenistan tarafından ihlali sonucu ortaya çıkan İkinci Dağlık Karabağ Savaşı ise 27 Eylül 2020 tarihinde başlamış ve 10 Kasım 2020 tarihinde imzalanan Ateşkes Andlaşması ile sona ermiştir. İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda Ermenistan tarafından pek çok insancıl hukuk kuralı ihlali gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın amacı, Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğunu incelemektir. Bu çalışmada Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlallerinden doğan uluslararası sorumluluğu, Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun hazırladığı Milletlerarası Haksız Fiilden Ötürü Devletin Sorumluluğuna İlişkin Taslak Maddeler’den hareketle incelenecektir. Bu çalışma ile varılan sonuca göre Ermenistan’ın İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’ndaki insancıl hukuk kuralları ihlalleri ile uluslararası sorumluluğunun şartları gerçekleşmiştir. Çünkü, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda insancıl hukuk kurallarını ihlal eden uluslararası haksız filler gerçekleştirilmiştir ve bu fiiller Ermenistan’a isnat edilebilir fiillerdir. Bu çerçevede, Ermenistan’ın uluslararası sorumluluğunun sonucu olarak öncelikle İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda gerçekleştirdiği uluslararası haksız fiillerin tekrar edilmeyeceğine dair uygun güvenceleri sunma yükümlülüğü söz konusudur. Ermenistan’ın uluslararası sorumluluğunun sonucu olarak ayrıca, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nda kendisinin uluslararası haksız fiilleri sebebiyle ortaya çıkan zararları onarma yükümlülüğü söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Dağlık Karabağ Sorunu, İkinci Dağlık Karabağ Savaşı, İnsancıl Hukuk Kuralları, İnsancıl Hukuk Kurallarının İhlalleri, Uluslararası Sorumluluk

Kaynakça

• ABBASOV, Ali / XAÇATRYAN, Harutiun, Karabakh Conflict : Variants of Settlement: Concepts and Reality, AREAT, Baku, 2006.
• ABDULLAHZADE, Cavid, Hukuki Yönleriyle Dağlık Karabağ Sorunu, Adalet Yayınevi, Ankara, 2014.
• ABDULLAHZADE, Cavid, ‘Dağlık Karabağ Sorununda Ermenistan’ın Rolü ve Sorumluluğu’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 69/4, Yıl: 2020, Ankara, s. 1541 – 1568.
• ACER, Yücel, ‘Ermenistan’ın Savaş Suçları Uluslararası Hukuk ve Ermenistan’ın Karabağ’a Dair Askeri Faaliyetleri’, Seta Analiz, Sayı: 337, 2020.
• AKSAR, Yusuf, Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• ALİYEV, Kamal Makili, Nagorno-Karabakh Conflict in International Legal Documents and International Law, SAM, Baku, 2013.
• ASLANLI, Araz, Qarabağ Problemi: Tarixi, Mahiyyəti, Həll Prosesi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının Araz Tədqiqatlar Mərkəzi, Baku, 2009.
• ASLANLI, Araz, Yeni Küresel Mücadele ve Karabağ Sorunu, Eko Avrasya Yayınları, Ankara, 2013.
• AZNEVİ, Ferhat, Hukuksal Boyutuyla Türkiye ve Azerbaycan’ın Ortak “Ermeni Sorunu”, Yukarı Karabağ ve 10 Kasım 2020 Ateşkes Antlaşması, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2021.
• BAL, Ali, Devletin Uluslararası Sorumluluğunun Doğması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2006.
• BAŞEREN, Sertaç Hami, Uluslararası Hukukta Devletlerin Münferiden Kuvvet Kullanmalarının Sınırları, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 2003.
• BOZKURT, Enver / POYRAZ, Yasin / ERDAL, Selcen, Devletler Hukuku, Yetkin Yayınları, Ankara, 2021.
• BROWNLIE, Ian, Principles of Public International Law, Oxford University Press, New York, 2002.
• CAŞIN, Mesut Hakkı / KISACIK, Sina, Kafkasya’da Azerbaycan-Ermenistan Uyuşmazlığı: Çatışma-Barış Sarkacı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
• Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı, Yukarı Karabağ’da 44 Günde Gelen Zafer: Türkiye - Azerbaycan Kardeşliğinin Nişanesi, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 2021.
• DEDEYEV, Bilal, “Dağlık Karabağ Sorunu’nun Tarihi Arka Planına Bakış”, Osman Nuri Aras, Bilal Dedeyev, Reha Yılmaz, Vefaddin İbayev (der.), Karabağ Savaşı Siyasi Hukuki Ekonomik Analiz, Kafkasya Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Bakü, 2008, s. 15 – 33.
• DE WAAL, Thomas, Karabağ Barış ve Savaş Süreçlerinde Ermenistan ve Azerbaycan, (çev. Didem Sone), Hrant Dink Vakfı Yayınları, İstanbul, 2014.
• DOĞAN, İlyas, Devletler Hukuku, Astana Yayınları, Ankara, 2016.
• DÜLGER, Kenan, Devletin Uluslararası İnsancıl Hukukun İhlalinden Doğan Sorumluluğu, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2015.
• ERÇAKICA, Mustafa, ‘Dağlık Karabağ Sorununun ve ‘Ateşkes’ Andlaşması’nın Uluslararası Hukuk ve İnsancıl Hukuk Açısından Değerlendirilmesi’, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı: 47, Yıl: 2021, Ankara, s. 287 – 314.
• ERÇAKICA, Mustafa, ‘Kültürel Varlıklara İlişkin Uluslararası İnsancıl Hukuk Kuralları Kapsamında, Ermenistan ve Azerbaycan Arasındaki Çatışmalarda Zarar Gören Kültürel Varlıklardan Dolayı Sorumluluk’, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 12/1, Yıl: 2021, Malatya, s. 66 – 84.
• ERKİNER, Hakkı Hakan, ’Devletin Haksız Fiilden Dolayı Uluslararası Sorumluluğunda Uluslararası Hukuk Komisyonu’nun Tespit Ettiği İsnat Kuralları’, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2007/3-4, Yıl: 2007, İstanbul, s. 145 - 180.
• ERKİNER, Hakkı Hakan, Devletin Haksız Fiilden Kaynaklanan Uluslararası Sorumluluğu, XII Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010.
• GÜNDÜZ, Aslan, Milletlerarası Hukuk: Konu Anlatımı, Temel Belgeler, Örnek Kararlar, Savaş Yayınevi, Ankara, 2018.
• GÜNEŞ, Şule Anlar, ‘Gabcikovo-Nagymaros Davası’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 2006/2, Yıl: 2006, Ankara, s. 91 – 116.
• HÜSEYNOV, Lətif, Beynəlxalq Hüquq, Qanun Nəşriyyatı, Bakı, 2012.
• HUSEYNOV, Vasıf, “Güney Kafkasya’da Savaş Sonrası Durum”, Muhittin Ataman, Ferhat Pirinççi (der.), Çıkmazdan Çözüme Dağlık Karabağ Sorunu, Seta Yayınları, İstanbul, 2021, s. 229 – 244.
• İBAYEV, Vefaddin, “Dağlık Karabağ Savaşı’nın Siyasi ve Hukuki Boyutları”, Osman Nuri Aras, Bilal Dedeyev, Reha Yılmaz, Vefaddin İbayev (der.), Karabağ Savaşı Siyasi Hukuki Ekonomik Analiz, Kafkasya Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Bakü, 2008, s. 35-64.
• KESKİN, Funda, Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanma: Savaş, Karışma ve Birleşmiş Milletler, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 1988.
• KRÜGER, Heiko, The Nagorno-Karabakh Conflict A Legal Analysis, Springer-Verlag, Berlin Heidelberg, 2010.
• KURAN, Selami / AYDIN OKUR, Derya / SARIBEYOĞLU, Meltem / GÜNEL, Reşat Volkan, Uluslararası Hukuk Temel Metinler, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• MALANCZUK, Peter, Akehurst’s Modern Introduction to International Law, Routledge, London and New York, 1997.
• MERAY, Seha Lale, Devletler Hukukuna Giriş Birinci Cilt, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1968.
• MERAY, Seha Lale, Devletler Hukukuna Giriş İkinci Cilt, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1975.
• MUTLU, Erdem İlker, Savaşın ve Barışın Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016.
• ÖRNEK, Serdar, Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanımı: 1991 ve 2003 Irak Harekatları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2013.
• ÖZDAŞLI, Esma, ‘İkinci Karabağ Savaşı’nda Ermenilerin Sivillere Yönelik Saldırılarının Uluslararası İnsancıl Hukuk Açısından Değerlendirilmesi’, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Sayı: 7/1, Yıl: 2021, Giresun, s. 51 – 83.
• PAZARCI, Hüseyin, Uluslararası Hukuk Dersleri 4. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara, 2016.
• REÇBER, Kamuran, Uluslararası Hukuk, Dora Yayıncılık, Bursa, 2016.
• SADİGZADE, Arzu, Mülkiyet Hakkı Çerçevesinde Çıraqov Davası, Astana Yayınları, Ankara, 2020.
• SHAW, Malcolm N., Uluslararası Hukuk, (çev. Yücel Acer / İbrahim Kaya / M. Turgut Demirtepe/ Galip Engin Şimşek), TÜBA, Ankara, 2018.
• SHAW, Malcolm Q C / HART Naomi, Report on War Crimes in the Occupied Territories of the Republic of Azerbaijan and the Republic of Armenia’s Responsibility, Red N Line, Baku, 2020.
• STRATEJİ ARAŞDIRMALAR MƏRKƏZİ (SAM), The Nagorno-Karabakh Conflict A Historical & Legal Appraisal, Baku, 2013.
• SUR, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2020.
• ŞEFİYEV, Ferid / HÜSEYNOV, Vasıf, “İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’na Giden Yol”, Muhittin Ataman, Ferhat Pirinççi (der.), Çıkmazdan Çözüme Dağlık Karabağ Sorunu, Seta Yayınları, İstanbul, 2022, s. 169 – 182.
• ŞİMŞEK, G. Engin, “LaGrand Davası (27 Haziran 2001 Tarihli Karar)”, Ayşe Nur Tütüncü (der.), Milletlerarası Adalet Divanı Kararları, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2008, s. 169 – 186.
• TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Ermenistan’ın Azerbaycan’a Saldırması ile Başlayan Gerilim ve Çatışma Sürecinde Yaşanan Hak İhlalleri ve Türkiye’deki Ermeni Vatandaşlarımızın Durumu Alt Komisyonu, Ermenistan’ın Azerbaycan’a Saldırması ile Başlayan Gerilim ve Çatışma Sürecinde Yaşanan Hak İhlalleri ve Türkiye’deki Ermeni Vatandaşlarımızın Durumuna İlişkin Rapor, TBMM Basımevi, Ankara, 2021.
• T.C. Kamu Denetçiliği Kurumu (Ombudsmanlık), Azerbaycan – Ermenistan Savaşında Ermenistan Silahlı Kuvvetleri Tarafından Gerçekleştirilen İnsan Hakları İhlallerine İlişkin Rapor, Kamu Denetçiliği Kurumu Yayınları, Ankara, 2020.
• TÜRKİYE İNSAN HAKLARI VE EŞİTLİK KURUMU (TİHEK), Ermenistan’ın Karabağ’daki Eylemleri: İnsan Hakları İhlalleri ve İhlallerin Takibi, Ankara, 2021.
• TÜTÜNCÜ, Ayşe Nur, İnsancıl Hukuka Giriş, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• UZUN, Elif, Milletlerarası Hukuka Aykırı Eylemlerinden Dolayı Devletin Sorumluluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.